David Rodrigues, Defisiénsia Ain Hosi Konsekuénsia Luta Ba Ukun Rasik-an

David Rodrigues, hetan oferta ain-falsu hosi CNC,I.P, foin lalais ne’e. Imajen/Dok.CNC

Hatutan.com, (15 Agostu 2021), Díli–David Rodrigues, membru frente klandestina iha Aldeia Hatukeru, Suku Maushiga, Postu Administrativu Hatu-Builico, Munisípiu Ainaro, tenke aguenta moris ho kondisaun defisiénsia ain.

Atu kontinua sustenta moris no asume responsabilidade hanesan aman ba iha nia uma-kain, David Rodrigues, tenke uza ain-falsu hodi la’o ba mai, halo to’os no ku’u kafé iha sira-nia kintál laran, nune’e bele sustenta nesesidade uma-laran, liuliu hatutan nesesidade eskola ba oan na’in-haat; feto tolu ho mane ida.

David Rodrigues, sofre ho kondisaun defisiénsia, la’ós tanba dezastre naturál ka asidente tráfiku. Maibé tanba konsekuénsia hosi luta ba ukun rasik-an.

Oan doben hosi Avelino Bosco (matebian) ho Rita dos Santos, simu realidade sai defisiénsia, tanba lakohi atu Indonézia ukun Timor-Leste.

Sobrevivente, mate-restu no oan ki’ik barak iha territóriu nasionál maka moris ho kondisaun hanesan David Rodrigues. Karik balun moris susar liu tan, tanba lakon buat hotu to’o barak lakon inan, lakon aman, lakon maun-alin no lakon família tomak.

David Rodrigues ho nia aman-inan no maun-alin sira hotu sai hanesan membru ka delegadu FRETILIN ne’ebé tempu ne’ebá militár Indonéziu konsidera hanesan GPK (gerakan pengacau keamanan). Sira simu kartaun delegadu FRETILIN no komunga doutrina FRETILIN nian, “Mate ka Moris, Ukun Rasik-An”!

Iha domingu (15/08), Hatutan.com liga direita ba númeru telefone David Rodrigues nian hodi halo entrevista kona-ba oinsá mak nia sofre kondisaun defisiénsia ne’e.

David konta tuir katak iha altura tinan 1975 bainhira militár Indonéziu halo invazaun mai Timor-Leste, nia aman Avelino Bosco lori halai nia família sira hakiduk ba ai-laran iha foho Kabalaki nia huun.

Durante iha haksimuk fatin, David ho ema lubun, balun ho idade katuas, ferik no joven no balun sei ki’ik, inklui nia rasik, simu instrusaun no apelu oioin hosi Komandu da Luta atu kontinua reziste to’o Timor-Leste tenke hetan ukun rasik-an.

Iha loron ida, David rasik la lembra ona tuku hira no sá loron, David ho nia família tuun mai halo to’os ladook hosi foho Kablaki nia hun. Bainhira batar isin ona, nia ho nia aman no nia-rian ida mai silu-batar hodi bele lori ba komandu FALINTIL no balun rai ba família atu konsumu, maibé derrepente tama iha serku laran (emboskada) tropa Indonéziu nian.

“Tempu ne’ebá ami atu fila maka bapa (ABRI/Angkat Bersenjata Republik Indonesia) hakilar tuir ami nain-tolu dehan, komunista FRETILIN la bele halai tenke rende,” David Rodrigues haktuir bainhira dada lia via telefónika ho Hatutan.com.

Rona lia hirak ne’e, David ho nia aman no nia rian, halai hosi bapa sira-nia futar matan. Ho nune’e, bapa sira tiru tuir no konsege kona David nia ain no kona mós David nia aman nia liman, no nia rian halai liu kedas.

David nia aman konsege kura nia kanek iha tempu naruk nia laran, maibé tanba infeksaun hosi laran, kanek ne’e la bele kura no ran sai maka’as hodi halo nia aman mate.

