Hatutan.com, (13 Setembru 2022), Díli—Organizasaun Sosiedade Sívil, Fundasaun Mahein (FM) haree katak, situasaun ohin loron seidauk iha nesesidade atu Governu uza instituisaun Polísia Nasionál Timor-Leste (PNTL) ho FALINTIL Forsa Deza Timor-Leste (F-FDTL) iha operasaun konjunta, hodi sai nu’udár medida bá prevensaun konflitu iha rai-laran.

Diretór ezekutivu FM, Abel Amaral.

Diretór ezekutivu FM, Abel Amaral agradese bá Governu ne’ebé lidera hosi Primeiru Ministru (PM), Taur Matan Ruak, tanba foti ona desizaun hodi halo operasaun konjunta  kompostu hosi F-FDTL ho PNTL.

Lee Mós: PM Taur Husu Deskulpa no PNTL ho F-FDTL Ezekuta Operasaun Konjunta

Maibé, ba Fundasaun Mahein nia observasaun katak, operasaun konjunta ne’e la nesesáriu. Tanba TL seidauk to’o iha situasaun ne’ebé grave, no to’o duni situasaun ida ne’ebé loloos konsidera hanesan perturbasaun públiku ne’ebé mak difikulta movimentu públiku ninian.

“Governu labele hanoin de’it mak halo operasaun, maibé tuir loloos tenke promove oinsá mak halo prevensaun konflitu, tanba importante liu, kompara ho halo operasaun. Operasaun ne’e, ita kura de’it mak moras. Maibé la prevene oinsá mak ita labele kanek. Ida-ne’e mak problema. Tanba ne’e di’ak liu, operasaun ne’e, hala’o bá, maibé tenke halo revizaun,” Abel Amaral hateten iha kna’ar fatin, Suku Gricenford, Postu Administrativu Na’in-Feto, Díli, Tersa (13/09/2022).

FM husu Governu tenke halo relatóriu Operasaun Konjunta nian, hodi aprezenta bá públiku, nune’e bele mós hatene. Tanba Governu hatun ‘kedan’ forsa ne’ebé boot, atu hasoru ka responde de’it situasaun konflitu ne’ebé akontese iha área Akadiruhun, Segunda (05/09/2022).

“Iha medida barak atu minimiza, ka hapara konflitu sira entre joven. Ida ne’e importante, tanba buat ki’ik-boot, ita responde ho operasaun de’it. Entaun, ita nia politika ida prevensaun ne’e iha ne’ebé. Tanba sá mak ita la kria atividade prevensaun desportu komunitária, nune’e joven sira labele hanoin bá konflitu,” diretór ezekutivu FM ne’e, sujere.

Operasaun Konjunta ne’ebé oras ne’e hala’o, sai de’it meiu ida prevensaun ninian maibé ne’e responsivu. Tuir loloos, prevensaun ne’e halo, atu haree bá buat ida ne’ebé mak boot.

“Situasaun krime violentu ne’ebé mak foin dadaun mosu ne’e, ida ne’e krime ne’ebé maka seidauk to’o grau ida ne’ebé maka nesesáriu atu halo operasaun krime. Tanba ema iha kanek, iha mate, entaun, obriga instituisaun estadu, tenke halo buat ruma. Maibé, ho dalan, meius aproximasaun ida ne’ebé maka pasífiku,” nia dehan.

FM la’ós la aseita, maibé, Governu tenke tetu fila-fali tanba operasaun konjunta halo dala-barak ona maibé la fó rezultadu ne’ebé di’ak.

FM haree katak, operasaun konjunta ne’e halo ta’uk de’it ema sira ne’ebé mak tuir loloos atu hakmatek. Tanba Timor-Leste hanesan país ne’ebé foin sai hosi situasaun konflitu, entaun bainhira haree ema ho armas ka kilat boboot, ema balun liu-liu vítima sira balun sei tauk.

“Ne’ebé, ita labele jeneraliza situasaun ida iha Akadiruhu ne’e, ita prega tiha Dili laran ne’e, dehan katak, Dili la hakmatek. Ha’u hanoin ida ne’e, mais jeneraliza, tanba sei iha dalan,” Abel hateten.

Fundasaun Mahein mós husu Governu atu halo revizaun bá diretiva operasaun konjunta ne’ebé hasai hosi Ministériu Defeza (MD) ho Ministériu Interiór (MI), no aprova hosi Konsellu Ministru ho razaun katak, TL seidauk tama iha situasaun ida ne’ebé gráve liu.

Kona-bá ne’e Prezidente Komisaun B, trata asuntu Defeza no Seguransa, José Agostinho Sequeira ‘Somotxo’, apoia inisiativa Governu nian ne’ebé hasai ona diretiva bá halo operasaun konjunta hosi forsa rua.

Aplikasaun medida bá operasaun konjunta ida ne’e, tanba haree mós bá iha situasaun reál ne’ebé mosu iha kapitál Díli, liu-liu ligadu ho konfrontu tuda-malu hosi grupu juventude iha área Akadiruhun. Tanba ne’e, situasaun ida ne’e ezíje duni Governu atu implementa medida operasaun konjunta.

“Tanba ha’u haree imajen ne’e, ha’u hanoin fila-fali ba depois de Refendum iha 1999, ema barak mak tuda-malu. Governu hasai medidas ne’e mós la sala ida. Medidas balun ne’ebé aban bainrua sei mai ne’e rigór oitoan,” ‘Somotxo’ hateten.

Jornalista: Rogério Pereira Cárceres