Hatutan.com, (23 Janeiru 2024), Baucau-Komunidade uma-kain 60 ne’ebé horik iha área Uma-Ana-Iku, Suku Bahu, Postu Administrativu Baucau Vila, Munisípiu Baucau, lamenta no triste ho atitude Diretora Bee Timor-Leste, Empreza Publika (BTL,E.P) Munisípiu Baucau, ne’ebé ho ‘arrogánsia’ tesi-kotu kanu distribuisaun bee-moos bá sira-nia horik fatin, Segunda (22/01/2024).
Lee Mós: Ema Deskoñesidu Tesi-Kotu Kanu Distribuisaun Bee-Moos bá Aldeia 5 iha Afaloicai
Komunidade Uma-Ana-Iku, Suku Bahu, Postu Administrativu Baucau Vila, Munisípiu Baucau, ho voluntáriu dada bee-moos bá sira-nia horik fatin liuhosi Programa Nasonál Dezenvolvimentu Suku (PNDS). Foto/Hatutan.com
Iha tinan barak nia laran, dezde tempu Portugés mai to’o okupasaun Indonézia (durante tinan 24 nia laran) no to’o mai tempu restaurasaun ukun rasik aan, 20 fulan-Maiu 2002 to’o agora, komunidade Uma-Ana-Iku, Suku Bahu, nunka hetan asesu bee-moos to’o sira-nia horik fatin.
Iha tempu ukun aan ne’e, komunidade sira iha Uma-Ana-Iku halo proposta bá fatin hotu, ONG nasionál no internasionál, inklui BTL,E.P atu bele fasilita netik distribuisaun bee-moos bá sira-nia horik fatin. Maibé, laiha resposta no sai hanesan halerik ida ne’ebé tinan bailoron sira hein atu bele hetan milagre bee-moos ne’e.
Iha foin lalais, liuhosi Programa Nasionál Dezenvolvimentu Suku (PNDS), Xefe Suku Bahu, Manuel Francisco Rodrigues Gusmão, kompromete buka meius atu bele responde preokupasaun komunidade Uma-Ana-Iku sira nian.
Liuhosi Planu Dezenvolvimentu Integradu Munisipál (PDIM), Xefe Suku Manuel Francisco Rodrigues Gusmão, tau programa prioridade ida mak bee-moos bá nia abitante sira iha nia suku laran. Nune’e, foin lalais ne’e, liuhosi Programa Nasionál Dezenvolvimentu Suku (PNDS) konsege lori novidade di’ak bá abitante uma-kain 60 iha Uma-Ana-Iku hodi liga bee-moos hosi bee-matan Uailia bá to’o sira-nia horik fatin.
Ironia. Populasaun sira hosi Uma-Ana-Iku ne’ebé ho voluntarizmu no apoiu hosi PNDS hahú halo instalasaun no monta kanu distribuisaun bee-moos bá sira-nia horik fatin, maibé hetan impedimentu hosi Diretora BTL,E.P Munisípiu Baucau, Adriana Belo da Rosa, hodi hola desizaun atu hanesan “vandalizmu” tesi-kotu tiha kanu distribuisaun ne’ebé komunidade sira instala daudaun.
Atitude “vandalizmu” Diretora BTL,E.P Baucau nian ne’e lori komunidade sira hala’o keixa ona bá Polísia Nasionál Timor-Leste (PNTL) Munisípiu Baucau tanba konsidera aktu ne’e krime tanba impede interese komún no tesi-kotu fasilidade públiku ne’ebé komunidade sira monta ho sira-nia sentidu voluntáriu ho apoiu hosi PNDS.
Mezmu hetan intervensaun, tesi kotu kanu liña distribuisaun bee-moos hosi Diretora BTL,E.P Baucau, maibé komunidade Uma-Ana-Iku sira ho entuziazmu kontinua monta kanu distribuisaun tuir distánsia ne’ebé termina ona iha dezeñu PNDS nian. Sira la preokupa ho Diretora BTL,E.P nia asaun hirak-ne’e, tanba bá sira bee-moos importante tebes no sai ona hanesan mehi-boot durante tinan barak nia laran dezde portugés nia tempu to’o mai ukun rasik aan ne’e.
Hatán bá Hatutan.com via telefónika, Tersa (23/01/2023), Diretora BTL,E.P Munisípiu Baucau, Adriana Belo da Rosa, klarifika katak bainhira komunidade sira atu halo kanalizasaun bá Bee iha Munisípiu Baucau tenke halo liña koordenasaun ho parte BTL,E.P hodi bele fornese bee-moos.
Autoridade BTL,E.P Baucau tesi-kotu kanu distribuisaun bee-moos bá komunidade uma-kain 60 iha Uma-Ana-Iku, Suku Bahu, Postu Administrativu Baucau Vila, Munisípiu Baucau. Foto/Hatutan.com
“Informasaun ne’ebé maka ita-boot sira rona hosi komunidade sira Uma-Ana-Iku ne’e laloos. Laloos ho razaun tanba hanesan ne’e iha informasaun ne’ebé maka loos maka ida-ne’e xefe suku sira hosi Suku Bahu hamutuk ho komunidade sira hosi Adeia Uma-Ana-Iku la halo koñesimentu mai halo kanalizasaun direita iha bee-matan Uailia ne’ebé maka oras ne’e daudaun prinsipál ida de’it BTL jere hela bá iha área urbana Baucau laran tomak, ne’ebé maka oras ne’e daudaun ita jere atu bele fahe bee-moos hanesan bá populasaun tomak Baucau Vila nian,” Diretora BTL,E.P Baucau, Adriana Belo da Rosa hateten.
Diretora ne’e mós haktuir katak laiha liña koordenasaun hosi Xefe Suku ho komunidade sira ho ekipa BTL tanba ne’e mosu dezentendimentu. Tanba ne’e, nia dehan, bainhira komunidade suku sira hakarak mai halo tán kanalizasaun tenke halo koordenasaun ho BTL para BTL halo mudansa oras saida maka tenke prepara bá sira.
“Labele mai mesak xefe suku no komunidade sira hanesan ne’e, depois sem koñesimentu hosi ami depois bee-matan ami jere hela kuandu bee la to’o tán BTL sala loos ka lae. Kuandu komunidade ne’ebé maka durante ne’e asesu hela maka depois ita aumenta tán ligasaun maka sen konsiderasaun hosi ekipa BTL kuandu bee laiha fali bá sira ne’ebé asesu ne’e mós BTL maka sala nafatin, tanba ita presiza iha liña koordenasaun ne’ebé di’ak no loloos labele uza komunidade para atu taka falta faktu sira ne’e,” Diretora BTL Munisipiu Baucau ne’e afirma.
Objetivu hosi BTL maka sei buka meius hodi bele jere bee bá komunidade tomak nune’e husu atu ema hotu bele kolabora ho BTL atu nune’e oinsá BTL bele halo jestaun bá bee-moos hodi fasilita tuir oráriu ho di’ak bá komunidade hotu.
Entretantu problema refere iha ona solusaun hosi parte autoridade lokál sira. “Ita informa klaru ona bá parte seguransa no parte autóridade lokál no horisehik loraik ami konsege rezolve tiha ona problema ne’e, no solusaun maka tenke koordena ho BTL para BTL maka sei dada sai hosi bee- matan laran, atu nune’e, oinsá jere ne’e BTL maka jere tanba ida-ne’e kabe bá responsavel área urbanu,” Adriana Belo da Rosa hateten.
Jornalista Estajiária : Zita Menezes