Hatutan.com, (14 Dezembru 2023), Díli—Prezidente Repúblika (PR), José Ramos-Horta atribui prémiu Direitus Umanus, Sérgio Vieira de Melo bá sidadaun nasionál no estranjeiru na’in neen ne’ebé kontribui ba promosaun, protesaun no defeza ba direitus umanus iha Timor-Leste (TL).
![](https://www.hatutan.com/wp-content/uploads/2023/12/Premiu-Sergio-Vieira-de-Melo-2023-300x172.jpeg)
Prezidente Repúblika (PR), José Ramos-Horta atribui prémiu Direitus Umanus, Sérgio Vieira de Melo bá sidadaun nasionál no estranjeiru na’in neen ne’ebé kontribui ba promosaun, protesaun no defeza ba direitus umanus iha Timor-Leste (TL), iha Palásiu Prezidensiál Nicolau Lobato Bairr-Pité, Kinta (14/12/2023). Foto: Elio dos Santos da Costa.
Sidadaun no organizasaun sira ne’ebé sai manan na’in bá Prémiu Direitus Umanus ba edisaun dala-XVI 2023 maka Sisto dos Santos (Falecido), reprezenta hosi nia kaben Anita Cardoso; bá organizasaun Arcoíris Timor-Leste, Luciana Guterres, Filomena da Costa hosi sentru Apoio Domiciliário Madre Maria, Manuela de Jesus no Fernando António Pires Madeira, hosi empreza Social da Terra.
Lee Mós: Dokumentu Fraternidade Umana Labele Taka Dalan bá “Kriminozu Sira” Hatán Justisa
Prezidente Repúblika konsidera Prémiu Direitus umanus Sérgio Vieira de Melo nu’udár inisiativa ida ne’ebé lansa iha 2008 ho objetivu atu rekoñese kontribuisaun sidadaun Timorenese, estrajeiru, no organizasaun governamentál ka la’ós governamentál ne’ebé halo servisu bá promosaun, protesaun, no defende ba Direitus Umanus iha Timor Leste.
Atribuisaun prémiu Diretus Umanus ne’e ho kategória rua, primeiru maka direitu sivil no polítika ne’ebé atribui bá individu ka organizasaun sira ne’ebé fó sira nia kontribuisaun signifikativu ba promosaun, no protesaun direitu sivil no polítika iha país ne’e.
Kategoria segundu ba direitu ekonómiku, sosiál no kulturál ne’ebé atribui bá sidadaun ka organizasaun sira ne’ebé kontribui signifikativamente bá promosaun no defeza bá direitu ekonómiku, sosiál no kulturál.
![](https://www.hatutan.com/wp-content/uploads/2023/12/Premiu-Direitus-Umanus-2023-300x169.jpeg)
Prezidente Repúblika (PR), José Ramos-Horta atribui prémiu Direitus Umanus, Sérgio Vieira de Melo bá sidadaun nasionál no estranjeiru na’in neen ne’ebé kontribui ba promosaun, protesaun no defeza ba direitus umanus iha Timor-Leste (TL), iha Palásiu Prezidensiál Nicolau Lobato Bairr-Pité, Kinta (14/12/2023). Foto: Elio dos Santos da Costa.
“Imi hotu nia kontribuisaun bo’ot ba rai ida-ne’e, kontinua imi nia servisu, prémiu ho valór $10.000 ne’e la barak, maibé oitoan bele ajuda imi nia servisu, importante liu maka rekoñesimetu ba servisu ne’ebé halo,” Prezidente Repúblika hateten iha Palásiu Prezidensiál Nicolau Lobato Bairr-Pité, Kinta (14/12/2023).
Xefe Estadu argumenta, Prémiu Direitus Umanus ida-ne’e atu korre ema hosi diskriminasaun bazeia etnisidade, labele iha diskriminasaun relijiozu, labele iha diskriminasaun tanba iha ki’ak.
Sira ne’ebé manán prémiu ohin tanba sira halo promosaun no edukasaun, protesaun no dezenvolvimentu ba foinsa’e sira hodi defende Direitus Umanus.
Reprezentate manán na’in prémiu Direitu Umanus ba kategória Sosiál, ekonómiku no kultura, Filomena da Costa agradese ba Maromak tanba bele simu prémiu ida-ne’e no bá nia prémiu ida-ne’e valór aas tebes no kontente tanba bele hetan.
Nia sei utiliza fundu ne’e ho responsabilidade atu bele tulun orfaun no labarik sira ne’ebé halibur hamutuk iha sentru Apoio Domiciliário Madre Maria.
