Hatutan.com, (22 Dezembru 2022), Díli—Conselho Imprensa (CI) hanesan instituisaun reguladora bá órgaun Komunisaun Sosiál iha Timor-Leste (TL), atribui tán karteira profisionál bá jornalista Timoroan na’in-18.

Conselho Imprensa (CI) hanesan instituisaun reguladora bá órgaun Komunisaun Sosiál iha Timor-Leste (TL), atribui karteira profisionál bá jornalista Timoroan na’in-18, iha salaun Delta Nova, Kinta (22/12/2022).

Iha ámbitu atribuisaun ne’e, Prezidente CI Interinu, Francisco Belo Simões da Costa dezafia jornalista sira ne’e, tenke hatudu iha atitude diária liuhosi produtu jornalístika ne’ebé ho kualidade.

Lee Mós: Karteira Profisionál Hanesan Identidade Hodi Hetan Konfiansa Públiku

“Karteira profisionál folin liu, bainhira imi hatudu iha imi nia aktu, imi nia atitude jornalístiku. Hatudu iha kualidade jornalizmu, iha produtu jornalístiku. Ida-ne’e mak fó valór bá karteira profisionál, fó valór bá imi nia títulu profisionál hanesan jornalista. CI ninia esperansa mak ida-ne’e,” Francisco Belo Simões da Costa hateten iha salaun Delta Nova, Kinta (22/12/2022).

Prezidente CI Interinu ne’e parabeniza jornalista hirak ne’e no dezeza susesu bá sira tanba hahú loron 22 fulan-dezembru 2022 bá oin, sira sai ona hanesan jornalista profisionál.

Ko’alia kona-bá karteira profisionál, média na’in sira ho jornalista hamutuk ho CI rasik diskute  ona, halo ona esplikasaun kle’an, durante avaliasaun ho tema “mekanizmu atribuisaun karteira profisionál bá jornalista sira.

Iha asuntu profisionálizmu, Francisco Belo Simões da Costa dehan  iha Timor instituisaun haat de’it mak ninia ema sira ne’e ho profisaun ida profisionál ne’e.

Ida maka, ema sira ne’ebé hala’o kna’ar hanesan doutór ka médiku hodi fó tratamentu bá ema nia saúde. Rua maka, sira ne’ebé hala’o kna’ar iha órgaun judisiáriu, tolu maka konsultan sira, no haat maka jornalista sira.

“Ida-ne’e onra boot ida bá ita jornalista, tanba ita nia kna’ar ne’e hanesan kna’ar profisionál. La’ós kna’ar baibain, kna’ar ne’ebé mak profisionál duni,” Francisco Símões afirma.

Prezidente Conselho Imprensa (CI) Interinu, Francisco Belo Simões da Costa atribui karteira profisionál bá jornalista Timoroan na’in-18, iha salaun Delta Nova, Comoro, Kinta (22/12/2022).

Nune’e profisionalidade ne’ebé jornalista sira iha tenke hatudu hosi rodutu jornalistiku rasik ne’ebé publika iha órgaun komunikasaun sosiál ka meius komunikasaun sosiál ne’ebé mak sira hakna’ar an bá.

Bainhira jornalista profisionál ninia atitude mós profisionál, produtu profesionál, rezultadu iha kualidade maka jornalista sira la dúvida tán ona kona-bá sira nia bém estár.

“Ita ko’alia kona-bá bém estár, bainhira simu ona karteira profisionál tenke iha tratamentu bá bem estár ne’ebé di’ak. Tanba ne’e bainhira ita profisionál ona, bém estár ne’e automatikamente profesionál,” Francisco Símões subliña.

Atuál Xefe Redasaun Hatutan.com ne’e fiar katak, média na’in sira mós iha hanoin atu fó saláriu boot bainhira jornalista profisionál, serbisu ho profisionál no rezultadu profisionál.

