Connect with us
Pakote Ahi

Ekonomia

Governu-ONU Lansa Avaliasaun Impaktu Sósio-Ekonómiku ba Rekoperasaun Covid-19

Published

on

Hatutan.com (11 Novembru 2021), Díli—Organizasaun Nasaun Unida (ONU) iha Timor-Leste (TL) hamutuk ho Ministériu Finansas no Ministériu Koordenadór Asuntu Ekonómiku (MAKE) lansa ona avaliasaun kona-bá impaktu sosioekonómiku (SEIA-2), iha Otél Timor, Dili (09/11/21).

Relatóriu ida-ne’e sumariza komentáriu hosi ema iha nasaun laran kona-bá impaktu hosi Covid-19 ba uma-ka’in sira, nune’e mós ba empreza mikro, ki’ik no médiu sira (EMKM).

Avaliasaun ne’e ho objetivu atu informa planu rekoperasaun ekonómika no desizaun polítika prinsipál sira, atu apoia grupu ema vulnerável liu, no mós setór privadu sira iha Timor-Leste.

Advertisement

Estudu ne’e identifika impaktu kontinuasaun hosi Covid-19 ba uma-ka’in no empreza sira, ho foku espesífiku ida ba estratejia sira ne’ebé adopta ona hosi família vulnerável sira, setór informál no mikro, empreza ki’ik no médiu sira.

Ministru Koordenadór Asuntu Ekonómiku, Joaquim Amaral, hateten ho sentidu devér kumpre ona faze luta hasoru pandemia Covid-19, Governu Timor-Leste hametin ninia kompromisu atu kontinua fó apoiu ba sira ne’ebé presiza, inklui família, komunidade, kompañia no empreza sira.

“Ha’u fiar katak, relatóriu SEIA-2 ne’e sei fornese ba Governu no parseiru sira seluk ho informasaun no evidénsia relevante kona-bá impaktu Covid-19 atu orienta formulasaun polítika foun,” nia hateten.

SEIA-2 subliña oinsá Covid-19 magnifika ona vulnerabilidade lubuk ida iha nasaun laran, inklui falta infraestrutura bázika, dependénsia ba importasaun, atividade produtivu limitadu iha nasaun ne’e, limitasaun asesu ba servisu Governu no kapasidade teknolójiku limitadu.

Covid-19 fó impaktu negativu ba uma-ka’in sira ne’ebé ki’ak, afeita ona iha área urbana no remota sira ne’ebé hamosu impaktu pandemia ne’e aumenta.

Advertisement

EMKM nia funsionáriu barak mak lakon sira-nia servisu durante períodu ida-ne’e, liu-liu funsionáriu feto sira afetadu maka’as.

Koordenadór Rezidente ONU, Roy Trivedy konsidera surtu ne’e aprezenta ona dezafiu sira ne’ebé antes ne’e nunka akontese, maibé ida-ne’e mós oferese oportunidade atu harii fila-fali no rekopera di’ak liutan.

“Maske ita iha ona solusaun importante ida ba rekuperasaun Covid19, di’ak atu halo revizaun ba evidénsia foun ne’ebé aprezenta hosi seia-2 no rekonsidera fali polítika médiu no longu-prazu ne’ebé aliña ho Timor-Leste nia kompromisu ba ODS no la iha ema ida iha kotuk,” nia hateten.

Menus kresimentu ekonómiku global, tanba pandemia Covid-19 iha impaktu disproporsionadu ida ba ekonomia emerjente ho rendimentu ki’ik sira.

Timor-Leste esperiénsia kontrasaun PIB ne’ebé boot liu desde nia independénsia. Iha Marsu 2021, Governu Timor-Leste (GoTL) introdús ona medidas lockdown no restrisaun sira seluk atu prevene Covid-19 hada’et.

Advertisement

Restrisoens hirak-ne’e hamutuk ho inserteza presus Petróleu globál nian, halo ekonomia lokál tun maka’as, ho PIB reál reál per kápita atu tun ba nivel 2009. Timor-Leste nia Negósiu laos-mina-rai, ne’ebé reprezenta liu-liu liuhosi empreza mikro no ki’ik sira, kontinua nafatin ho redusaun husi krize Covid-19 ho rezultadu desfavoravel ba tempu naruk ba grupu barak ne’ebé vulnerável liu.

