Hatutan.com, (27 Jullu 2023), Díli- Primeiru-Ministru (PM), Kay Rala Xanana Gusmão, to’o oras ne’e, seidauk rona no seidauk iha relatóriu ruma kona-bá nesesidade báziku nia folin sa’e iha merkadu nasionál.

Lee Mós : Governu Hasae Taxa Importasaun Halo Susar Tan De’it Povu Kbiit Laek

Inan feto sira ne’ebé ho kbiit rasik halo negósiu ki’ik fa’an modo iha merkadu hodi sustenta nia uma-laran. Foto/Dok.Hatutan.com

Xanana hateten, se karik nesesidade báziku folin sa’e duni, Governu sei buka meius atu hatún tanba iha mundu normálmente bainhira situasaun ne’ebé Governu hasa’e impostu atu bele hasa’e no hetan reseita doméstika hodi halo tan buat selu-seluk.

“Se imi akompaña iha mundu, iha Europa ema kuaze halo manifestasaun, ida ne’e tanba kauza husi funu Ukránia mós no buat oi-oin ne’ebé akontese, maibé atu dehan Governu bainhira hasa’e impostu atu hetan reseita doméstika hodi ajuda Governu halo buat ruma. Iha Timor laiha nesesidade atu hasae impostu, tanba Timor-Leste iha reseita petroleu,” Kay Rala Xanana Gusmão hateten bá jornalista sira iha Palásiu Prezidensiál, Kinta (27/07/2023).

Xanana hatutan IX Governu ne’ebé  nia  lidera ho prinsípiu, katak  reseita petroleu ne’e povu nian, povu nia terus mak  manán buat ida-ne’e, ne’e dunik labele estraga, no uza arbiru.

Nia haktuir Timor-Leste nia reseita iha tiha ona, tamba ne’e se hasae impostu tenke tuir lei, hasae buat ne’e atu halo saida, hasa’e tan buat la’ós arbiru de’it.

Governu ida ne’e sei haree hela atu altera ka revoga tiha buat saida mak halo Timor uza osan arbiru no halo impostu sa’e no implika bá folin nesesidade báziku sa’e iha merkadu nasionál.

TANE Sasán Folin Sa’e Beibeik

Hosi sorin seluk,  Vise Prezidente TANE Konsumidór, Rosalino da Conceição Soares, hateten situasaun sasán nesesidade folin sa’e  la’ós foin akontese, maibé beibeik ona.

“Hahú hosi ami nia peskiza, ami haree katak hosi fulan-Janeiru 2023, sasán nia presu sei normal uitoan, ami foti folin iha loja sira ami foka bá foos 25 kilo maibé to’o fali iha fulan-Abríl mos presu se normal uitoan ho folin hale’u $13.00 ka $ 14. 00, maibé hosi fulan-Juñu, iha ami nia peskiza ikus  katak foos 25 kilo folin sa’e tan $15.00 bá leten,” Rosalino da Conceição Soares hateten bá Hatutan.com iha nia knaar fatin, Vila Verde, Díli.

TANE Konsumidór haree no fó protesaun bá konsumidór sira ho defende konsumidór sira nia direitu no interese, konsidera katak presu ida ne’e bele prejudika tebes konsumidór sira.

Kona-bá razaun distributor sira sempre levanta katak sasán folin sa’e tanba Governu hasa’e taxa no balun argumenta katak sasán folin sira-ne’e sa’e hosi fatin orijen, maibé TANE Konsumidór la fiar tanba la iha justifikasaun.

Nia dehan, bainhira VIII Governu hasae taxa bá importasaun iha vendedór ka operadór balu mós aproveita ho ondas ida hasae taxa ne’e, entaun foos nia folin mós aproveita sa’e, tan ne’e bele dehan folin sa’e la iha justifikasaun ka la iha baze.

“Ami nia peskiza sira ne’e fó no alerta bá entidade relevante sira hala’o sira nia knaar mós, mas kazu ita haree to’o agora AIFAESA mós halo nia servisu di’ak tamba sira iha ona fiskalizasaun atu proibe  sasán sira hanesan foos no sira seluk, nia foin sa’’e arbiru,” nia haktuir.

TANE Konsumidór propoin bá Ministériu Komérsiu Indústria  servisu hodi bele tau regra  ho rigorozu ka efikás iha nia implementasaun atu ema hotu-hotu kumpre hodi bele ha-fasil bá kontrolu nian.

Jornalista: Vito Salvadór/Lazaro Pereira Quefi