Connect with us
Pakote Ahi

Nasionál

Uma-Kain 887 Ezije Governu Indemiza Sira-Nia Rai Ne’ebé Afeta Hosi Dezenvolvimentu Mega Projetu no Siklone Seroja

Published

on

Hatutan.com, (26 Outubru 2022), Díli-Komunidade ho uma-kain 887 ezije bá Governu, liu-liu Ministériu Justisa (MJ), atu indemiza sira-nia rai ne’ebé mak afetadu hosi dezenvolvimentu mega projetu sira no siklone seroja.

Lee Mós : Governu Kontinua Abandona Vítima Dezastre Naturál 04 Abríl 2021

Komunidade afetadu sira bá mega projetu no siklone seroja. Foto/Elio dos Santos da Costa

Preokupasaun no ezijénsia hirak ne’e komunidade afetadu sira hato’o hafoin partisipa iha programa “Diálogu Nasionál Kona-bá Polítika Rai Iha Timor-Leste”, ne’ebé mak organiza hosi Organizasaun La’ós Governu nian (ONG) Rede bá Rai (RbD) iha Otél Timor,  Díli., Kuarta (26/10/2022).

Portavós Komunidade afetadu, Liliósa da Cruz Amaral, dehan, dezenvolvimentu no investimentu projetu infra-estrutura eskalaun boot sira iha Díli no iha kapitál munisípiu sira seluk hanesan projetu Suai supply Base (Auto estrada Suai, Uma Suai Nova), Suai Zumalai, Tazhilin (Halik), Zona Espesiál Ekonomia Sosiál no Merkadu (ZEESM), alargamentu Aeroportu Díli, Sidade Universitáriu Aileu, inklui inundasaun iha 04 fulan-Abril 2021, fó impaktu boot bá komunidade sira-nia direitu bá rai, hela fatin no moris la sustentável.

Advertisement
Monta Publisidade

Kazu rai sira ne’ebé seidauk rezolve mak hanesan indenizasaun bá komunidade família 64 nia direitu bá rai no ai-horis balu hosi implementasaun ZEESM kuaze tinan-hitu resin ona, Suai supply base bá komunidade uma-kain lima (5) mak eziste to’o agora, seidauk simu direitu bá uma hela fatin, uainhira muda bairru foun (Suai Nova) iha 2016.

Iha Hera, komunidade hamutuk 104 mak to’o agora sei hela iha sentru re-alojamentu, tanba laiha rai no uma hela fatin, no to’o agora komunidade sira ne’e hela iha inserteza no inklareza nia laran.

Aeroportu Internasionál Prezidente Nicolau Lobato, to’o agora levantamentu dadus bá rai, uma hela fatin, no ai-horis seidauk klaru, maibé Governu hakarak atu obriga ona prosesu ne’e bá kompensasaun.

“Kazu rai hirak ne’e akontese, tanba la halo konsultasaun kle’an, komunidade la partisipa iha prosesu foti desizaun no indenizasaun ne’ebé la justu. Ida ne’e, prejudika bá komunidade nia direitu bá rai no propriedade sira seluk, no halo sira sai vulneravel liután,” portavós komunidade, Liliósa da Cruz Amaral, hateten.

Portavós bá komunidade afetadu ne’e, konsidera katak, kazu hirak ne’e hotu, akontese tanba Governu la kumpre bá prinsípiu no prosedimentu lega mak deskreve iha Lei Rai númeru 13/2017 no Lei Espropriasaun númeru 08/2017.

Advertisement
Monta Publisidade

Bá kazu rai ne’ebé akontese, hamosu konflitu no injustisa bá komunidade afetadu hanesan, Munisípiu Díli, Ainaro, Aileu, Covalima, Manufahi, Baucau ho Rejiaun Administrativa Espesiál Oé-Cusse Ambeno (RAEOA).

“Kazu rai ne’ebé mak daudauk ne’e akontese iha munisípiu hirak ne’e, sei afeta bá komunidade hamutuk uma-kain 887. Komunidade sei lakon sira-nia direitu bá uma hela fatin, no rai ne’ebé durante ne’e uza bá atividade agrikultura, hodi sustenta moris uma-laran,” Liliósa da Cruz Amaral, hateten.

Portavós ne’e dehan, komunidade afetadu sira tenke moris ho problema hirak ne’e tanba, laiha aproximasaun no sosializasaun hosi governu ne’ebé klaru bá komunidade afetadu sira, kona-bá sira-nia direitu bá rai.

