Hatutan.com, (15 Setembru 2025), Díli- Manifestasaun ne’ebé organiza husi Estudante Univesitáriu Timor-Leste (EUTL), Segunda (15/09/2025), fó duni presaun maka’ás ba Bankada CNRT, PD ho KHUNTO hodi ikus mai deside la sosa karreta ba membru Parlamentu Nasionál na’in-65.
Liuhosi konférensia imprensa iha PN, Bankada CNRT, PD no KHUNTO, pronúnsia no deside kansela sosa karreta foun bá Deputadu sira.
Vise-Prezidente Bankada CNRT, Deputadu Patrocinio Fernandes, hateten Bankada CNRT, PD no KHUNTO marka sira-nia pozisaun kona-bá desizaun sosa karreta ba Deputaud sira na’in-65 mak hanesan tuir mai ne’e;
Konstituisaun da Repúblika (KRDTL) fó kna’ar importante tolu bá Deputadu sira iha Parlamentu Nasionál maka hanesan: a). Halo lei; b). halo fiskalizasaun ba aktu governativa, no c). foti desizaun politika bá Estadu no Nasaun nian.
“Bankada CNRT, PD no KHUNTO kaer bá preokupasaun deputadu 65 nian iha VI Lejislatura kona-bá kondisaun karreta sira ne’ebé atuál deputadu sira uza hodi halao kna’ar, no husi sorin seluk mosu lamentasaun sira husi parte Sekretariadu Parlamentu Nasionál kona-bá difikuldade jestaun karreta operasionál atu hátan bá nesesidade transporte bá deputadu sira, no mós lamentasaun kona-bá kustu bá manutensaun karreta sira ne’ebé daudaun ne’e deputadu sira uza,” Deputadu Patrocinio Fernandes hateten.
Reprezentante povu ne’e hateten, hafoin halo leitura didi’ak bá situasaun sira ne’e maka Bankada CNRT, PD no KHUNTO aseita atu aloká verba bá akizisaun karreta bá Parlamentu Nasionál iha OJĘ tinan 2025 ne’ebé aprova iha fulan-Novembru tinan 2024, atu bele hatan bá situasaun ne’ebé temi ona iha pontu 2 no 3.
Bankada CNRT, PD no KHUNTO konsiénte katak desizaun sosa karreta la reprezenta preokupasaun públiku nian, no haree de’it bá ezijénsia deputadu 65 no defikuldade neʼebé Sekretariadu PN infrenta hodi hamosu tiha preokupasaun iha públiku, no ikus mai parte seluk esplora tiha nu’udár aproveitamentu politiku hodi hamosu instabilidade bá ita nia País,”nia tenik.
Bankada CNRT, PD no KHUNTO hateten “tetú bá situasaun sira hotu, Bankada CNRT, PD no KHUNTO halo análize bá polémika sosa karreta, nomós haree katak própriu Deputadu balun direta no indireta esplora situasaun ne’e nu’udár aproveitamentu ida ba sira nia interese polítika partidária no grupu nian hodi instrumentaliza tiha emosaun públiku hodi halo instabilidade ba ita nia rain. Nune’e, Bankada CNRT, PD no KHUNTO deside hodi husu bá Parlamentu Nasionál atu kansela prosesu tomak kona-bá akizisaun karreta,”.
Advertisement
Manifestante sira buka mahan salva aan tanba hetan tiru gás lakrimojéniu. Foto/Juvinal Cabral dos Santos
Iha fatin hanesan Xefe Bankada FRETILIN Aniceto Lounginhos Lopes Guterres hateten, nia parte agradese uluk bá manifestante sira ne’ebé konsegé organiza malu ohin mai halo manifestasaun.
“Seidauk to’o loron tomak ida sira (Bankada Governu) komesa muda ona sira-nia posizaun ne’e di’ak, ida-ne’e maka FRETILIN espera dezde uluk, ne’ebé posizaun FRETILIN dezde uluk ami hakarak hasai osan sosa karreta nian, tanba ita iha prioridade seluk, povu iha nesesidade barak ne’ebé ita presiza atende. Deputadu sira nian privileziu barak tiha ona, parese la presiza sosa karreta,” Deputadu Aniceto Lounginhos Lopes Guterres hateten bá jornalista sira iha PN.
Mosu tuda fatuk ho akua iha manifestasaun iha resintu Universidade Nasionál Timor Lorosa’e (UNTL) hodi rezulta vidru odamatan Universidade nian rahun, tanba tiru gás lakrimojéniu husi Polísia Nasionál Timor-Leste (PNTL).
Vitima ne’ebé hetan kanek husi atuasaun PNTL nian ne’e, Jeronimo Nicolau da Silva husi Departementu Filozofia UNTL hateten bainhira nia tuir hela asaun manifestasaun ne’ebé Estudante Universitariu Timor Lorosa’e (EUTL) hamutuk ho sosiedade sivíl organiza iha resintu UNTL nian mosu infiltrasaun hosi grupu balun tuda aqua mamuk no fatuk ba manifestasaun nia laran mak autoridade seguransa tiru gás lakrimojéniu.
