Connect with us
Pakote Ahi

Justisa & Krime

Kazu Mate Iha Sela Caicoli, Família Ejize Atu Assesu Bá Rezultadu Autópsia

Published

on

Hatutan.com, (31 Marsu 2023), Díli—Kazu joven mane José Bernardo Soares (JBS) ne’ebé mate ho kondisaun tara-an iha Sela Detensaun Komandu Polisia Nasionál Timor Leste (PNTL) Munisípiu Díli, Caicoli, Ministériu Públiku (MP) akuza krime Sukuestru bá Oknum PNTL na’in-tolu (3), maibé parte família seidauk satisfás ho rezultadu autópsia hosi médiku sira iha Hospital Nacional Guido Valadáres (HNGV), Bidau, Díli.

Família hosi José Bernardo Soares (JBS) ne’ebé mate ho kondisaun tara-an iha Sela Detensaun Komandu Polisia Nasionál Timor Leste (PNTL) Munisípiu Díli, Caicoli, hala’o konferénsia imprensa hodi ezije atu asesu ba rezultadu autópsia, Sesta (31/03/2023).

Reprezentante família, Moreno Oliveira dehan, kazu hosi Sela Polisia Caicoli nian hanesan família no alin hosi José Bernardo, iha pontu lamentasaun balun atu hato’o bá PNTL no na’in bá asaun penál sira tanba to’o oras-ne’e seidauk iha rezultadu loloos kona-bá kauza hosi JBS ninia mate.

Lee Mós: Investigasaun Bá Kazu José Bernardo Sei Konklui Iha Marsu Nia Rohan

“Ida, akuzasaun bá mane na’in-tolu, membru PNTL ho krime Sekuestru. Bazeia bá faktu katak, detensaun hosi José, ilegál. Rua, akuzasaun la inklui krime ruma, relasiona ho José nia mate iha sela Caicoli,” Moreno Oliveira hateten liuhosi konferénsia imprénsa iha rezidénsia JBS Audian, Sesta (31/03/2023).

Advertisement

Akuzasaun tama iha Tribunál no sei hein apresiasaun hosi Tribunál rasik hodi marka julgamentu. Tanba ne’e, família agradese bá Ministériu Públiku ne’ebé halo ona nia kna’ar hodi prodús ona akuzasaun no submete ona bá Tribunál, maske hasoru difikuldade oioin.

“Família ladún satisfás tanba to’o agora seidauk asesu bá rezultadu autópsia. Nune’e, durante fulan-hitu, ami la-hatene ho klaru kauza hosi oan nia mate tuir relatóriu médiku,” Moreno Oliveira ezíje.

Família matebian liuhosi reprezentante legál, hosi eskritóriu Jurídiku Sosial (JU,S), hato’o ona pedidu bá Ministériu Públiku atu hetan asesu bá relatóriu autópsia maibé, to’o agora seidauk hetan.

Objetivu hosi sira-nia pedidu relatóriu autópsia atu hatene ho loloos kauza hosi relatóriu autópsia no bele buka apoiu hosi péritu internasionál atu halo análiza kle’an liután hodi hatene.

“Será-ke, relatóriu ne’e hatudu duni katak oan ne’e mate tanba tara-aan ka motivu seluk. Será-ke relatóriu autópsia reflete duni informasaun hosi foto ne’ebé espalla iha média sosial ka tara-aan rasik. Até agora ami seidauk simu realidade moruk ida-ne’e,” nia kestiona.

Advertisement

Parte família matebian JBS nian nafatin hakru’uk bá sistema justisa hodi deskobre verdade no hetan lia-loos. Sira hatene katak, tuir loloos rezultadu ikus mai hosi asaun ilegál oioin, hosi instituisaun PNTL.

Hanesan Porvedór PDHJ rasik hateten, iha fallansu oioin, iha tempu kaer José iha uma, lori bá sela no sira seluk.

“Ami hamutuk ho ami-nia advogadu sira sei prepara prosesu sivíl atu husu responsabilidade instituisaun PNTL nian,” Moreno Oliveira informa.

Família sei nafatin koolabora ho prosesu kriminál halo hosi Prokuradór, maibé sira mós iha direitu atu identifika katak, karik iha neglijénsia boot hosi polisia ka la’e, to’o rezulta José mate.

Adogada hosi Jurídiku Sosial (JU, S), Adelina Meluk de Jesus Lobo hateten, hanesan reprezentante legál, sira haforsa de’it iha kestaun jurídiku ninian.

Advertisement

Liga ho akuzasaun ne’ebé prodús hosi Ministériu Públiku, foka liu bá iha krime Sukuestu bazeia bá iha detensaun ilegál, bá iha José Bernardo Soares.

Ho akuzasaun ne’ebé prodús hosi Ministériu Públiku bá iha ajente polisia, bá iha detensaun ilegál, liga ho krime Sukuestru, ida-ne’e prátika iha nasaun CPLP (Comunidade dos Países de Lingua Portuguêsa) hotu, inklui Portugal.

