“Ha’u nia mensajen ba joven sira, futuru ne’e iha imi nia liman, joven sira Santa Kruz entrega ba ami jerasaun 1975, ami entrega ba imi futuru nasaun ne’e. Ne’e duni, foinsa’e sira moris iha dame atu imi bele estuda iha dame, estuda ho seguransa, atu imi nia família no alin sira labele tauk. Apelu ba joven sira ne’ebé gosta tuda malu, favór para ona no buka estuda hodi buka servisu,” Ramos-Horta hateten.
Advertisement
Tuir Ramos-Horta, maskre ida koñesidu liu maka masakre 12 Novembru, tanba Max Stahl iha Timor no sira seluk tán, sira nia imajen, sira nia hakerek, tane maka’as frente esterna iha li’ur.
Padre no madre sira ne’ebé fó sira nia kontribuisaun maka’as ba rai ida-ne’e, maibé mós hanoin funu hahú 1975 tinan besik meiu sékulu ona mak grupu joven sira 12 Novembru hahú luta ida ne’e.
Saudozu Francisco Xavier do Amaral, Nicolau Lobato, Marí Alkatiri, José Luís Guterres, Rogério Lobato no Abílio Araújo sira ho idade 25.
Prezidente República José Manuel Ramos Horta, partisipa iha prosesuan lori aifunan bá semitériu Santa Cruz iha komemorasaun loron nasionál juventude, Sábadu (12/11/2022).
Dalan ne’ebé naruk tinan 24, ema rihun ba rihun, balun mate iha luta, tanba kilat musan, bomba rebenta, fatin barak iha Timor Leste iha matebian ne’ebá, Vikeke Kraras, 07 Dezembru Portu Díli, balun tán mate iha liman rasik, mezmu iha funu laran sei iha tempu atu halo funu buka-malu.
“Ema rihun ba rihun ne’ebé mout iha estrada ninin, monu iha ai-laran laiha oportunidade atu família hakoi sira. Prosesu ne’e ondra ba Kombatente sira ne’ebé mate, frente klandestina prosesu ne’e kontinua. Laiha rai ida iha mundu ne’ebé ha’u koñese halo prosesu rekoñesimetu bá veteranu sira, rekoñesimentu ba hotu-hotu ne’ebé kontribui ba luta, rekoñesimetu mós ba solidariedade internasionál ne’ebé halo iha rai ida-ne’e,” Prezidente Repúblika hateten tán.
Advertisement
Nia koñese prosesu, situasaun, esperénsia rai lubuk ida iha mundu, balun lori tinan 40 liu tiha mak sira hahú halo identifikasaun ba veteranu sira, ba kombatente sira.
Balun to’o agora la halo, tinan 50 liu tiha, maibé iha Timor Leste hahú kedan momentu ne’ebá, ne’e duni nu’udár Xefe Estadu rekoñese eis Prezidente sira, eis Primeiru Ministru, Membru governu hotu-hotu hahú prosesu rekoñese, buka identifika vitima, kombatente sira hotu-hotu atu labele iha ida ne’ebé Estadu haluha.
“Ba oin saida mak ita bele halo ka tenke halo atu ondra prinsipiu, sakrifisiu ne’ebé hotu-hotu halo, ita kontinua harii nasaun dame, pasífiku, nasaun ida ne’ebé moris iha dame no domin nia laran. Tenke harii nasaun ida ne’ebé moris iha demokrasia, iha multipartidarizmu, liberdade imprensa, liberdade relijioza, laiha diskriminasaun,” subliña.
Ramos-Horta afirma laiha diskriminasaun ba grupu, étniku ka grupu relijiozu, relijiaun sira hotu-hotu kontinua simu-malu, hanesan Timor Leste daudaun ne’e halo.
Ba vítima sira Santa Kruz, ba vítima sira hotu-hotu, erói sira hotu mak kontinua prosesu harii nasaun ida livre, demokrátiku bazeadu direitu, justisa, inkluidu justisa ekonómiku, justisa sosiál.
Prezidente Repúblika, José Manuel Ramos-Horta, kaer liman ho Aliansa Maubere Nasionál (AMN) iha ámbitu komemorasaun loron nasionál juventude no loron masakre Santa Cruz ba dala XXXI, Sábadu (12/11/2022).
Bainhira iha dúvida ruma, atu haree lei ne’e tuir duni letra espiritu konstituisaun no tuir espiritu letra ekuidade ne’ebé labele iha grupu ida nia benefísiu.
“Ita buka moris nafatin iha dame nia laran, ha’u husu ba joven sira, ita joven dala ida de’it, tinan ida ita lakon, tinan ida ne’e ita la fila, ita buka estuda, bele difikuldade oi-oin, estuda nafatin no estuda liu tan,” hameno.
Timoroan, joven barak tinan 20 nia laran ne’e hetan ona estudu ne’ebé jerasaun sira uluk la hetan, laiha Timoroan ida jerasaun 1975 ne’ebé hetan estudu hanesan joven lubuk ida foin hetan, halo mestradu iha universidade oi-oin iha Timor Leste.
Mestradu Doutoradu iha mundu, balun sai sientista, joven Timoroan ida manán konkursu internasionál kuartu lugar iha matemátika, partisipante 50.000 mai hosi universidade lubuk ida, nia eskola Sekundária.
Advertisement
Haree lista sé mak iha kotuk, rai boot lubuk ida hanesan Xina mós sempre manán matemátika, Timoroan balun mós manán tiha partisipante Xina sira nian, signifika hotu-hotu, ida-idak iha kakutak, balun hatan hanesan kakutak ne’e, balun la’e ida-ne’e mak diferensia.