Connect with us
Pakote Ahi

Nasionál

Plataforma Nasionál BESI-TL Hakarak Integra Rede Setoriál Sira Iha Monitorizasaun Bee, Saneamentu no Ijiéne

Published

on

Hatutan.com, (18 Agostu 2022), Díli—Organizasaun sosiedade sívil, liuhosi Plataforma Nasionál Bee Saneamentu no Ijiéne, Timor-Leste (PN-BESI-TL), hakarak integra rede setoriál ka organizasaun la’ós governu nian sira hotu, atu servisu hamutuk liután hodi involve iha atividade sira monitorizasaun nian, kona-bá problema bee, saneamentu no ijiéne iha nível komunidade.

Koordenadór PN-BESI-TL, Januário Amaral de Jesus.

Mekanizmu integrasaun ida-ne’e, liuhosi workshop ho tema “Integra Asuntu Bee Saneamentu no Ijiéne (BESI) no Gender Equality Desability Social Inclusion (GEDSI) iha Servisu Advokásia”, Asosiasaun HAK, Faról, Díli, Kinta (18/08/2022).

“Objetivu hosi workshop ida-ne’e, oinsá ita bele partilla informasaun ba entidade relevante, liu-liu rede setoriais, rede hirak ne’ebé mak hala’o atividade iha kada setór, hanesan rede ba rai, HASATIL, CJT, TLC, inklui mós rede sira seluk, ita bele integra asuntu bee saneamentu no ijiene, fahe informasaun, ka integra asuntu ne’e hanesan asuntu komún,” Koordenadór PN-BESI-TL, Januário Amaral de Jesus hateten hafoin abertura workshop iha Salaun Sorumutu, Asosiasaun HAK.

Bee, saneamentu no ijiéne sai hanesan direitu fundamentál no direitu báziku ema nian. Tanba ne’e, presiza ema hotu-hotu ninia luta. La’ós PN-BESI-TL mesak, maibé mós organizasaun sosiedade sivíl ka rede sitoriál sira hotu, atu ko’alia kona-bá asuntu ne’e.

Advertisement

Bainhira rede setoriál sira hamtuk ona, bele hato’o preokupasaun sira komunidade nian ba entidade relevante ka ema foti desizaun sira, hanesan governu, atu bele tau prioridade politika ba sira nia planu, liu-liu ba alokasaun orsamentu jerál estadu kada tinan, ba setór bee, saneamentu no ijiéne.

Populasaun Maiória Seidauk Asesu Bee ho Adekuadu

Organizasaun sosiedade sívil sira ne’ebé partisipa workshop iha Asosiasaun HAK, Faról, Díli, Kinta (18/08/2022).

Rezultadu monitorizasaun nian hosi Plataforma Nasionál Bee, Saneamentu no Ijiéne nian rasik, hatudu katak, to’o oras ne’e populasaun maioria iha TL seidauk asesu ba bee-moos ne’ebé adekuadu.

Ezemplu konkretu iha kapitál Dili rasik to’o oras ne’e mós, populasaun dala-ruma sei susar asesu ba bee, no komunidade sira balun iha área Becora nian, liu-liu Aldeia Ai-lelehun, sei kuru bee matan.

“Signifika, ita seidauk to’o munisipiu, sá tán iha munisipiu sira. Sé iha kapitál Dili mak komunidade sira seidauk asesu ba bee ne’ebé maka adekuadu. Tanba ne’e, kuaze ita nia observasaun, monitorizasaun sira katak, munisipiu sira komunidade kontinua seidauk asesu ba bee ne’ebé mak adekuadu, nune’e sira bele hala’o sira nia atividades, liu-liu iha sira ninia nesesidade báziku sira,” Januário Amaral de Jesus hateten.

Governu “La Sériu” Tau Osan

Advertisement

Durante ne’e mós Plataforma Nasionál BESI TL haree katak, Orsamentu Jerál Estadu (OJE) ne’ebé kada tinan Parlamentu Nasionál aprova, hatudu governu “la sériu” tau osan ne’ebé natoon, hodi dezenvolve setór bee, saneamentu no ijiéne, tanba hosi orsamentu sra ne’ebé mak iha, aloka de’it 1% ba setór refere.