“Análiza bá iha interpretasaun hosi Ministériu Públiku ninian hatudu duni hakat foun ida, bá iha sistema justisa Timor-Leste. Tanba ne’e, JU, S (Jurídiku Sosial), fó parabéns bá iha Ministériu Públiku tanba konsege prodús duni akuzasaun,” Adogada Adelina Lobo apresia.

Tuir interpretasaun legál, hodi reprezentante legál, liga ho pozisaun hosi inan-aman JBS ninian, sira haree bá iha artgiu 214 no artigu 71, hosi Lei Kódigu Proseseu Penál, rekoñese katak, sira reprezentante hosi JBS, hanesan mós lezadu, bá iha prosesu krime ida ne’e.

“Entaun, sira-nia pozisaun ne’e hanesan interveniente hosi prosesu ne’e rasik. Sira iha direitu hanesan auxiliár bá mós iha Ministériu Públiku, durante rekolla evidénsia, ka atu aprezenta iha evidénsia,” Adelina Lobo hateten tán.

Advertisement

Maibé, sira hanesan lezadu mós, iha direitu atu asesu buat balu, dokumentus balu, liga ho dokumentu autópsia, relatóriu autópsia, tanba rekoñese katak, lezadu nu’udár parte interveniente hosi prosesu. Lezadu la’os públiku. Segredu justisa taka bá públiku, la’os taka bá parte interveniente.

“Entaun, ita rekoñese, no konsidera katak, inan-aman hosi JBS, hanesan lezadu, no sira parte hosi prosesuál ida ne’e. Sira iha direitu mós, atu hato’o pedidu bá iha Tribunál, liga ho konsulta autus, liga mós ho oinsá sira bele iha futuru mai, hato’o pedidu atu bele husu bá Tribunál, rekere atu hetan péditu adisionál, ita atu haree kona-bá relatóriu autópsia ida ne’e, seré-ke hanesan ohin, família hatete ona katak, motivu hosi JBS nia mate, tanba duni tara-aan ka iha motivu seluk,” nia esplika.

Sé karik iha motivu seluk, sira presiza kestiona kona-bá situasaun ida ne’e. Alende ida-ne’e, Jurídiku Sosial, espara katak, neneik-neneik, bele hatuur direitu lezadu hanesan vítima, atu nune’e, bele hetan informasaun direta kona-bá sira-ninia oan ninia mate.

“Liga ho autópsia bá sira-ninia oan ninia isin-lolon. Durante fulan-hitu (7), sira la hatene kauza mate hosi oan ne’e, tanba saida. Sé ita liga fila-fali bá iha ita-nia sistema kultura, ita-nia relijiaun, ita presiza atu hatene vítima ruma mate ne’e tanba saida, nune’e ita bele halo tuir iha parte kultura k iha parte relijiaun nian,” Adelina reforsa.

Alende ne’e, JU,S iha ona prosedimentu internal, atu lori relatóriu Forensiku, bá iha Tribunál hodi hetan péritu durante iha julgamentu nia laran. Agora, péritu ida ne’e, sira sei hamutuk ho família atu buka tuir, oinsá relatóriu autópsia ida ne’e.

Advertisement

“Ami fiar katak, servisu hosi ekipa Forensik, nomós doutór sira iha Ospitál, hala’o duni sira-nia servisu. Maibé, família mós presiza kestiona buat balu, sé karik, iha duni asuntu balu, presiza atu ita kestiona,” Adelina hateten.

La’ós ne’e de’it, hosi JU,S ninia haree katak iha parte ida ne’e, alende prosesu krime ne’ebé mak agora la’o dadauk ona, sira haree presiza mós atu halo prosesu administrative no prosesu sívil, kontra institusionál, iha ne’e sira haree katak, PNTL hola parte mós, atu toma responsábilidade bá kauza hosi JBS nia mate.

Tuir akuzasaun MP nian, hatete katak, bazeia bá relatóriu autópsia, JBS mate tanba tara-aan. Sé karik hanesan ne’e, presiza mós iha asaun seluk, hanesan ohin, sira sita ona, prosesu administrativu, responsábilidade sívil hotu.

Jurídiku Sosiál hamutuk ho família sira matebian nian, fiar katak, PNTL ho idade ne’ebé mak bá ona tinan 23, maduru ona, no bele koopera ho parte família no públiku hotu, atu labele akontese tán situasaun ne’ebé mak hasoru JBS ninia família, atu nune’e, ema hamutuk, fiar katak, bele asegura ema hothotu ne’ebé tama iha sela detensaun.

“Tanba ami fiar katak, PNTL rasik mós lakohi atu ema mate iha sira-nia liman laran. Tanba ne’e mak, ami fiar hotu bá iha depózitu konfiansa bá iha PNTL, atu ho imparsialidade, bele hamutuk, koopera ho família, atu bele deskobre justisa, hodi hametin liután justisa iha Timor-Leste,” Advogada hosi JU, S, Adelina hateten.

