Connect with us
Pakote Ahi

Nasionál

Plataforma Nasionál BESI-TL Hakarak Integra Rede Setoriál Sira Iha Monitorizasaun Bee, Saneamentu no Ijiéne

Published

on

Hatutan.com, (18 Agostu 2022), Díli—Organizasaun sosiedade sívil, liuhosi Plataforma Nasionál Bee Saneamentu no Ijiéne, Timor-Leste (PN-BESI-TL), hakarak integra rede setoriál ka organizasaun la’ós governu nian sira hotu, atu servisu hamutuk liután hodi involve iha atividade sira monitorizasaun nian, kona-bá problema bee, saneamentu no ijiéne iha nível komunidade.

Koordenadór PN-BESI-TL, Januário Amaral de Jesus.

Mekanizmu integrasaun ida-ne’e, liuhosi workshop ho tema “Integra Asuntu Bee Saneamentu no Ijiéne (BESI) no Gender Equality Desability Social Inclusion (GEDSI) iha Servisu Advokásia”, Asosiasaun HAK, Faról, Díli, Kinta (18/08/2022).

“Objetivu hosi workshop ida-ne’e, oinsá ita bele partilla informasaun ba entidade relevante, liu-liu rede setoriais, rede hirak ne’ebé mak hala’o atividade iha kada setór, hanesan rede ba rai, HASATIL, CJT, TLC, inklui mós rede sira seluk, ita bele integra asuntu bee saneamentu no ijiene, fahe informasaun, ka integra asuntu ne’e hanesan asuntu komún,” Koordenadór PN-BESI-TL, Januário Amaral de Jesus hateten hafoin abertura workshop iha Salaun Sorumutu, Asosiasaun HAK.

Bee, saneamentu no ijiéne sai hanesan direitu fundamentál no direitu báziku ema nian. Tanba ne’e, presiza ema hotu-hotu ninia luta. La’ós PN-BESI-TL mesak, maibé mós organizasaun sosiedade sivíl ka rede sitoriál sira hotu, atu ko’alia kona-bá asuntu ne’e.

Advertisement
Monta Publisidade

Bainhira rede setoriál sira hamtuk ona, bele hato’o preokupasaun sira komunidade nian ba entidade relevante ka ema foti desizaun sira, hanesan governu, atu bele tau prioridade politika ba sira nia planu, liu-liu ba alokasaun orsamentu jerál estadu kada tinan, ba setór bee, saneamentu no ijiéne.

Populasaun Maiória Seidauk Asesu Bee ho Adekuadu

Organizasaun sosiedade sívil sira ne’ebé partisipa workshop iha Asosiasaun HAK, Faról, Díli, Kinta (18/08/2022).

Rezultadu monitorizasaun nian hosi Plataforma Nasionál Bee, Saneamentu no Ijiéne nian rasik, hatudu katak, to’o oras ne’e populasaun maioria iha TL seidauk asesu ba bee-moos ne’ebé adekuadu.

Ezemplu konkretu iha kapitál Dili rasik to’o oras ne’e mós, populasaun dala-ruma sei susar asesu ba bee, no komunidade sira balun iha área Becora nian, liu-liu Aldeia Ai-lelehun, sei kuru bee matan.

“Signifika, ita seidauk to’o munisipiu, sá tán iha munisipiu sira. Sé iha kapitál Dili mak komunidade sira seidauk asesu ba bee ne’ebé maka adekuadu. Tanba ne’e, kuaze ita nia observasaun, monitorizasaun sira katak, munisipiu sira komunidade kontinua seidauk asesu ba bee ne’ebé mak adekuadu, nune’e sira bele hala’o sira nia atividades, liu-liu iha sira ninia nesesidade báziku sira,” Januário Amaral de Jesus hateten.

Governu “La Sériu” Tau Osan

Advertisement
Monta Publisidade

Durante ne’e mós Plataforma Nasionál BESI TL haree katak, Orsamentu Jerál Estadu (OJE) ne’ebé kada tinan Parlamentu Nasionál aprova, hatudu governu “la sériu” tau osan ne’ebé natoon, hodi dezenvolve setór bee, saneamentu no ijiéne, tanba hosi orsamentu sra ne’ebé mak iha, aloka de’it 1% ba setór refere.