Advertisement
“Ami mós hamriik hela iha oin ne’ebá, ami mós lahatene tanba sira derrepente tuda mak ami halai fahe malu mak Polísia sira tiru gás lakrimojéniu mai loos kona ha’u, ha’u mós hateke fila kona kedas ha’u, ne’ebé ha’u monu lahatene aan no liu tiha oras balun mak hateke sae , ne’e mak maun ida dehan lori ba ospitál Formoza hodi halo tratamentu,” vitíma Jeronimo Nicolau da Silva ba Hatutan.com hafoin halo tratamentu saúde.
Vitima ne’e haktuir nia ba halo tratamentu la iha ambulansia ida mak iha atu tula, maibe ema balun mak ajuda nia lori ba Sentru Saúde Formoza.
Segundu Komadante Polísia Nasional Timor-Leste (PNTL) Komisariu Polísia Pedro Belo tuun direta hodi alerta ba manifestante sira halo asaun ho pasífiku. Foto/Juvinal Cabral dos Santos
“Ami iha oin la tuda ida, tanba ami hamriik iha oin ema husi kotuk tuda mak ami halai fali ba kotuk tanba ami trauma ho kilat no gas air mata kona ami nia matan ami trauma halai ba kotuk tiru kona lansung ha’u”.
Tuir observasaun Hatutan.com hale’u tuku 08:00 Otl balun Estudante Universitáriu Timor Lorosa’e (EUTL) no sosiedade sivíl organiza halo manifestasaun iha resintu UNTL nian hodi kontra desizaun Parlamentu Nasional (PN) kompra viatura foun ba deputadu 65.
Manifestasaun ne’e hahú la’o autoridade seguransa ekipa konjunta Polísia Nasional Timor-Leste (PNTL) no FALINTIL-Forsa Defeza Timor-Leste (F-FDTL) dadeer deit iha ona resintu UNTL halao ona seguransa iha arredor PN hodi asegura manifestante sira.
Depois situasaun hakmatek manifestante nain tolu monu hela iha resintu UNTL bainhira jornalista sira hakbesik sira doir an hateten Polísia mak tiru gás lakrimojéniu kona sira.
Situasaun ne’e mosu barullu Segundu Komadante Polísia Nasional Timor-Leste (PNTL) Komisariu Polísia Pedro Belo tuun direta hodi alerta ba manifestante sira halo asaun manifestasaun ne’e liberdade espresaun, maibé tuir regra labele mosu anarkismu ruma.
“Alin sira hotu-hotu rona mai ita-boot sira bele hato’o ita-boot sira-nia aspirasaun, ita-boot sira bele hakilar la iha problema, maibé ita-boot sira labele tuda fatuk, labele tuda aqua. Ha’u husu ita-boot sira labele okupa fali estrada ida ne’e ita-boot sira bele ba hakilar iha ita-boot sira nia kampus laran,” Komisáriu Polísia Pedro Belo lia-tuun ba manifestante sira.
Komandu PNTL informa ba manifestante sira katak iha ema balun ne’ebé lori arma branka ruma, ka hetan grupu balun ne’ebé tuda seguransa EUTL kaer hato’o ba Polísia nune’e prosesu.
Hatan ba komandu manifestante husu atu autoridade seguransa labele uza gás lakrimojéniu tiru hasoru manifestante sira tanba ema ne’ebé mak tuda ne’e fatuk mai husi kotuk tanba ne’e PNTL balun koloka iha kotuk atu haree ema balun atu estraga asaun manifestasaun ida ne’e.
Advertisement
Iha fatin hanesan Komandante Operasaun Polísia Nasionál Timor-Leste (PNTL), Superintendente Xefe Polísia Justino Menezes, ba jornalista iha resintu Parlamentu Nasional (PN) haktuir ohin manifestasaun hahu tuku 08:00 Otl balun até agora manifestasaun sei barak hahú mosu ona tuda nune’e PNTL sei haree justifika, avaliasaun hafoin fó informasaun detallu.
“Ita seidauk haree ema nain hira mak kanek no objetu sira hanesan karreta hira mak sira tuda rahun, ita sei fó sai. Ita sei haree situasaun depois ita tetu ita deside ita foti desizaun,” Superintendente Xefe Polísia Justino Menezes tenik.
Superintendente Xefe Polísia Justino Menezes, husu ba estudante Universitariu sira halo manifestasaun ne’e atu espresa hanoin kritika ho di’ak atu halo mudansa ba buat ruma ho liafuan de’it la’ós uza fali sasan kroat arma hodi estraga ema seluk, no sasan sira estadu ninian ho privadu.
Jornalista: Zita Menezes/Juvinal Cabral dos Santos