Lautem

Tara-bandu iha Tutuala Hamenus Ema Kasa Balada Fuik

Published

on

Hatutan.com, (26 Abríl 2025), Lautem Aplikasaun lei tradisionál ka tara-bandu iha Postu Administrativu Tutuala kontribui tebes ba hamenus atividade kasa balada fuik iha área refere.

Lee Mós: Conselho de Imprensa Fasilita Formasaun Jornalizmu Ambientál iha Lautem

Tara-Bandu iha Tutuala kontribui ba hamnues. atividade kasa balada fuik iha área refere. Foto/Tome da Silva

João Maria de Jesus, hanesan komunidade iha Aldeira Tailuru, Suku Tutuala, Postu Administrativu Tutuala, fó sasin katak atividade kasa balada fuik hanesan rusa, meda, laku, manu-fuik, fahi fuik no animal seluk tan iha ai-laran sira pertense Postu Tutuala nian  menus daudaun ona tanba komunidade sira halulik ona atividade sira ne’e liu husi tara-bandu.

Nia dehan, dezde tempu restaurasaun independénsia, 20 Maiu 2002, komunidade sira sempre kasa balada fuik hoid kunsume no balu fa’an tuir estrada ibun sira, maibé hafoin aplika tiha tara-bandu ikus-ikus ne’e, atividade kasa balada fuik menus ona.

Advertisement

La’ós ne’e, de’it, João Maria de Jesus  hateten, parte Governu mós tau atensaun boot atu labele kasa balada fuik ho nune’e destaka Guarda Floresta iha Munisípiu, liu-liu iha área remotas sira atu kontrola atividade sira ne’ebé mak fó prejuizu meiu-ambiente.  

ba kasa ilegál ne’e hahú menus ba bebeik,  tanba Gurada Floresta hahú kontroka makas no hahú tau matan ba ambiente iha Ai-laran,” João de Jesus ba Hatutan.com iha nia rezidensia Tutuala, Municipiu Lauten, Kinta (24/04/2025).

João de Jesus, ne’ebé dada-lia ho Hatutan.com iha nia rezidénsia iha Tutuala, Kinta, 24 fulan-Abríl ne’e, hateten dalaruma sei iha ema kasa subar, maibé atu kasa rame-rame hanesan uluk ne’e kuaze laiha ona, tanba tuir lei tradisionál ka tara-bandu konsidera atividade  kasa balada fuik ne’e ilegál no bele kona sansaun bainhira komunidade sira kaer toman, inklui bele fó prejuizu ba nia vida. 

Guarda Floresta sira ne’ebé destaka ka koloka iha área Postu Administrativu Tutuala mós halo kontrolu másimu tebes hodi evita atividade ilegál sira ne’e no bainhira sira kaer kona maka sei aplika tuir lei ne’ebé vigora no sei prende hotu sasán ka atributu sira ne’ebé ema utiliza hodi kasa balada fuik.

Animal protejidu sira iha tasi laran, hanesan lenuk mós agora komunidade sira la kaer ona no dala-ruma lenuk sia mai to’o rai-henek leten hodi tolun mós komunidade sira haree de’it tanba bnadu ona la bele oho hanesan uluk.

Advertisement

Reprezentante Diretór Guarda Floresta Munisípiu Lautem, Euzebio Freitas de Jesus, hateten Governu koloka Guarda Floresta iha Munisípiu Lautem  maibé seidauk másimu atu halo kontrolu  ba atividade ilegal sira iha área  remota sira ne’ebé pertense ba Munisípiu Lautem.

“Ami Guarda Floresta mak fó protesaun ba ai-laran no balada fuik sira. Ami observa manu kakatua no loriku komesa atu mohu ona,” Euzebio Freitas de Jesus hateten ba Jornalista Lospalos Vila.

Dezafiu ba Guarda Floresta sira bainhira hala’o knar  hodi tau-matan labele iha atividade kasa balada fuik, maka sira laiha ekipamentu sufisiente atu enfrenta komunidade sira ne’ebé utiliza arma-branka no kilat anin hodi kasa balada fuik sira.

Xede Aldeia Pitileti, Tito Martins hateten atividade kasa balada fuik ne’e, tinan hirak liubá ne’e ema la’o ho grupu sempre, maibé ikus-ikus ne’e  ladun ona. Mezmu sei iha ema ida ka rua mak kontribui ba atividade kasa balada fuik sira iha Tutuala.

“Sei iha ema ida-rua  kasa subar, maibé lahanesan agora tanba iha ona lei tara-bandu, bainhira ema kaer ita tenke hetan sansaun, entaun sira rona ida ne’ sira hahú tauk ona,” Tito Martins hateten.

Advertisement

Lei área protejidu númeru 5/2016 ko’alia klaru ema ne’ebé kasa balada fuik iha ai-laran bainhira identifika sei hetan sansaun koima husi $500 to’o $5000 no pena prizaun tinan tolu, iha kodigu penál artigu 216 kona-bá krime hasoru ai-horis no balada fuik sira no iha artigu 215 ko’alia kona-ba krime hasoru ambiente.

Jornalista: Tome da Silva

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Trending

Exit mobile version