Hatutan.com, (20 Janeiru 2025), Díli- Primeiru-Ministru (PM), Kay Rala Xanana Gusmão, husu ba membru governu sira atu akompaña no tau-matan ba implementasaun fundu infraestrutura hodi asegura ezekusaun no garante kualidade atu bele benefisia povu ki’ik sira.
Lee Mós: PM Xanana Orienta MOP ho MPIE Avalia Empreza Nasionál Sira

PM Xanana lidera reuniaun Konsellu Administrasaun Fundu Infraestrutura (KAFI) ba tinan 2025 iha Ministériu Finansas, Díli, Segunda (20/01/2025). Foto/Tome da Silva
Primeiru-Ministru Kay Rala Xanana Gusmão hato’o deklarasaun ne’e iha Reuniaun Konsellu Administrasaun Fundu Infraestrutura (KAFI) ba tinan 2025 ne’ebé partisipa husi Ministériu xave sira no mós Prezidente Autoridade Munisipál sira, iha Ministériu Finansas, Segunda (20/01/2025).
Ministru Planeamentu no Investigasaun Estratéjiku (MPIE), Gastão de Sousa ba jornalista sira hateten enkontru ne’e ko’alia kona-ba Orsamentu iha setór infraestrutura nian, tamba dezde uluk kedas Governu ida mai sempre iha fundu rua, ida mak fundu infraestrutura no ida seluk mak fundu dezenvolvimentu kapitál umanu.
Ohin ne’e haree liu ba fundu infraestrutura, haree liu ba progresu dezenvolvimentu infraestrutura iha Timor-Leste laran ne’e.
Primeiru haree ba ezekusaun Orsamentu fundu infraestrutura tinan 2024, tamba iha tinan kotuk iha alokasaun orsamentu ba fundu infraestrutura hamutuk millaun $301, no governu konsege ezekuta 76 % signifika governu ezekuta orsamentu por volta millaun $225 husi millaun $301 ne’ebé aloka ba fundu infraestrutura.
Primeiru-Ministru hakarak haree projetu saida mak la’o no la la’o para iha fulan-Marsu 2025, Primeiru-Ministru hakarak la’o ba munisípiu sira para bele hatene tamba saida mak projetu sira atraza.
Iha diskusaun OJE 2025, Primeiru-Ministru promete katak tinan ida ne’e tinan implementasaun ba programa governu nian tanba ne’e governu tenke implementa ho di’ak, liu dalan loos para iha infraestrutura ne’ebé ho kualidade.
Nia afirma haree katak projetu barak iha konkursu, maibé pedidu pagamentu tama mai balu-balu de’it, projetu foun ezekuta balun de’it, iha projetu ne’ebé retensaun no pedidu pagamentu mai balun de’it, projetu ne’ebé konklui maibé selu balun de’it, projetu ne’ebé abandonadu tau tiha osan atu selu maibé labele selu, tamba ne’e mak Primeiru-Ministru hameno ba Ministru sira atu tau-matan ba ezekusaun Orsamentu fundu infraestrutura nian ne’e.
Projetu sira ne’ebé la’o hela sei barak mesmu governu selu mós seidauk hotu, sei la’o nafatin tanba iha fundu infraestrutura nia karakter purificação anual, agora atu aselera para hotu ne’e presiza tenke fó atensaun di’ak liután.
Projetu foun ba tinan 2025 sei sa’e liu ba projetu 700-resin, tanba ne’e mak governu sei haree para ezekuta ho di’ak para povu ki’ik mak tenke hetan benefísiu husi implementasaun projetu sira ne’e.
Projetu sira-ne’e mak hanesan projetu bee-moos, estrada, eskola, saúde, postu sanitáriu, projetu ba PNTL nian, haree ba fronteira sira ne’ebá liu-liu uma no sira ne’e mak presiza tau-matan ba para implementa ho di’ak.
“Projetu prioridade sira ba tinan 2025 halai ba iha kosta súl, no espera katak bele la’o tinan ida-ne’e. Iha tinan kotuk, governu aloka osan mas infelizmente seidauk la’o no espera tinan ne’e bele la’o,” Ministru Gastão de Sousa hateten.
Tinan ne’e governu sei rigór ho empreza ne’ebé manan projetu rua ba leten
Projetu sira ne’ebé atrazu ne’e tamba dalaruma empreza la akompaña projetu ho diak, balum as vezes empreza ida kaer projetu rua no ida-ne’e mos bele iha mos kestaun orsamentu no finanseira, ida-ne’e mak tenke hare didi’ak tamba ne’e governu sei hare atu regulariza empreza sira ne’ebé manan projetu rua ba leten.
“Ita tenke hahú implementa ida ne’e, tamba ne’e mak ita iha alterasaun lei aprovizionamentu ne’ebé sei implementa iha fulan-jullu ba oin no ita tenke toos ituan selae ita marka pasu iha fatin.” Hateten Gastão de Sousa.
MPIE subliña liután katak hahú tinan ne’e sei implementa lei aprovizionamentu foun no sei hare atu regulariza empreza sira ne’ebé manan projetu rua ba leten atu nune’e bele kontrola nia ezekusaun no garante kualidade.
Iha Kinta, 12 fulan-Dezembru 2024, Primeiru-Ministru Kay Rala Xanana Gusmão ba jornalista sira iha Palásiu Prezidensiál, hateten fó orientasaun ba Ministériu Obras Públikas (MOP) ho Ministériu Planeamentu no Investimentu Estratéjiku (MPIE) atu halo avaliasaun ba empreza nasionál sira hodi haree sira-nia ezekusaun ba projetu sira ne’ebé Governu fó.
Nia afirma iha regra sira ne’e hotu, Governu mós haree ba aprovizionamentu tanba empreza balun kaer projetu haat, lima to’o neen, ida la’o, seluk la la’o ne’ebé depois prosesu aprovizionamentu no buat sira ne’e hotu.
“Agora ha’u hein hela husi Ministériu Obras Públiku no Ministériu Planu Estratéjiku atu halo avaliasaun ida hodi haree empreza nasionál ida simu projetu hira no halo hira depois ha’u komesa ona haree tanbasá mak empreza sira ne’e simu de’it la halo no ita fó nafatin,” Primeiru-Ministru Xanana Gusmão hateten.
Xefe Governu hatutan atu hadi’a iha futuru bainhira see de’it mak kaer governu hatene ona katak iha tiha ona regra se lae Timor-Leste nune’e hela de’it.
Jornalista: Vito Salvadór