Hatutan.com, (07 Outubru 2025), Díli-Reitór Universidade Nasionál Timor Lorosa’e (UNTL), João Soares Martins simu ona relatóriu husi Dekanu no mós família vítima hodi hato’o ona mós relatóriu sira ba Konsellu Disiplinár.
Lee Mós: Estudante UNTL Fó Ultimatu Loron-tolu Demite Dosente MFB Deskonfia Prátika Asédiu Sexuál ba Estudante

Reitór UNTL, João Soares Martins. Foto/Juvinal Cabral dos Santos
“Buat hotu sei mai ho nia prosesu, ha’u simu ona relatóriu husi dekanu no mós família husi estudante ida ba hasoru ha’u, Segunda (06/10/2025), no mós ba Konsellu Disiplinár, entaun ha’u enkamiña relatóriu husi vise-dekanu no mós ejizensia ka informasaun husi família hato’o ona ba Konsellu Disiplinár,” Reitór UNTL, João Soares Martins informa jornalista sira iha UNTL, Tersa (07/10/2025), relasiona ho prátika asédiu sexual ne’ebé deskonfia pratika hodi dosente ho inisiál MFB.
Reitór UNTL esplika, Konsellu Disiplinár mak sei tetu sasan sira ne’e no sei halo enkontru hodi foti medida sira ne’ebé mak adekuadu ba situasaun ne’ebé mak akontese.
“Ha’u la espera katak buat ne’e bele akontese, maibé, ha’u dehan buat ne’e babain ona ministru sempre relembra katak ida ne’e tenke kria ambiente kampus tenke seguru ba ema hotu, tanba ne’e mak ami hola parte ba inisiativu kampus seguru,” João Soares Martins hateten.
UNTL mós hola parte iha grupu universidade ne’ebé deklara zero toleránsia ba asédiu sexual, maibé ema barak demais atividade sira hanesan bele akontese, importante iha mekanizmu ba oin oinsa bele hadi’a.
“Alin feto ida, horseik, hato’o katak iha tinan 2021 la sala nia aman telefone duni ha’u no ha’u bolu dekanu altura ne’ebá, agora eis-dekanu ona, ha’u dehan katak tenke haree situasaun ida-ne’e. Ha’u rona dekanu ne’e hato’o ba sira k lae no ha’u mós hasoru profesor MFB hodi fó hatene katak iha alegasaun ida hanesan ne’e ita boot tenke kuidadu. Ne’e situasaun akontese iha ne’ebá mós laiha ema ida hato’o relatóriu no eskrita ida mai kona-bá situasaun ne’e,” João Soares Martins hateten.
Tuir nia, estudante sira brani hato’o situasaun sira ne’e impaktu pozitivu, karik laiha inisitiva tanba estudante sira ta’uk atu hato’o.
“Ami iha pro reitoria provaderia ba kosellamentu ne’ebé mak sempre enkoraza katak estudante sira hotu se de’it mak sai vítima ba asaun asédiu sexuál no imoral bele hato’o kedan”.
“Ha’u nia hanoin ita tenke lao tuir mekanizmu ne’ebé mak iha, buat hotu lao tuir investigasaun. Kuandu iha rezultadu perigu duni ita tenke foti medida duni atu bele halo suspensaun ba professor MFB,” Reitór UNTL ne’e deklara.
Bankada sira iha PN Enkoraza Hato’o Keixa ba PCIC ho MP
Reprezentante povu iha Parlamentu Nasionál enkoraza estudante feto sira ne’ebé sai vítima bá asédiu sexuál iha Universidade Nasionál Timor-Lorosa’e (UNTL) tenke iha korazen no brani halo keixa bá Ministériu Públiku (MP) nune’e bele halo investigasaun bá autór ne’ebé komete asédiu sexuál.
Membru PN husi Bankada CNRT, Maria Gorumali Barreto, husu mós alin feto sira ne’ebé sai vítima bá asédiu sexuál iha UNTL sé bele hato’o keixa ba iha Polísia Sientifika Investigasaun Kriminál (PSIC, siglá portugés) ho Ministériu Públiku ba aktu sira ne’ebé viola sira-nia dirietu no viola sira-nia personalidade juridika.
“Vítima sira presiza hato’o keixa atu bele loke investigasaun bá iha autór predator abuzu sexuál iha UNTL ne’e, sé halo de’it demostrasaun labele rezolve ida-ne’e, maibé tenke bá halo keixa, atu nune’e, bele loke investigasaun bá autór predator abusu sexual ne’ebé maka mai husi lidér partidu polítiku ida,” Deputada Maria Gorumali Barreto hato’o nia intervensaun ne’e iha plenária PN.
Iha fatin hanesan Deputadu Bankada CNRT, Gabriel Soares, reiteira tán katak hanesan inan-aman no hanesan mós reprezentante povu iha Parlamentu Nasionál no membru iha komisaun G ne’ebé tutela bá areá edukasaun solidariza bá oan feto sira ne’ebé sai vítima bá asédiu sexuál iha UNTL.
“Ha’u solidariza tebe-tebes ho ha’u nian oan estudante sira. Ita-nia oan sira mai atu eskola la’ós mai fó aan bá oknum sira ne’ebé maka laiha moral, atu hetan de’it valór ida tenke negosia ho ema nia dignidade ne’e gravé, modelu hanesan ne’e atu halakon morál iha ita nian rai Timor-Leste,” Deputadu Gabriel Soares afirma.
Membru Bankada FRETILIN, Lidia Norberta, hateten nu’udár mós feto husi bankada FRETILIN hato’o solidariedade bá vítima nia aten brani hodi halo denúnsia ba problema ne’ebé sira infrenta.
“Ami mós enkoraza bá feto maluk sira ne’ebé mak durante ne’e sai vítima la’os bá predatór ida, maibé bá predatór sira seluk ne’ebé mak iha espasu públiku kaer ema nia isin-lolon, rei ema nia ibun, to’o relijioza sira ita rei, ida-ne’e ita labele nonok,” Deputada Lidia Norberta hateten.
Nia husu nu’udár estudante feto tenke haree asuntu ida-ne’e no ema hotu-hotu tenke haree tenke luta bá ida-ne’e labele haree de’it bá ema ida maibé tenke haree bá ema hotu-hotu, liuliu iha mós ministériu sira tanba akontese hotu.
Iha fatin hanesan Vise-Ministru Asuntu Parlamentár Adérito da Costa Hugo hateten, tinan barak ona eziste pratika sira hanesan ne’e, tán ne’e apresia tebes bá estudante feto sira ne’ebé maka brani ko’alia sai para bele halo prevensaun no atuasaun bá autór sira ne’ebé maka komete iha atividade sira hanesan ne’e.
“Nune’e bele lori fali kampus universitáriu bá espasu ne’ebé garante estudante sira-nia atividade estudu liuliu bá estudante feto sira, lamentavél tebes dosente sira maka komete aktu sira hanesan ne’e, no mensajen ida forte tebes husi akontesimentu ida-ne’e maka bá dosente hotu-hotu no profesór sira iha universidade no eskola sira atu atensaun no prosesu tenke la’o halo investigasaun,” Vise-Ministru Asuntu Parlamentár Adérito Hugo hateten.
Jornalista: Zita Menezes/Juvinal Cabral dos Santos