“Ha’u nia ain, kurativu de’it ho ai-moruk tradisionál, kanek ne’e di’ak tiha no provoka bubu maka’as to’o atu kotu, maka ha’u ho ha’u nia ama tesi kotu tiha iha ai-laran iha Foho Kablaki nia tutun,” David tenik.

Iha tinan 1975, David Rodrigues ho nia kolega sira eskola hela iha eskola primária no nia ho nia kolega na’in-rua (matebian ona) iha banku primeira klase, sira na’in-tolu nonook-nonook ba simu tiha kartaun FRETILIN nu’udar delegadu.

Bainhira militár Indonéziu rebenta foho Kablaki iha 1977, abitante sira ne’ebé subar iha foho Kablaki, halai fahe malu. Balun ba Rotuto, balun ba Dotik no balun rende. Inklui David ho nia família sira rende. Maske rende, fuan ho laran metin nafatin ba FRETILIN, nune’e iha 20 Agostu 1982, iha ámbitu komemorasaun loron FALINTIL nian, sira mobiliza malu halo levantamentu Mausiga.

Hosi levantamentu ne’e, komunidade barak mate, barak bapa kaer desterra tiha ba Atauro ho munisípiu seluk. Nune’e, Aldeia Nunumoge nakfilak tiha sai rai fuik. Barak mós maka ABRI sira lori ba soe moris de’it tuun ba iha rai naruk ne’ebé koñesidu ho naran Jakarta II.

Moris iha presaun laran no iha kontrolu bapa sira-nian, David Rodrigues ho nia maun-alin sira, kontinua halo kontaktu ho forsa FALINTIL no simu apelu hosi Komandu da Luta no hala’o misaun sekretu ba luta to’o de’it 1999 Konsulta Popular (Referendum).

“Ami nia naran sai ona hanesan veteranu no taka ona iha kuadru avizu Suku nian. Maibé sei hein verifikasaun hosi órgaun kompetente sira molok hetan lejitimidade tuir ita-nia lei,” David Rodrigues hateten.

Durante moris ho kondisaun defisiénsia ain, David nu’udar la’en hosi Rosantina da Costa, seidauk hetan apoiu ka ajuda ruma hosi Governu, ema pesoál ka hosi organizasaun ruma. Foin lalais ne’e, Centro Nasional Chega, Institutu Públiku (IP) maka lori rasik ona oferta, hanesan ain-falsu modernu ba entrega ba David atu bele hakmaan netik nia dezafiu moris.

Esperansa iha loron FALINTIL

Iha loron 20 Agostu, tinan ne’e, povu Timor-Leste sei komemora loron istóriku Forças Armadas da Libertação Nacional de Timor-Leste (FALINTIL) ba dala-46 (20 Agostu 1975-20 Agostu 2021). Iha biban ne’e, defisiénsia David Rodrigues, hato’o nia parabéns ba FALINTIL sira hotu, ba juventude loriku asuwa’in sira hotu no ba povu Timor-Leste hotu, ne’ebé komemora loron espesiál tebes ba FALINTIL no ba povu iha prosesu luta to’o ukun rasik-an ne’e.

“Ha’u nia esperansa maka maun-boot FALINTIL sira ne’ebé agora ukun atu kontinua tane as lema FALINTIL, katak povu maka we no FALINTIL maka ikan,” David Rodrigues tenik.

Nia dehan, ukun an ida-ne’e la’ós oferta iha bandeja, maibé soi ho ran, ruin no matan-been. Tanba ne’e, nia espera ba ukun na’in-sira atu ukun povu no hamaran povu nia matan-been, hosi dezenvolve nasaun no lori prósperu ba povu nia moris.

David Rodrigues, moris iha Hatukeru, Suku Mausiga, iha loron 02 Marsu 1960, kaben ho inan feton Rosalina da Costa, iha oan na’in-haat (4); feto tolu (3) no mane-ida (1). Nia atividade loron-loron, moris hanesan ema ho defisiénsia halo de’it to’os no ku’u kafé iha sira-nia kintál hodi sustenta nesesidade uma-laran. (ico)