Advertisement

Nune’e mós, Advogadu Olivio Barros Alfonso reforsa katak, alende prosesu kriminal ne’ebé mak agora dadauk hakat ona bá faze ida akuzasaun ninian, ne’ebé mak hanesan ohin, família rasik mós esplika ona, akuzasaun nia konteúdu halo-nusá, liga bá kazu saida, ne’e mak ohin hateten katak, MP akuza kazu krime Sukuestru.

“Sukuestru ne’e atu hatene katak ema ruma ka kualker autoridade ruma karik, ne’ebé mak liga ho kazu ida ne’e karik, hanesan autoridade PNTL ninian, membru PNTL balu ne’ebé mak halo detensaun bá individu ida, ema ida, sein la’o tuir ita-nia lei haruka,” Advogadu Olivio hateten.

Lei fó kbi’it bá iha autoridade polisia atu halo de’it identifikasaun, bainhira suspeita ema ida komete hahalok krime ne’e, la’os flagrante delitu. Bainhira situasaun la’os hanesan ne’e, polisia bele foti ema ida, kaptura, maibé, polisia lori bá, atu foti de’it identifikasaun.

La’ós atu detein ema iha sela detensaun laran. Seidauk tempu to’o iha ne’ebá. Bainhira nia foti tiha identifikasaun, mak, nia foin bele elabora fali ninia relatóriu bá iha ministériu públiku, atu fó ordém judisial ruma, s’e haree katak, iha nesesidade atu halo detensaun bá ema ne’e, ka la’e.

“Entaun, iha kazu ida ne’e orden sira hanesan ne’e laiha, primeiru, sira bá foti duni vitima ho sira na’in-hira ida bá iha estasaun polisia, sira foti tiha identifikasaun, no ida seluk, sira kontinua detein iha ne’ebá. Hahalok ida detein ne’ebá ne’e, tanba la tuir ona ninia prosesu ida hanesan ohin ha’u temi, ida ne’e mak, ita-nia lei konsidera katak sira mós (polisia) prátika krime ida bolu Sekuestru ne’e. Tanba sira privatiza ema nia Liberdade sein ho mandadu judisial ruma,” Advogadu Olivio hateten.

Advertisement

Tanba ida ne’e, JU, S haree katak, iha mós possibilidade bá sira hamutuk ho familia sira matebian JBS nian, husu bá instituisaun PNTL ne’ebé hanesan órgaun estadu ninian, atu iha responsábilidade bá kazu insidente ne’e, tanba JBS mate iha sira-ninia liman laran.

Kronolojia Sidadaun ho naran José Bernardo de Jesus Soares, tinan 21, hela iha Audian, Kampu Futeból nia sorin ne’ebé mak lakon vida iha Sela Detensaun Komandu Polisia Munisipiu Díli, tama bá detensaun iha 01 Setembru 2022, tanba sai suspeitu bá kazu baku-malu ne’ebé rezulta vítima ida hetan ofensa integridade gráve no baixa iha sela ICU HNGV.

Suspeitu ka vítima mate iha sela detensaun iha tuku 19:0 kalan Otl, mate ho tali tara iha karokok.

Jornalista: Rogério Pereira Cárceres

Advertisement
Kontinua Le'e
Advertisement
Hakarak Hato'o Komentariu?

Husik Hela Komentariu

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Justisa & Krime

Absolve “Kalohan” Hosi Pena Efetivu Tinan-Lima La’ós A-favór bá Korrupasaun

Published

on

Hatutan.com, (24 Abríl 2024), Díli—Prezidente Tribunál Rekursu (PTR), Deolindo dos Santos konsidera desizaun Tribunál Rekursu (TR) nian hodi absolve Sekretáriu Jerál Partidu Demokrtátiku (PD), António da Conceição “Kalohan” hosi pena prizaun efetivu tinan-lima, la’ós a-favór bá korrupsaun maibé ne’e fundamentasaun hosi Lei.

(more…)

Kontinua Le'e

Justisa & Krime

Fujitivu Arnolfo Teves Jr Submete Rekursu bá TR

Published

on

Hatutan.com, (24 Abríl 2024), Díli-Fujitivu Arnolfo “Arnie” Alimpit Teves Jr submete ona rekursu bá Tribunál Rekursu (TR) kona-bá prosesu sira liga ho estradisaun ne’ebé Ministériu Públiku sei halo hamutuk ho Tribunál Estadu Filipina.

(more…)

Kontinua Le'e

Justisa & Krime

FONGTIL Preokupa Autoridade Sira Nonook ho Kazu Ró Tranship II no Expo Dubai

Published

on

Hatutan.com, (22 Abríl 2024), Díli– Forum ONG Timor-Leste (FONGTIL) preokupa ho prosesu transparénsia hosi Ministériu Públiku (MP) kona-bá kazu Ró Tranship II ho Expo Dubai ne’ebé FONGTIL submete to’o agora la iha follow-up no MP nonook tiha de’it.

(more…)

Kontinua Le'e

Trending