Hatutan.com, (10 Novembru 2022), Díli—Prezidente Repúblika (PR), José Ramos-Horta konsidera durante tinan rua nulu (20) Timor Leste restaura nia independénsia, maibé seitór Edukasaun no Saúde sei sai nafatin problema bo’ot no to’o oras ne’e la konsege rezolve, tanba polítika kolokasaun dirijente mak la tau ema iha fatin ne’ebé loos.
“Tinan 20 indepedénsia, polítika Governu nian bá edukasaun ne’e la di’ak. Muda ministru tun sa’e, tinan sira nia laran, seitór ida ne’ebé nunka mudansa tun sa’e. Tenke tau ema ida di’ak, ema ida kompetente mak kaer edukasaun no fó apoiu maka’as ba nia. Seitór saúde nian mós, Ministru ne’e muda tun sa’e. Fatór rua ne’ebé fallansu boot iha Timor mak saúde ho edukasaun. Mski nune’e seitór saúde parte ida ne’ebé di’ak maka ita iha médiku lubuk ida,” Prezidente Repúblika, José Ramos-Horta hateten bainhira hala’o vizita ba iha Institutu Superiór Cristal, Balide, Díli, Kinta (10/11/2022).
Lee Mós: EUA Tau Millaun $420 Apoia Programa Edukasaun, Bee-Moos ho Saneamentu
Tanba ne’e maka, Programa vizita akadémiku ne’e Xefe Estadu hahú ho Instutu Superiór Cristal depois sei vizita instituisaun sira seluk atu rona preokupasaun sira, no sei dezenvolve programa ruma atu intregra ba governu hodi haree oinsá hadi’a sistema edukasaun.
Hadia la’ós de’it kona-bá kurríkulu buat sira ne’e la’e, haree mós funsionamentu institutusaun sira nian, kondisaun materiál hotu inklui kondisaun dosente sira nian.
Ho vizita sira nune’e, atu insentiva governu hanoin didi’ak kona-bá edukasaun ba futuru, tanba hakat daudaun ba dijitalizasaun ba sistema ekonomia foun, dezafiu boot ba Timor.
Laiha ekonomia ida ne’ebé susesu, se laiha ema ne’ebé formandu edukasaun kle’an, edukasaun tenke kooresponde ba dezafiu mundu nian, mundu dijitalizasaun sosiál, industrializasaun ekonómia verde hakarak haree.
Antes eleisaun, tinan foun ne’e mai, Prezidénsia Repúblika sei halo konferénsia boot ida kona-bá tema edukasaun ba futuru.
Xefe Estadu konsidera sietór prioridade absuluta maka edukasaun. Probelma edukasaun iha nível nasionál tenke haree fila-fali universidade hotu-hotu no hahú mós kraik kedan hanesan laiha pré-eskolár, sufisiente ba labarik sira tama eskola idade tinan 6-7 ona.
Tanba ne’e, Ramos-Horta konsidera edukasaun hanesan baze mak kosok oan sira ho inan isin-rua, ne’ebé inan tenke fó inan nia susuben naturál ba kosok oan labele susuben formula, ne’e mak estraga labarik sira sub-nutrisaun infantíl barak tanba la fó inan nia susuben 60% de’it kosok oan sira iha Timor hetan inan nia susuben.
“Estudu sira hateten 40% labarik sira Timor sub-nutrisaun grave nunka hemu inan nia susuben, tanba inan saúde la di’ak ka dala ruma nia hanoin formula mak di’ak, maibé formula ne’e at loos,” nia hateten.
Iha fatin hanesan Reitór Instituisaun Superior Cristal, Sebastião Perreira dehan, vizita Xefe Estadu nian bá Instituisaun Cristal haensan previléziu no ondra bá funsionáriu sira atu bele hato’o sira nia preokupasaun ba Xefe Estadu maske ISC nu’udár Instituisaun privada.
“Previléziu boot no ondra boot tanba Prezidente Repúblika bele mai rona aspirasaun hosi funsionáriu sira, no haree fasildadse, haree mós laboratóriu inklui biblioteka tanba era dijitál presiza iha mós fasilidade hanesan komputadór no internet,” Sebastião Pereira hateten.
Reitór ne’e mós husu ba goverrnu tau matan mós ba instituisaun privadu atu buka meius oinsá liu liu komputadór sira no mós ba internet ne’ebé liga hosi Kabu Sub Marinu ne’ebé ho kustu barratu, maski la’ós agora maibé periudu tuir mai bele hadi’a kualidade di’ak liu-liu ba iha rekursu umanu.
Jornalista: Vito Salvadór
