Hatutan.com, (25 Outubru 2022), Díli—Jurista timoroan Sérgio Quintas konsidera Polísia Nasionál Timor-Leste (PNTL), Serbisu Investigasaun Kriminál Nasionál (SIKN), utiliza sala Lei Kódigu Prosesu Penál hodi halo notifikasaun hasoru jornalista ho Xefe Redasaun Jornál INPDENDENTE.

Jurista, Sérgio Quintas.

Sérgio Quintas ko’alia ne’e relasiona ho karta notifikasaun ne’ebé hato’o hosi SIKN bá jornalista ho Xefe Redasaun Jornál INPDENDENTE iha Sesta (21/10/2022), bazeia bá artigu 53, Lei Kódigu Prosesu Penál Timor-Leste ne’ebé mak fó kompeténsia bá Polisia hodi halo prosesu identifikasaun bá pessoál sira ne’ebé deskonfia komete krime.

Lee Mós: PNTL Notifika Xefe Redasaun no Jornalista Jornal Independente, CI Sei Haruka Karta Lamentasaun

Notifikasaun ida ne’e, relasiona ho publikasaun média Jornál INDEPENDENTE nian iha loron 11, fulan-Outubru 2022 ho títulu notísia Ezijénsia Demite Gastão, Komisáriu Mateus: PNTL Simu Karta Hosi Vise MI, Vise MJ NO Vise MOP, nomós ho títulu “Naimori Hatudu Forsa” Deskonfia Vise MI Haruka Karta bá Komandu PNTL Atu Demite Gastão.

“Aparellu investigasaun polisia sala utiliza kódigu prosesu penál ne’e hodi kontra maluk jornalista sira. Tanba iha sira-nia notifikasaun ne’e, sira la fundamenta maizumenus jornalista na’in-rua ne’e, sira prátika krime saida,” Sérgio Quintas hateten iha kna’ar fatin Defensoria Públika Díli, Tersa (25/10/2022).

Iha notifikasaun ne’ebé SIKN halo ne’e, nia dehan, sira la hekerek iha ne’ebá prátika krime saida, maibé sira sita de’it artigu 53 depois dehan halo identifikasaun.

“Polisia halo kna’ar hodi investiga sidadaun. Maibé mak ne’e dala-barak tuir ha’u nia esperiénsia, polisia uza artigu 53 ne’e hodi halo identifikasaun bá kualkér sidadaun ne’ebé mak suspeita, komete krime. Maibé, sira la fundamenta sira-nia notifikasaun ne’e maizumenus, komete krime saida iha kódigu penál. Ida-ne’e problema. Problema tanba saida, kontra ona Liberdade sidadaun nian liu-liu bá maluk jornalista na’in-rua ne’e,” Jurista Sérgio Quintas afirma.

Nia husu bá Polisia tenke hadi’a sira-nia atuasaun liu-liu bá aparellu investigasaun polisiál. Hadi’a kona-bá notifikasaun ne’e, tanba Iha notifikasaun ne’e nia laran, sira hakerek de’it mak artigu 53, mais konteúdu laiha.

Lei Kódigu Prosesu Penál TL iha artigu 53 ne’e kona-bá andamentu, norma prosessuál, mais la haree kona-bá krime saida mak deskonfia ajente ne’e prátika.

“Ida ne’e hanesan buat ida karik, hadau ka kontra ema nia Liberdade. Ne’e dala-barak akontese, polisia halo ida-ne’e, inklui bá maluk jornalista sira. Ha’u fiar katak, ha’u fó korajen bá maluk jornalista sira, lalika hakfodak tanba notifikasaun ne’e hanesan buat ida karik mamuk hela. Tanba saida, la fundamenta,” Quintas afirma.

Nia mós fiar katak, bainhira to’o tempu ida prosesu ne’e lori bá iha Ministériu Públiku (MP), parte MP sei haree notifikasaun ida ne’e, prosesu ne’e, bele arkiva. Sá tán bá iha Tribunál. Tanba iha notifikasaun ne’e la esplika klaru kona-bá jornalista na’in-rua ne’e, prátika krime saida, iha kódigu penál.

“Apenas sita de’it artigu 53 hosi kódigu prosesu penál. Ha’u hanoin, la’ós kriminaliza, polísia sala utiliza kódigu prosesu penál. Devia, polisia iha koñesimentu kona-bá lei Komunikasaun Sosiál ne’e, atu sira bele hatene normas ne’e, kuandu jornalista ruma kontra lei Komiunikasaun Sosial ne’e sira bele kanaliza bá iha ne’ebá. Maibé la’ós haree fali bá norma prosesuál,” nia sujere.

Tuir n ian, norma prosesuál ne’e laiha ligasaun ho komportamentu jornalista na’in-rua ne’e. Tanba ne’e Quintas sujere no fó korájen bá maluk jornalista na’in-rua ne’e atu ho aten brani nafatin, katak, polisia nia nofitifikasaun ne’e aktu ida ne’ebé mak la loos.

Jurista, Fernando da Costa.

Iha sorin seluk, Jurista timoroan Fernando da Costa konsidera asaun saida de’it ne’ebé mak relasiona ho informasaun ruma kona-bá krime, povu merese hatene, liuhosi publikasaun sira mak média sira fó sai. Tanba ne’e mak laiha kestaun buat ida.

Jornalista ka média sira ne’e hala’o serbisu tuir sira-ninia matadalan ne’ebé mak iha ona. Bainhira jornalista hala’o sira-nia kna’ar, halo kobertura bá iha situasaun saida de’it mak akontese iha Timor, ema ida sei labele halo impedimentu bá papél ida ne’e.

“Relasiona ho notifikasaun ne’ebé mak polisia notifika bá iha média Independente, ida ne’e ita la hatene, iha karta ne’ebá média sira komete bá iha tipu krime saida. Tenke hatene klaru, seráke sira konsidera ida ne’e segredu justisa, deskobre, loke ka fó sai segredu de justisa, ita tenke haree. Jornalista hala’o nia serbisu bainhira iha informasaun, nia tenke bá halo kobertura. Tanba agora dadauk ne’e média sosiál sira ne’e, jornalista seidauk to’o mós média sosiál ne’e nakonu tiha ona ho aktu, kualkér asaun ne’ebé mak akontese iha nasaun laran,” Fernando da Costa, hateten.

Jornalista: Rogério Pereira Cárceres