“Loos, tanba liuhosi ita nia submisaun sira mós, no ita nia observasaun sira katak, alokasaun orsamentu jerál estadu seidauk natoon, liu-liu ba asuntu ba asuntu bee, saneamentu no ijiéne. Dala-ruma, iha tinan hirak mai ne’e, kuaje 1%, nia la liu 1%, aloka ba setór bee, saneamentu no ijiéne. Ne’e ita atu hatete katak, osan ne’ebé la sufisiente, seidauk natoon, para atu bele aloka ka, atu bele dezenvolve setór ida ne’e,” nia hateten.

Haktuir ba planu mestre iha Planu Estratéjiku Dezenvolvimentu Nasionál (PEDN) katak, to’o iha 2030, komunidade iha territóriu nasionál, tenke asesu ona bee, saneamentu no ijiéne ne’ebé mak adekuadu.

Entaun, hosi PN BESI TL ninia análiza balu, hatete katak, bainhira atu atinje planu estratéjiku dezenvolvimentu nasional, maka kada tinan, governu tenke aloka orsamentu purvolta millaun $39,4, ba setór ba bee, saneamentu no ijiéne.

Maibé, durante observasaun ba orsamentu jerál, kuaze nia ba setór ida ne’e la liu 1%. Entaun, ne’e seidauk sufisiente atu bele dezenvolve setór ne’e, bele atinje planu estratéjiku dezenvolvimentu nasionál.

Advertisement

Rezultadu Peskiza Hosi JMP ‘Seidauk Refleta Realidade’

Molok ne’e, rezultadu peskiza hosi ekipa Joint Monitoring Program (JMP), dadus hatudu katak, oras ne’e, populasaun territóriu nasionál, asesa ona bee-moos ho 82%.

Maibé, koordenadór PN-BESI TL, Januário Amaral de Jesus, haree katak, dadus hosi rezultadu peskiza ida ne’e, ‘seidauk refleta ba realidade’ moris populasaun sira nian, tanba to’o oras ne’e, iha kapaitál Dili de’it, aldeia no suku balu, seidauk asesa bee-moos ho di’ak ka adekuadu.

Organizasaun sosiedade sívil sira ne’ebé mak partisipa iha workshop ne’e mai hosi, Fórum Organizasaun La’os Governu nian (FOGNTIL), Rede Ba Rai (RbR), Luta Hamutuk, Asosiasaun HAK, AJAR ho seluk tán.

Jornalista: Rogério Pereira Cárceres

Advertisement

Kontinua Le'e
Advertisement
Hakarak Hato'o Komentariu?

Husik Hela Komentariu

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Nasionál

Papél Mídia Importante Hodi Kontribui bá Prezerva Memória Pasadu

Published

on

Hatutan.com, (24 Abríl 2024), Díli-Centro Nacional CHEGA! Institutu Públiku (CNC, I.P) konsidera mídia ka jornalista sira-nini papél importante tebes atu bele halo kobertura kona-bá akontesimentu sira istóriku hodi bele kontribui bá prezerva memória sira pasadu nian.

(more…)

Kontinua Le'e

Nasionál

Posibilidade Governu Aprezenta Kandidatu Foun Komisáriu CAC

Published

on

Hatutan.com, (23 Abríl 2024), Díli– Vise-Ministru Asuntu Parlamentár,  Áderito da Costa Hugo, informa proposta Lei, 2ª alterasaun bá Lei n°8/2009, 15 de jullu kona-bá Komisaun Anti-Korrupsaun (CAC siglá portugés), aprova  final global ona iha Parlamentu Nasionál iha loron 22 fulan-Abríl,  ho nune’e, Governu sei haree fali timoroan feto ka mane ne’ebé prenxe rekizitu hodi kandidatu  bá komisáriu CAC atu aprezenta bá Parlamentu Nasionál hodi hakat bá eleisaun.

(more…)

Kontinua Le'e

Nasionál

Eviksaun, Rede bá Rai Hato’o Ejizénsia 11 bá Governu

Published

on

Hatutan.com, (22 Abríl 2024), Díli— Rede bá Rai (RbR) hato’o ejizénsia 11 bá IX Governu Konstitusionál liuliu bá Sekretáriu Estadu Asuntu Toponímia no Organizasaun Urbana (SEATOU), Germano Santa Brites Dias, atu bele konsidera durante prosesu eviksaun bá komunidade ne’ebé okupa rai Estadu iha kapitál Díli.

(more…)

Kontinua Le'e

Trending