Hatutan.com, (05 Novembru 2025),Díli—Debate Orsamentu Jerál Estadu (OGE-sigla portugés) 2026 iha faze jeneralidad, Kuarta (05/11/2025), Komisaun C Parlamentu Nasionál ba asuntu Finansas Públika hato’o rekomedasaun forte bá IX Governu Konsititusionál hodi anota no sai hanesan prioridade.
Rekomendasaun hosi komisaun C ne’ebé haktuir husi Deputada Aliança de Araújo, husu bá Governu atu hadi’a ezekusaun orsamentu hodi reforsa mekanizmu monitorizasaun no avaliasaun bá projetu investimentu sira, garante ezekusaun orsamentál ne’ebé efisiente, transparente no foka bá rezultadu konkretu bá populasaun.
“Garantia sustentabilidade finanseira, tenke reforsa diversifikasaun fontes reseitas públikas, liu-liu aumentu reseitas naun-petrolífera, no ténke garante jestaun prudente bá rekursus fundu petrolíferu, hodi bele garante estabilidade fiskál iha médiu no longu prazu,” Deputada Aliança da Conçeição de Araújo hato’o relatóriu Komisaun C ne’e durante debáte jeneralidade OJE 2026.
Advertisement
Nia hatutan Governu tenke hametin koordenasaun interinstitusionál, esensiál tebes atu hametin koordenasaun entre ministériu setoriál sira, munisípiu sira no parseiru dezenvolvimentu sira hodi garante koerénsia no komplementaridade iha ezekusaun programa investimentu públiku sira.
Rekomenda mós bá Governu atu promove parseria públiku privada (PPP) atu enkoraza partisipasaun setór privadu nian iha finansiamentu no implementasaun projetu estruturante sira, liu-liu iha área enerjia renovável, abitasaun, turizmu no transporte, atu nune’e, bele hasa’e investimentu produtivu no hamenus presaun bá orsamentu públiku.
Komisaun C sujera bá Governu atu konsolida kapasidade téknika no desentralizasaun, ezekusaun polítika públika sira ne’ebé efetivu presiza hametin kapasidade téknika no jestaun nian iha nível lokál,
Konsolida mós mekanizmu desentralizasaun administrativa no finanseira, hodi hakbesik servisu públiku sira bá sidadaun sira
Nia afirma Governu tenke integra sustentabilidade no inovasaun esensiál atu inkorpora kritériu sustentabilidade ambientál, inovasaun teknolójika, no transformasaun dijitál iha programa no projetu investimentu hotu-hotu, hodi kontribui bá modernizasaun ekonómika no institusionál nasaun nian.
Advertisement
Rekomendasaun komisaun C husu aselera reforma bá reseita Naun-Petrolífera no Propria Ministériu Finansas no Servisu reseita federál aselera no aprofunda reforma tributária no administrativa.
Objetivu prinsipál ténke diversifika fonte reseita sira no hamenus dependénsia bá reseita mina-rai ne’ebé volátil. Importante tebes atu reforsa kapasidade kobransa reseitas naun-petrolíferas hosi Administrasaun Sentrál no reseitas rasik hosi seguransa Sosiál no RAEOA , hodi investe tendénsia tun ne’ebé observa ona, atu nune’e bele garante sustentabilidade fiskál bá longu prazu.
Governu presiza hametin efisiénsia no transparénsia iha jestaun bá despeza públika, hodi garante katak aumentu ne’ebé rejista iha Administrasaun Sentrál tradús iha melloramentu efetivu iha servisu no investimentu sira ho impaktu sosioekonómiku diretu.
Nia afirma katak Governu presiza halo akonselavel atu halo revizaun bá sustentabilidade finanseira sistema Seguransa Sosiál nian, atu nune’e bele garante kontinuidade bá ninia funsaun esensiál sira no protesaun bá benefisiáriu sira, maski ho eskluzaun Fundu Rezerva nian hosi perímeiru orsamentál.
Di’ak atu fó prioridade bá reseita sira ne’ebé la’ós petrolíferu no optimiza efisiénsia despeza públika nian, atu nune’e bele hamenus dependénsia bá fundu no garante estabilidade fiskál iha médiu no longu prazu.
Nia afirma, implementa medida estruturál sira hodi hamenus dependénsia bá Fundu Petrolíferu, hodi promove aumentu iha reseita naun-petrolífera liuhosi reforsu kobransa impostu no diversifikasaun ekonómika. Nune’e mós akonsellavel atu hametin planeamentu no prioritizasaun bá despeza sira, nune’e mós estabelese limite prudensiál sira bá levantamentu sira hosi RSE, atu nune’e bele garante sustentabilidade fiskál iha médiu no longu prazu no minimiza risku bá dezekilíbriu orsamentál sira iha future.
Advertisement
Nia haktuir, molok atu kontrata dívida públika foun tenke fó prioridade bá ezekusaun tomak bá projetu sira ne’ebé finansia ona hosi empréstimu sira ne’ebé iha ona, hametin jestaun no monitorizasaun bá dezembolsu sira.
Nia dehan, Governu presiza halo ona implementasaun mekanizmu rigorozu bá monitorizasaun ezekusaun kontratu infraestrutura no projetu sira.
Nia subliña, adopta medida atu reforsa mobilizasaun reseitas próprias, partikularmente reseitas naun-petrolíferas, no kontrolla ho rigorozu despezas korrentes atu bele hamenus dependénsia bá fundu petrolíferu, atu implementa jestaun fiskál ne’ebé prudente sustentável liu, ho projesaun reseita no despeza ne’ebé realistiku.
Komisaun C rekomenda katak transferénsia orsamentu bá Programa Merenda Eskolár ténke halo iha inísiu tinan fiskál atu nune’e bele garante ezekusaun programa ne’e tuir tempu no kontínua iha eskola hotu-hotu.
Komisaun C rekomenda katak ezekusaun orsamentál Institutu Nasionál Seguransa Sosiál ténke integra tomak no atualiza iha Portál Transparénsia, hodi garante eskrutíniu públiku no responsabilizasaun.
Advertisement
Komisaun C rekomenda katak dekretu bá Ezekusaun Orsamentu Jerál Estadu nian bá tinan 2026 ténke promulga iha fulan-dezembru tinan 2025 nia rohan, hodi permite orsamentu ne’e tama iha vigór iha inísiu tinan fiskál nian.