Hatutan.com, (16 Outubru 2025), Balibo–Prezidente Repúblika, José Ramos-Horta konsidera Postu Administrativu Balibo, Munisípiu Bobonaro, nu’udár primeiru konflitu ho sira ne’ebé monu tama iha Batugade, Bobonaro, Lebor tama to’o Atabae.

Lee Mós: Monumentu “Liberdade” Balibo Reprezenta Faktu Istóriku 15 Kona-bá TL

PR Ramos-Horta partisipa komemorasaun tinan-50 trajedia Balibo no tinan-3 loron nasional liberdade imprensa iha Balibo, 16 Outubru 2025. Foto/Marcelino Tomae

Prezidente Repúblika, kalan-ne’e iha Balibo, dalan ida tan atu selebra, onra ho sira nia vida rasik, sira nia fiar, sira nia profisaun nu’udar jornalista, sira mate iha  loron 16 fulan-Outubru tinan 1975, selebra sira, onra sira ne’ebé mate iha Balibo, maibé mós la haluha Timoroan sira ne’ebé, durante tinan hirak nia laran tinan 24, halo sakrifisiu boot lakon sira nia vida, liu-liu iha 1999, ho jornalista balun husi Indonézia.

“Ba povu Balibo ne’ebé iha 1975, ha’u iha ne’e, hamutuk ho jornalista sira, momentu ne’eba, Balibo mamuk loos, laiha ema ida iha villa laran, sira hotu-hotu halai tiha ona, balun ba foho. Balibo sai hanesan primeiru palku konflitu, ho sira ne’ebé monu tama iha Batugade, iha Bobonaro, iha Lebor, tama to’o iha Atabae. Ita nia povu, hahú terus iha guerra sivil iha 1975, la’ós de’it hahú de’it iha loron 7 fulan-Dezembru 1975,” José Ramos-Horta hato’o diskursu  iha ámbitu loron liberdade imprensa no Balibó Five, Kinta (16/10)2025).

Xefe Estadu ne’e afirma, Jornalista lubuk husi Indonézia, partisipa luta bá demokrásia iha Indonézia barak loos. Sira partisipa iha luta bá  Timor-Leste nia indepedensia, luta oinsá, luta liu husi informasaun ne’ebé faktual ne’ebé fahe ba mundu tomak, ida ne’e mak  Timor atende, no onra sira

Nia afirma , iha Díli  hatene, konflitu saída, konflitu ne’ebé dala ruma rasik mak halo, tanba konflitu hahú iha 1975, hatene presu ka folin konflitu sira ne’e, rihun bá rihun mak lakon família. Ne’eduni inisitiva Konsellu Imprensa halo, ho apoiu husi Governu ho Ministru sira prezente iha ne’e, PDHJ hotu iha ne’e hanesan testamuña orgaun estadu komitmentu ba liberdade imprensa iha rai laran.

Xefe  Estudu ne’e mós Preokupa bá Timor-Leste  nia ranking iha mundu liberdade imprensa di’ak, sa’e, maibé monu iha razaun saída,  hothotu tenke haree tanbasá tenke monu fila fali.

Nia argumenta, eventu ne’ebé akontese ho eviksaun ema sira kuitadu kiak ne’ebé faan sasan iha luron, uza forsa, forsa konjunta tan, depois kaer fali jornalista ne’ebé halo kobertura, lori ba interrogatóriu.

“Loloos polísia devia tur iha ne’eba, jornalista ne’ebé sira kaer ne’e mak entrevista polísia, ita boot sira halo saida iha ne’e. Ne’e mak loloos, se ita nia polísia momentu ne’eba la kaer karik jornalista ne’e mak loos, tanba sira akontesimentu eviksaun ne’e akontesimentu ida jornálistiku, jornalista halo nia servisu iha ne’eba, entaun ita boot sira hakarak jornalista, iha eventu hanesan ne’e, jornalista labele marka prezensa,” nia argumenta.

Nune’e, jornalista marka prezensa seremónia ofisiál, jornalista marka prezensa iha jogu futeboll, tanba ne’e mak ranking tun.

“Ha’u espera katak ita aprende ho lisaun ne’e, husik husik jornalista sira servisu ba, la signifika buat hotu-hotu jornalista sira hakerek ne’e Bíblia, la’e, buat barak mós sala, la’ós jornalista Timor de’it, iha mundu ne’e ha’u koñese di’ak loos, fatin hotu-hotu Amérika, Eropa mós problema oi-oin,” nia akresenta.

Maibé di’ak liu iha imprensa ida livre, maske iha fallansu, hanesan di’ak liu iha Governu ida ne’ebé livre, maske iha fallansu, duké laiha demokrásia, di’ak liu iha Parlamentu Nasionál ne’ebé rungu ranga, duké parlamentu nasionál ne’ebé ema hotu-hotu konkorda malu, basa liman bá líder ne’e mak demokrásia dinámiku tebe-tebes di’ak.

“Ha’u orgullu ba ida ne’e, orgullu ba ita nia média, orgullu ba ita nia demokrásia, orgullu ba ita nia estadu ida ne’e,” nia reafirma tanba ne’e agradese ba autoridade sira Balibó, Autoridade Munisípiu Bobonaro, Governu, Konsellu Imprensa ne’ebé konvida Prezidente  marka prezensa dala ida tan iha Balibó.

Jornalista: Marcelino Tomae