“Bainhira ita boot sira hatudu rezultadu serbisu, produtu jornalístiku profisionál, automatikamente ajuda ona média ninia kredibilidade no média na’in mós sei apresia ho profesionalizmu ida-ne’e. Ita la dúvidas ona kona-bá ita nia bém estár,”nia hateten.

Prezidente Interinu CI ne’e husu jornalista sira atu labele uza profisaun jornalista ne’e hodi sai hanesan fatin ne’ebé atu buka fali serbisu iha fatin seluk.

Dala-barak, iha istória Timor nian ema barak sai jornalista, ikus mai hetan tiha fatin haksoit sai, husik hela kna’ar jornalista.

“Pior liután, involve ona iha polítika, halo regulamentu, halo Lei sira ne’ebé atu kesi liberdade jornalista sira nian, liberdade média nian. Ida-ne’e mak ita presiza tau hanoin hamutuk. CI kontinua enkoraza kolega sira, asosiasaun média sira, média na’in sira atu kontribui hanoin di’ak bá promove Liberdade imprénsa no Liberdade espresaun,” Francisco Símões, husu.

Diretór ezekutivu CI, Rigoberto Monteiro.

Iha fatin hanesan Diretór ezekutivu CI, Rigoberto Monteiro hateten, atribuisaun karteira profisionál ne’e, tanba jornalista na’in-18 konklui ona sira nia atividade estájiu durante fulan-neen, no balun tinan ida-resin iha ida-idak ninia instituisaun média inklui partisipa ona iha ezame kompeténsia ne’ebé hala’o hosi CI.

Serimónia atribuisaun karteira profisionál ne’e nu’udár atividade anuál ida mós hosi CI tanba kada tinan CI organiza entre loron 20 to’o 22 atu atrbui karteitra profisionál bá sira ne’ebé tuir ona prosesu estájiu profisionál, depois tuir ona ezame.

“Tinan ida-ne’e atribuisaun ne’e halo dala tolu bá ema na’i-28, inklui sira na’in 18 ne’e,” Rigoberto Monteiro hateten.

Tuir dadus CI nian, totál jornalista iha Timor-Leste ne’ebé hetan ona karteira profisionál hamutuk 374.

Hosi númeru ne’e, CI dada hikas fali jornalista na’in-61 nia karteira profisionál tanba tuir Lei katak, bainhira jornalista sira ne’ebé hetan ona konfiansa bá serbisu iha fatin seluk, la halo ona kna’ar hanesan jornalista tenke entrega fila bá CI.

“Entaun, hela jornalista ne’ebé leba hela karteira profisional ne’e iha 313. Hosi ne’e, iha ema ne’ebé renova ninia kartaun ne’e iha na’in 86 de’it. Ida ne’ebé seidauk no presiza enkoraza ita boot sira atu bele renova iha jornalista 227,” Rigoberto Monteiro, informa.

Renova ka la renova maibé prosesu ne’e jornalista sira bele kontinua nafatin, iha nafatin konsiderasaun hanesan jornalista ne’ebé oras-ne’e leba karteira profisionál hamutuk 313.

Karteira Profisional.

CI hahú períudu 2019 até 2022, rejista estájiu karteira profisionál hamutuk 307. Ida-ne’e sei iha hela prosesu estájiu no prosesu estájiu ida ne’e, iha periudu tolu maka jornalista sira tenke ultrapasa. Ida, tenke estájiu to’o fulan 18, rua tenke estájiu to’o fulan 12, tolu tenke estájiu to’o fulan 6.

Totál jornalista ne’ebé CI kategoriza hetan ona karteira profisionál no sira ne’ebé sei prosesu estájiu profisionál, iha totál jornalista 684 mak iha Timor-Leste.

Signifika, jornalista sira seluk ne’ebé seidauk rejistu, parese seidauk tama iha dadus CI ninian  tanba ne’e maka oras-ne’e daudaun, CI halo hela levantamentu dadus bá perfíl órgaun komunikasaun sosiál sira nian iha Timor-Leste.