“Loos, tanba liuhosi ita nia submisaun sira mós, no ita nia observasaun sira katak, alokasaun orsamentu jerál estadu seidauk natoon, liu-liu ba asuntu ba asuntu bee, saneamentu no ijiéne. Dala-ruma, iha tinan hirak mai ne’e, kuaje 1%, nia la liu 1%, aloka ba setór bee, saneamentu no ijiéne. Ne’e ita atu hatete katak, osan ne’ebé la sufisiente, seidauk natoon, para atu bele aloka ka, atu bele dezenvolve setór ida ne’e,” nia hateten.

Haktuir ba planu mestre iha Planu Estratéjiku Dezenvolvimentu Nasionál (PEDN) katak, to’o iha 2030, komunidade iha territóriu nasionál, tenke asesu ona bee, saneamentu no ijiéne ne’ebé mak adekuadu.

Entaun, hosi PN BESI TL ninia análiza balu, hatete katak, bainhira atu atinje planu estratéjiku dezenvolvimentu nasional, maka kada tinan, governu tenke aloka orsamentu purvolta millaun $39,4, ba setór ba bee, saneamentu no ijiéne.

Maibé, durante observasaun ba orsamentu jerál, kuaze nia ba setór ida ne’e la liu 1%. Entaun, ne’e seidauk sufisiente atu bele dezenvolve setór ne’e, bele atinje planu estratéjiku dezenvolvimentu nasionál.

Advertisement
Monta Publisidade

Rezultadu Peskiza Hosi JMP ‘Seidauk Refleta Realidade’

Molok ne’e, rezultadu peskiza hosi ekipa Joint Monitoring Program (JMP), dadus hatudu katak, oras ne’e, populasaun territóriu nasionál, asesa ona bee-moos ho 82%.

Maibé, koordenadór PN-BESI TL, Januário Amaral de Jesus, haree katak, dadus hosi rezultadu peskiza ida ne’e, ‘seidauk refleta ba realidade’ moris populasaun sira nian, tanba to’o oras ne’e, iha kapaitál Dili de’it, aldeia no suku balu, seidauk asesa bee-moos ho di’ak ka adekuadu.

Organizasaun sosiedade sívil sira ne’ebé mak partisipa iha workshop ne’e mai hosi, Fórum Organizasaun La’os Governu nian (FOGNTIL), Rede Ba Rai (RbR), Luta Hamutuk, Asosiasaun HAK, AJAR ho seluk tán.

Jornalista: Rogério Pereira Cárceres

Advertisement
Monta Publisidade

Kontinua Le'e
Advertisement
Monta Publisidade
Hakarak Hato'o Komentariu?

Husik Hela Komentariu

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Nasionál

Proposta Alterasaun Lei Kona-bá Kriasaun CAC Tenke Haree bá Interese Estadu

Published

on

Hatutan.com, (29 Marsu 2023), Díli-Senior Managament Comissão Anti-Corrupção (CAC) kompostu hosi Komisáriu Sérgio Hornai, Komisáriu Adjuntu Alexandre Freitas, Augosto Castro, Luis Sampaio ho asesor sira hosi CAC husu bá Parlamentu Nasionál (PN) atu tetu ho prudente no haree bá interese Estadu bainhira halo alterasaun Lei Nu.8/2009 15 Jullu, kona-bá kriasaun CAC.

(more…)

Kontinua Le'e

Nasionál

Governu La Prevee Osan iha OJE 2023 bá Validasaun Dadus Veteranu 2009

Published

on

Hatutan.com, (28 Marsu 2023), Díli- VIII Governu Konstitusionál ne’ebé lidera hosi Primeiru-Ministru (PM), Tau Matan Ruak, komprometidu antes ona atu halo validasaun bá dadus veteranu sira ne’ebé rejistu iha tinan 2019 iha fulan-Fevereiru 2023. Maibé, derrepente de’it Governu liuhosi Ministériu Asuntu Kombatente no Libertasaun Nasionál (MACLN, sigla portugés) deside seidauk bele publika validasaun naran veteranu sira ne’e tanba razaun evita atu ema politiza tanba Timor-Leste tama daudaun tinan polítika bá eleisaun jerál 2023.

(more…)

Kontinua Le'e

Nasionál

CNE Sei Organiza Semináriu Nasionál Fasilita ParPol Hato’o Vizaun Polítika ho Programa

Published

on

Hatutan.com, (27 Marsu 2023), Díli- Comissão Nasionál das Eleições (CNE) sei organiza semináriu nasionál hodi fasilita partidu polítiku (ParPol) bele hato’o sira -ia vizaun polítika no programa iha kampaña eleisaun parlamentár (Elpar) 2023.

(more…)

Kontinua Le'e

Trending