Komandante Frente Armada bá Libertasaun Nasionál Timor-Leste (FALINTIL) ne’e afirma, Konsulta Populár iha 30 Agostu 1999 ne’e, prosesu ida ne’ebé liuhosi guerra remota ka funu iha foho, área rural, atu luta bá libertasaun nasionál.
“Ninia objetivu supremu ne’ebé ita hakarak. Ita uluk, luta bá objetivu ida be dehan, sensibilizasaun opiniaun públika internasionál. Opiniaun públika ne’e, fó presaun, para atu halo Referendum. Ne’e mak ita realiza ida ne’e, ne’ebé vitória boot ne’ebé alkansa, mak ita hetan liberdade. Ne’ebé, ema labele trai ida ne’e, ema labele halo foer ida ne’e, ema labele halo mihis ida ne’e. Tenke hametin ida ne’e,” Tenente Jenerál Falur Rate Laek hateten.
Iha sorin seluk, Francisco da Cunha “Laloran” ne’ebé uluk rekruta hosi Organizasaun Nasoens Unidas nian (ONU) ka UNAMET nu’udár Polling Staff, hodi organiza no tau matan bá prosesu eleisaun iha 30 Agostu 1999, iha sentru votasaun Eskola Sekundária 10 de Dezembro Comoro, Dili (uluk SMP2), fó sasin katak, altura ne’e, prosesu eleisaun hahú iha dadeersan tuku 06:00 de’it, nia haree Timoroan barak, kompostu joven sira, ferik-katuas, defisiente sira, ho entuzizmu hakbesik aan bá sentru votasaun, hodi hili ukun-rasik an.
“Ami mak sai servidór bá votasaun iha tempu ne’ebá. Ha’u nia observasaun iha tempu bá, katak, ema barak mak bá tuir vota, tanba hakarak duni atu Timor ukun an. Maibé, situasaun iha tempu ne’ebá mós, ami sente iha presaun nia laran, tanba milísia pro-otonómia sira besik hela iha sentru votasaun, balu mós tuir hotu vota. Tanba ne’e maka, ita Timoroan sira ne’ebé vota bá ukun an, depois de vota, sira fila kedan bá uma,” Francisco da Cunha bá konta tuir bá Hatutan.com, iha nia rezidénsia Aldeia São José Ai-meti Laran, Suku Comoro, Kuarta (30/08/2023).
Polling staff UNAMET iha 1999, Francisco da Cunha “Laloran”. Foto/Rogério Pereira Cárceres
Francisco da Cunha konsidera loron 30 Agostu 1999 hanesan loron nasionál no importante bá Timor-oan hotu, liu-liu hirak ne’ebé uluk hakarak luta bá ukun rasik an.
Maske nune’e, nia sente lamentável tebes, tanba ohin, Governu rasik selebra loron ne’e, ladun importante. Tuir loloos, iha loron istóriku ida-ne’e, Governu mós tau osan aloka bá suku sira, realiza eventu iha ne’ebá, hodi nune’e komunidade sira bele halo reflesaun kle’an bá memória luta sira iha pasadu. Nune’e, fó hanoin fali bá labarik sira, liu-liu jerasaun foun katak, loron ida 30 Agostu ne’e, importante bá Timor-Leste nia istória libertasaun nasionál.
Advertisement
Konsulta Populár entrega bá iha Nasoens Unidas nia Misaun iha Timor-Leste (UNAMET), lidera hosi Ian Martin. Bainhira to’o ona iha fulan-Juñu 1999, UNAMET tau tiha ona staff eleitóral internasionál, polísia no ofisiais militár ligasaun ninian iha distritu 13 hotu. Maibé violénsia la’o nafatin no bainhira buka atu harii dame la konsege.
Votante sira ne’ebé rejístadu hodi bá tuir votasaun iha Konsulta Popular ne’e hamutuk 451, 792 no votante ho persentajen 98.66 mak vota iha eleisaun 30 Agostu 1999.
Konsulta Popular nia rezultadu fó sai iha loron 04 fulan-Setembru 1999, ne’ebé hatudu votante ho porsentajen 21.5 hili ka vota bá autonómia espesial ho Indonézia no Timor-oan ho porsentajen 78.5, vota bá CNRT hodi rejeita autonomia espesiál ho Indonézia.