FRETILIN-PLP Kongratula Juiz Koletiva TR Dekreta Inkonstitusionál ba Alterasaun Lei Organizasaun Judisiáriu

Hatutan.com, (05 Agostu 2025), Díli- Bankada opozisaun FRETILIN ho PLP  kongratula  juiz koletavia Tribunál Rekursu (TR) ne’ebé dekreta inkonstitusionál ba alterasaun lei organizasaun judisiária no mós nomeasaun bá Prezidente Tribunal Rekursu, Afonso Carmona.

Lee Mós: PTR Atuál Tenke Hatudu Konsiénsia Morál-Síviku no Profisionál Kumpre Orden Tribunál

Konférensia imprensa Bankada FRETILIN ho PLP, Tersa (05/08/2025). Foto/Zita Menezes

“Ami hakarak kongratula Juiz koletivu Tribunal Rekursu nian ne’ebé, biar ho presaun oin-oin husi podér polítiku, hatudu duni sira nia independénsia, profisionalizmu no seriedade iha sira-nia kna’ar, hodi hasai akórdaun númeru 05/CONST/2025/TR, NUC: 0042/25TRDIL, ne’ebé deklara inkonstitusionalidade ho forsa obrigatóriu jerál ba artigu 2.0 Lei n° 4/ 2025, 28 Abríl, 2.a alterasaun ba Lei Organizasaun Judisiáriu, ne’ebé aumenta artigu 76.0-A. Tribunal Rekursu kumpre duni ninia obrigasaun nu’udar ultima instánsia defensór ba Konstituisaun Repúblika Demokrátika Timor-Leste nian,” Deputadu  Joaquim dos Santos Borululi  hateten iha konferénsia  imprensa ne’ebé hala’o iha sala Bankada FRETILIN iha PN, Tersa (05/08/2025).

Bankada FRETILIN no PLP afirma,  akórdaun Tribunal Rekursu nian ne’e, afeta diretamente pozisaun Prezidente Tribunal Rekursu atuál, katak Juiz Afonso Carmona hanesan Prezidente Tribunal Rekursu ne’e  faktu no laiha ona lejitimidade legal. Tanba Prezidente Repúblika José Ramos-Horta nomeia Juiz Afonso Carmona liuhusi dekretu Prezidente númeru 35/2025 de 29 de Abríl, ne’ebé bazeia ba alínea j) husi artigu 86.0, konjuga ho nú.o 3 husi artigu 124.0 Konstituisaun, no mós lei vijente.

Lei vijente ne’ebé refere iha dekretu Prezidente nian maka Lei n° 4/ 2025, 28 Abríl, Lei Organizasaun Judisiáriu, ho nia aditamentu iha artigu 76.0-A, hodi estabelese mós kritéria sira atu sai Prezidente Tribunal Rekursu nian, ne’ebé ikus mai, liu husi akórdaun ida ne’e, Tribunal deklara norma ne’e inkonstitusionál ka kontra Konstituisaun.

Dekretu Prezidente Repúblika nian hodi nomeia  Juiz Afonso Carmona nu’udár Prezidente Tribunal Rekursu, sofre ona nulidade insanável, tanba tuir artigu 2 númeru 3 Konstituisaun Repúblika ne’ebé hatete, “Lei sira no aktu sira Estadu nian no mós podér lokál nian só bele vale bainhira halo tuir de’it konstituisaun.

Nulidade insanável ne’e signifika katak, aktu Prezidente Repúblika nian hodi halo nomeasaun ba Prezidente Tribunal Rekursu ne’e nulu no la vale, hahú kedas husi inísiu nomeasaun, ka ho liafuan seluk katak, nomeasaun ne’e la eziste ka nunka akontese. Tanba labele haketak aktu nomeasaun liu husi dekretu Prezidente Repúblika nian, ho norma ne’ebé Prezidente Repúblika uza hodi halo nomeasaun ba Juiz Afonso Carmona.

Bankada FRETILIN no PLP hateten tuir lolós, Prezidente Repúblika bele ezerse ninia kompeténsia Konstitusionál tuir artigu 149 Konstituisaun RDTL, hodi husu fiskalizasaun preventiva molok promulga alterasaun Lei Organizasaun Judisiáriu, maibé Prezidente Repúblika la halo ida-ne’e.

“Prezidente Repúblika José Ramos-Horta hili dalan lais nian, iha loron 28 fulan-Abríl 2025 promulga alterasaun Lei Organizasaun Judisiáriu  no iha loron tuir kedas, 29 fulan-Abril 2025 nomeia Juiz Afonso Carmona nu’udar Prezidente Tribunal Rekursu. Karik Prezidente Repúblika husu duni fiskalizasaun preventiva, Juiz Afonso Carmona la prienxe kritéria atu sai Prezidente Tribunal Rekursu tamba Tribunal Rekursu sei deklara rekizitu  sira ne’ebé uza hodi nomeia Prezidente Tribunal Rekursu atuál, inkonstitusionál hanesan akórdaun ne’ebé  sai daudaun husi Tribunál Rekursu,” Deputadu Joaquim dos Santos hateten.

Bankada opozisaun ne’e afirma, deklarasaun inkonstitusionál ho forsa obrigatóriu jerál, iha akórdaun Tribunal Rekursu nian ne’e, afeta no vínkula desizaun sira  hosi órgaun soberania hotu-hotu, hahú kedas husi Prezidente Repúblika to’o Tribunal sira atu kumpre desizaun ne’e. 

Desizaun Inkonstitusionál ne’e impoin ba Prezidente Repúblika atu kumpre, tuir juramentu Prezidente nian katak kumpre de’it Konstituisaun no garante normal funsionamentu instituísaun estadu nian. Nune’e mós Juiz sira ne’ebé servisu iha Tribunál sira inklui Prezidente Tribunal Rekursu ne’ebé nu’udár guardiaun Konstituisaun nian.

“Kaer bá  desizaun tribunal nian ne’e, no mós atu salvaguarda integridade, independénsia no normal funsionamentu Tribunal Rekursu nian, ami husu bá Merítisimu Juíz Afonso Carmona atu voluntariamente husik hela ka dada-an husi Tribunal Rekursu ho dignidade tomak no  ami husu Prezidente Repúblika José Ramos-Horta  atu nomeia fali Prezidente Tribunal Rekursu foun tuir konstituisaun haruka,” Deputadu Joaquim haktuir pozisaun Bankada FRETILIN ho PLP nian.

Jornalista : Zita Menezes