Hatutan.com, (30 Outubru 2023), Díli—Forum Organizasaun Naun Govermentál Timor Leste (FONGTIL), identifika irregularidade kuaze sanulu-resin iha prossesu eleisaun suku ne’ebe hala’o iha loron 28 fulan Outubro tinan ne’e.
Diretór ezekutivu FONGTIL, Valentim da Costa Pinto ho ekipa hala’o konferénsia imprensa kona-bá irregularidade iha eleisaun suku tinan 2023, iha salaun FONGTIL, Caicoli, Segunda (30/10/2023). Foto: Leopoldina de Carvalho.
Identifikasaun ne’e FONGTIL deskobre liu hosi pessoál sira ne’ebé destakdu hodi halo monitorizasaun iha munisipiu sira inklui munisípiu Díli.
Lee Mós: Eleisaun Órgaun Suku Hatudu Programa Governu Loron 120 Falla
Irregularidade sanulu-resin ne’e mak hanesan:
Primeiru, Uza sistema manuál prezudika eleitór sira tenki forma kleur, nune’e balun vota no balun la vota.
Segundu, Assesibillidade bá ema ho difisiénsia laiha, prezudika tebes maluk defisiente sira iha prossesu votasaun.
Terseiru, rekomendasaun polling staff sira bá kada estasaun votasaun mínimu nai’in-lima, maibé infelizmente na’in-tolu de’it nune’e susar atu bele atende votante ho númeru ne’ebé barak.
Kuartu, brigade no polling staff sira ladún halo jestaun di’ak no organiza di’ák iha sentru votasaun sira nune’e dezorganizadu tiha.
Kintu, laiha sosializasaun bá votante sira, nune’e sira la koñese kandidatu xefe suku, Xefe aldeia, delegadu no delegada ne’ebé naran hakerek de’it no laiha fotografia.
Sestu, eleisaun segunda ronde ne’ebé akontese iha tempu kalan la fó espasu ba katuas ferik no ema ho defisiente, inan isin rua sira bá vota.
Setimu, laiha tinta nune’e bele fó espasu ba eleitór sira hodi fasilmente atu halo manipulasaun liu hosi vota dupla.
Oitavu, Partisipasaun ofisiál hosi Sekretariadu Tékniku Asministrasaun Estatal (STAE) menus liu hosi nain lima iha sentru votasaun hotu-hotu.
Nono, komunidade barak la koñese bulletin de votu kontribui ba votu nulu barak no ida ne’e akontese iha suku Bairr-Pité, aldeia Moris ba Dame ho total votus nulu 40.
Désimu, deskobrimentu membru ONG iha munisipiu Ermera, postu admistrativu Ermera Vila, suku Riheu, Kandidatu Xefe suku, ida naran ho foto la tama iha bulletin de votu maski nia naran aprova ona nu’udár kandidatu xefe suku.
Désimu primeiru, iha munispiu Dili postu administrativu Dom Aleixo, suku Bairr-Pité, aldeia Moris ba Dame, kandidatu ba delegada feto na’in tolu, maibé iha ezemplu bulletin hakerek naran sala hodi prezudika kandidatu vensedór sai lakon.
Hosi Irregularidade hirak ne’e maka FONGTIL rekomenda bá Primeiru Ministru, Kay Rala Xanana Gusmão atu halo avaliasaun bá prestasaun Ministru Admistrasaun Estatal (MAE) Tomas do Rosário Cabral ne’ebé hanesan responsável másimu ba eleisaun suku liuliu Sekretariadu Tékniku Admistrasaun Eleitoral (STAE) no Comissão Nacional das Eeleições (CNE) atu responsabiliza irregularidade hirak ne’e.
FONGTIL husu Prezidente CNE atu halo avaliasaun bá membru sira ne’ebé observa direta eleisaun suku iha suku sira, nota katak pessoál CNE sira iha terrenu la hatene sira nia knaar loloos.
Rekomenda ba MAE atu assegura planeamentu suku inklui ba Jestaun lojistika, tempu kampaña no haforsa edukasaun sivika liu-liu ba grupu minoria hanesan ema ho defisiénsia, ferik, katuas, joven potensiál sira.
“FONGTIL Husu Parlamentu Nasionál atu halo revizaun ba Lei Eleisaun suku numeru 9/2016 loron 8 fulan Juñu,” Diretór ezekutivu FONGTIL Valentim da Costa Pinto hateten liu hosi konferénsia imprensa iha salaun FONGTIL, Caicoli, Segunda (30/10/2023).
Rekomendasaun hirak ne’e, bazeia ba observasaun FONGTIL nian iha terrenu ne’ebé persiza Governu liu hosi MAE atu hadi’a nune’e labele mosu tán iha eleisaun segunda ronde.
Jornalista: Leopoldina de Carvalho