Enkuantu, krize Covid-19 hatudu ona dezigualdade, SEIA-2 oferese ba Governu Timor-Leste atu rekonsidera no prioritiza reziliensia ba klima, saúde, no xoke ekonomia iha ámbitu planu rekoperasaun ekonómika.

Alende ne’e, Reprezentante Rezidente PNUD, Munhktuya Altangerel hateten, efeitu aat liu hosi Covid-19 bele minimiza, bainhira lideransa nasaun ne’e nian kontinua komete ba kontratu sosiál foun no implementa programa sira ne’ebé vizivel no komprensivu atu ko’alia kona-bá pontu krítiku sira hodi foti populasaun hosi lasu pobreza multi-dimensionál.

Avaliasaun ne’e orienta husi Sekretariu-Jeral Nasaun Unida nian ba resposta imediata sósio-ekonómiku ba Covid-19 (https://unsdg.un.org/resources/un-framework-immediate-socio-economic-response-covid-19), ne’ebé define enkuadramentu ba Nasaun Unida nia apoiu sósio-ekonómiku urjente ba nasaun no sosiedade sira iha situasaun Covid-19 nia oin, ne’ebé tau iha prátika Sekretariu-Jeral ONU nian ne’ebé fahe responsabilidade, relatóriu globál Solidariedade Same (https://unsdg.un.org/resources/shared-responsibility-global-solidarity-responding-socio-economic-impacts-covid-19).

Ne’e hanesan komponente importante tolu hosi ONU nia esforsu atu salva ema nia moris, proteje ema, no harii hikas fali di’ak liu tan, hamutuk ho resposta saúde nian.

Advertisement

Avaliasaun ne’e foka liu ba avaliasaun aprofunda ne’ebé orienta hosi enkuadramentu ba resposta imediata sósio-ekonómiku ba Covid-19, analiza  atuál no potensiál ne’ebé lakon  ba ekonomia Timor-Leste no grupu vulnerável sira tanba pandemia Covid-19.

Jornalista: Rogério Cárceres

Kontinua Le'e
Advertisement
Hakarak Hato'o Komentariu?

Husik Hela Komentariu

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Ekonomia

Governu Suspende Temporariamente Jogu Bola Guling

Published

on

Hatutan.com, (27 Marsu 2024), Díli- Inspetór Jerál do Jogu (IGJ, sigla portugés) hasai rezolusaun Nú.14/2024 de 20 de Março, hodi suspende temporariamente atividade jogu bola guling.

(more…)

Kontinua Le'e

Ekonomia

Kada Fulan, Timoroan Lori Millaun $5 bá Kompras iha Atambua

Published

on

Hatutan.com, (27 Marsu 2024), Díli-Prezidente  Kamara Komérsiu no Indústria Timor-Leste (CCI-TL, sigla portugés), Jorge Manuel de Araújo Serrano, hateten timoroan nia osan kada fulan purvolta  millaun $5-resin mak semo bá merkadu Atambua, Timor Osidentál hodi bá kompras produtu báziku sira, hanesan tomate, supermie, sutate, masako, sigaru, trigu, mina dapur nian, raupa ho seluk-seluk tan.

(more…)

Kontinua Le'e

Ekonomia

Vizita Surpreza Vise-PM bá SERVE, I.P, Diretór Ezekutivu Laiha Fatin Tanba Partisipa Kongresu ATCPTL

Published

on

Hatutan.com, (26 Marsu 2024), Díli—Vizita surpreza Vise-Primeiru-Ministru no Ministru Koordenador bá Assuntu Ekonómia no Ministru Turizmu no Ambiente, Francisco Kalbuadi Lay,  bá   Servisu Verifikasaun Emprezarial, Institutu Públiku (SERVE I.P), Tersa (26/03/2024), la bele simu hosi Diretór Ezekutivu SERVE,I.P, Florêncio da Costa Sanches tanba partisipa hela iha kongresu Assosiasaun Transporte Kontentóres Portu Timor-Leste (ATCPTL-sigla portugés).

(more…)

Kontinua Le'e

Trending