Governu la konsidera komunidade sira-nia direitu informal hanesan rai eransa ne’ebé komunidade uza bá tempu naruk, no governu foti desizaun tuir de’it governu nia interese, la’ós povu nia interese.

Bá kazu rai ne’ebé Governu la tenta tetu ho opsaun ka alternativu ne’ebé mak la prejudikadu direta bá komunidade. Uza autoridade seguransa hodi halo intimidasaun bá komunidade afetadu sira, no komunidade sira laiha kbiit hodi hasoru.

Advertisement
Monta Publisidade

“Governu mós la halo estudu bá impaktu ambientál no sosiál, inklui planu re-alojamentu. Governu la implementa lei bá rai no lei espropriasaun. Governu laiha votante polítika atu rezolve komunidade afetadu hosi mega projetu (Suai Supply Base, ZEEMS, Aeroportu Internasionál Nicolau Lobato, Sidade Universitáriu Aileu, Estabelesimentu estasaun mina iha Metinaro no seluk tán),”  Liliósa da Cruz Amaral hateten.

Hosi problema ne’ebé identifika ona, komunidade afetadu sira ezije bá entidade kompetente liu-liu Ministériu Justisa, katak, tenke halo tuir prosedimentu no prinsipiu sira iha Lei Espropriasaun númeru 8/2017, no Lei bá Rai númeru 13/2017.

Governu tenke konsidera no rekoñese komunidade sira-nia direitu propriedade informál. Labele utiliza forsa hodi ameasa, halo intimidasaun no terrór, bá komunidade afetadu sira. Molok implementa projetu, tenke iha estudu viabilidade ne’ebé kle’an bá impaktu sósiu ekonomia no ambientál.

“Governu tenke hatudu vontade hodi solusiona komunidade afetadu mega projetu sira ne’ebé abandonadu ona durante tinan barak nia laran. Governu tenke evalua bá rejistrasaun rai, no rezolve disputa sira, antes atribui títulu rai,” portavós komunidade afetadu ne’e sujere.

Governu tenke jere ho di’ak propriedade estadu sira no tenke halo investigasaun bá oknum sira ne’ebé fa’an rai estadu bá interese privadu, hanesan kazu Rai Marconi, no kazu Rai Gembel Art Collective. Governu presiza dezenvolve polítika no programa sira ne’ebé bele garante feto sira hodi asesu no sai na’in bá rai.

Advertisement
Monta Publisidade

Jornalista: Rogério Pereira Cárceres

 

Kontinua Le'e
Advertisement
Monta Publisidade
Hakarak Hato'o Komentariu?

Husik Hela Komentariu

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Nasionál

Governu La Prevee Osan iha OJE 2023 bá Validasaun Dadus Veteranu 2009

Published

on

Hatutan.com, (28 Marsu 2023), Díli- VIII Governu Konstitusionál ne’ebé lidera hosi Primeiru-Ministru (PM), Tau Matan Ruak, komprometidu antes ona atu halo validasaun bá dadus veteranu sira ne’ebé rejistu iha tinan 2019 iha fulan-Fevereiru 2023. Maibé, derrepente de’it Governu liuhosi Ministériu Asuntu Kombatente no Libertasaun Nasionál (MACLN, sigla portugés) deside seidauk bele publika validasaun naran veteranu sira ne’e tanba razaun evita atu ema politiza tanba Timor-Leste tama daudaun tinan polítika bá eleisaun jerál 2023.

(more…)

Kontinua Le'e

Nasionál

CNE Sei Organiza Semináriu Nasionál Fasilita ParPol Hato’o Vizaun Polítika ho Programa

Published

on

Hatutan.com, (27 Marsu 2023), Díli- Comissão Nasionál das Eleições (CNE) sei organiza semináriu nasionál hodi fasilita partidu polítiku (ParPol) bele hato’o sira -ia vizaun polítika no programa iha kampaña eleisaun parlamentár (Elpar) 2023.

(more…)

Kontinua Le'e

Nasionál

Portadór Defisiénsia 150 Iha Bobonaro Hetan Apoiu Hosi Prezidénsia Repúblika

Published

on

Hatutan.com, (24 Marsu 2023), DíliPrezidénsia Repúblika liu hosi Diresaun Inkluzaun Sosiál oferese nesesidade bázika hanesan pakote alimentasaun bá ema ho defisiénsia na’in 150 iha Postu Administrativu Atabae, Maliana, Bobonaro, Lolotoe, Balibo no Cailaco, Munisípiu Bobonaro.

(more…)

Kontinua Le'e
Advertisement Monta Publisidade

Trending