Ekipa sira CI nian, rekolla hotu ona iha munisipiu tomak no espera iha semana oin, karik tama iha média sira ka meiu sira iha Dili laran atu hatene loloos jornalista hira.

Tuir levantamentu dadus CI  nian iha tinan 2017 iha jornalista 500 maibé presiza update hodi halo hikas levantamentu bá tinan 2022 ninian, depois de tinan lima.

Tanba ne’e maka dadsu ne’ebé iha jornalista sira ne’ebé simu ona karteira profisionál iha na’in 684, signifika iha tinan rua-tolu nia laran, ema barak mak tama iha profisaun jornalista ninian.

Conselho Imprensa (CI) hanesan instituisaun reguladora bá órgaun Komunisaun Sosiál iha Timor-Leste (TL), atribui karteira profisionál bá jornalista Timoroan na’in-18, iha salaun Delta Nova, Kinta (22/12/2022).

Funsionamentu karteira profisionál ne’e atu asegura jornalista nia étika profisaun. CI iha mós ajenda ida, ho diskusaun oitoan, interativu, kona-bá funsionamentu bá jornalista sira nia karteira profisionál.

Iha fulan kotuk, iha Balibo, CI organiza eventu Forum Nasionál Editoriál, iha jornalista lubuk ida foti mós issue kona-bá asuntu karteira profisionál, alende regulamentu sira seluk. CI alista ona, iha ninia retiru anuál, atu halo atribuisaun, regulamentu internu bá atribuisaun karteira profisionál ne’e.

Iha Lei Komunikasaun Sosiál artigu 2, alinea (i) hateten katak, profisaun jornalista tenke hala’o atividade prinsipál ida maka jornalizmu.

Tanba ne’e, atu asesu bá profisaun ida-ne’e, jornalista hotu-hotu iha obrigasaun hodi kumpri bá kondisaun sira hotu, haktuir bá artigu 14, 15 no 16, iha lei númeru 05/2014, 19 novembru, kona-bá Lei Komunikasaun Sosiál.

Ho baze bá Lei ne’ebé temi ona iha leten, CI verifika ona jornalista estajiáriu na’in-18, kumpri ona kondisaun hothotu iha regulamentu númeru 06/2017, 21 abril, no númeru 07/2017, 21 abril, hodi fó karteira profisionál.

CI hanesan entidade reguladora bá komunikasaun sosiál, iha ezersísiu bá kompeténsia iha abrigu, artigu 37, hosi Dekretu-Lei númeru 25/2015, 15 Agostu, kona-bá estatutu CI nian no komrimenta bá númeru 1 no 3, iha artigu 13, hosi Lei Komunikasaun Sosiál, delibera hodi atribui karteira profisionál bá jornalista estájiu sira, hanesan ona jornalista profisionál.

Jornalista na’in-18 ne’ebé simu karteira profisionál mak hanesan, Santina Castro de Jesus, Domingas Soares, Maria Olinda Taváres,  Joaninha Belo Marques, Natalina Lopes, Efizenia da Costa no Donaciano Magalhães hosi Suara Timor-Lorosa’e (STL).

Sidónio Fernandes, Madalena Alves no Arnaldo Afonso hosi média Rádiu Komunidade Comoro. Júlia Maria João Antonieta Siqueira Hermenegildo da Costa, Longuinhos da Silva Costa dos Reis, Felizitas Borges da Silva, Justino Simões, Rozilda de Carvalho hosi Grupu Média Nacional (GMN).

Herculano Gomes hosi Televizaun Edukasaun, Rosa Frega Dias Ximenes hosi RTTL,EP, Jacinto Paulo Fernandes Xavier hosi Jornál Diáriu INDEPENDENTE.

Jornalista: Rogério Pereira Cárceres