“Hanesan ami nia planu ne’ebé iha ona, osan hosi prémiu ne’ebé iha ami sei hola fasilidade balun bá tau iha sentru Apoio Domiciliário Madre Maria no konstrui fatin reza nian,” Filomena da Costa hateten.
Kategoria Direitu Sivil no Polítiku
- Sisto dos Santos (falecido) reprezenta hosi nia kaben Anita Cardoso, Munisipiu Dili.
Saudozu nu’udár ativista ne’ebé konsistente defende vitima direitus Umanus hosi aktu krime kontra umanidade kontra militár Indonézia (direitu sivil no politiku), no depois de restaurasaun Independénsia Saudozu ativu hodi advoga direitu ekonomia, defende soberania ai-han liu hosi movimentu MOKATIL.
- Arcoiris Timor-Leste hosi Munisipiu Dili
Halo advokasia no disemina informasaun kona-bá direitos Umanos ba maluk LGBTI sira. Suporta no fó apoiu uma-mahon ba vitima LGBTI. Ajuda empodera komunidade LGBTI joven sira hodi hetan auto empregu. Hala’o sensibilizasaun bá familia hodi rona LGBTI nian. Fó asisténsia ba komunidade LGBTI nebe’e vulnerável. Fornese bolsu estudu ba komunidade LGBTI halo produsaun fugaun hodi distribui ba komunidade ne’ebé mak presiza.
- Luciana Guterres hosi Munisipiu Viqueque
Hala’o sosializasaun kona-ba feto nia direitu hodi partisipa iha eleisaun Suku no enkoraza feto sira atu kandidata-an. Partisipa ativamente iha planu dezenvolvimentu munisipal. Fo atensaun ba saude feto nian haree liu ba problema kankru susun, serviks. Hahu halo konstrusaun sentru formasaun iha Suku Carau Balu Viqueque hodi fó formasaun ba Joven feto no mane, ema ho nesessidade espesiál no LGBTI. Prezidente asosiasaun Rede Soru tais nasionál. Estabelese ona grupu Madahur, grupu kanta tradisionál, no grupu homan iha Munisipiu Viqueque.
Kategoria Direitu Ekonomiku, Sosiál no Kultura
- Filomena da Costa ho Munisipiu Manufahi
Hamutuk ho estudante sira voluntariamente ajuda organiza atividade sosiál hanesan vizita ba ki’ak sira, ema vulnerável sira, ema ho nesesidade espesiál, ema mal nutrisaun inan faluk ka divorsiada, nst. Liu hosi visita sira ne’e nia deskobre labarik abondonada na’in 2 ho kondisaun difisiente fiziku, nune’e foti inisiativa halo apelu iha média sosiál ne’ebé hetan tulun hosi munisipiu Manufahi ikus mai konsege lori fila-fali sira nia inan hodi hela hamutuk ho sira. Esperiénsia sira ne’e inspira nia hodi hari sentru “Mother Mery Home Care Centre” uza nia osan rasik. Sentru ida-ne’e hari ho kreditu hosi Banku nune’e kada fulan selu prestasaun ho nia osan rasik, sentru ne’e ajuda labarik sira kbiit laek sira hosi área remotas hamutuk nain 10, nune’e nia rasik mak selu sira nia eskola ho sira nia osan rasik.
- Manuel de Jesus Pinto hosi Quelicai-Munisipiu Baucau
Servisu hanesan tradutór ba UNAMET, UNTAET no misaun UN iha Timor-Leste, ho knaar ida-ne’e nia hetan informasaun barak kona-bá Timor nia istoria nune’e nia hakerek no publika livru 4 ne’ebe sai hanesan referénsia ba estudante sira.
Ikus mai sofre moras stroke nune’e nia fila-fali ba nia uma fatin iha foho Matebian hun no mobiliza komunidade agrikultór ida iha foho kuda lis mean, fehuk ropa, kove no atividade agrikutura seluk tan.
- Fernando António Pires Madeira ho Vila Antiga-Munisipiu Baucau
Voluntariamente dezenvolve atividade edukasaun ambiental ho Dioseze Baucau.
Kria Banco de Semente kada tinan simu estudantes no distribui ai-horis ne’ebé mak nutritivu, estabelese ONG naTerra’s Association no fornesedór ai-horis ba projetu GIZ.
Sai mós formadór ba ONG hanesan Word Vision, Fundasaun Quidaship Ruak, etc. Voluntariomente kria festivál sama haree no kuda haree iha Seloi, Aileu atu fornese no prezerva tradisaun Timorense no sai hanesan pratika sustentável ba komunidade agrikultór sira nian.
Jornalista: Vito Salvadór