Hatutan.com, (26 Outubru 2025), Díli— Timor-Leste ofisialmente sai ona hanesan membru ba dala-11 ASEAN, Domingu (26/10/2025), liuhosi simeria bad ala-47 iha Kuala Lumpur, Malázia.
Lee Mós: Adezaun Timor-Leste Ba ASEAN, Mari Alkatiri Kontente ho Taridu

Konvidadu onradu sira no xefe estadu membru ASEAN nian simu ho ksolok adezaun Timor-Leste nu’udár membru ASEAN ba dala-11 iha Kuala Lumpur, Malázia, Domingu (26/10/2025). Foto/Média GPM
Timor Leste nia adezaun ba Asosiasaun Nasaun sira Sudeste Aziátiku nian hanesan esforsu durante tinan 14 no maski nia adezaun la hein atu sai transformativu, ida-ne’e reprezenta vitória simbóliku ida ba nia Prezidente Repúblika, Jose Ramos-Horta ho Primeiru-Ministru Xanana Gusmão.
Ninia adezaun formalizadu hosi dirijente sira ASEAN nian iha abertura hosi sira nia simeira anual iha Kuala Lumpur, iha ne’ebé basa-liman lian bainhira Timór-Leste nia bandeira tau iha palku.
Komunikadu imprensa ne’ebé Hatutan.com asesu iha Media Gabinte Primeiru-Ministru Timor-Lerste, relata katak Serimónia abertura Simeira ASEAN bá dala-47 prezide direta hosi Prezidente atuál Primeiru-Ministru Malázia, Dato’ Seri Anwar Ibrahim no Xefe Estadu ho monarkia hosi Estadu-membru ASEAN 10 mak ofisialmente asina dokumentu kona-bá adezaun Timor-Leste nian.
Primeiru-Ministru Malázia, Dato’ Seri Anwar Ibrahim hato’o bem vindu bá Timor-Leste ne’ebé ofisialmente sai ona membru ASEAN bá dala-11.
“Timor-Leste nia entrada istóriku iha ASEAN lori sentidu foun bá vizaun ne’ebé fahe ona hosi rejiaun ne’e,” PM Anwar hateten.
Nune’e mós Primeiru-Ministru (PM), Kay Rala Xanana Gusmão hateten, ohin istória halo ona no Timor-Leste hetan ona admisaun nu’udár Estadu Membru bá dala-11 hosi ASEAN.
Bá povu Timor-Leste, ida-ne’e la’ós de’it mehi ida ne’ebé realiza ona, maibé afirmasaun forte ida kona-bá viajen ida ne’ebé marka ho reziliénsia, determinasaun, no esperansa.
Bá ASEAN, ida-ne’e maka kontinuasaun hosi vizaun ida: família ida ne’ebé unidu duni hosi nasaun sira, ne’ebé kesi hamutuk hosi valór sira ne’ebé fahe, aspirasaun komún sira, no destinu koletivu ida.
“Lori Governu no povu Timor-Leste nia naran, ha’u hato’o agradesimentu kle’an bá Estadu-membru ASEAN hotu-hotu, bá Prezidente ASEAN, Sekretariadu ASEAN, no ami-nia Parseiru Diálogu sira. Ita-boot nia konfiansa, enkorajamentu, no solidariedade ne’ebé la nakdoko halo loron istóriku ida-ne’e sai posivel,” PM Xanana agradese.
Timor-Leste nia dalan bá adezaun naruk no iha objetivu. Dezde halo aplikasaun iha 2011, Timor-Leste prepara ona ninia instituisaun sira, reforma polítika sira, no hametin prontidaun – orientadu hosi matenek, apoiu, no pasiénsia hosi ASEAN no ninia parseiru sira.
“Ami-nia adezaun maka testamentu ida bá ami-nia povu nia espíritu demokrasia joven ida, moris hosi luta, agora haku’ak era foun ida kolaborasaun no kreximentu nian iha rejiaun ida ne’ebé dinámiku liu iha mundu,” Xefe Governu hateten.
Ohin, ASEAN reafirma ninia vitalidade no ninia inkluzividade. Timor-Leste hamutuk ho haraik-an no ho orgullu, haku’ak tomak valór prinsipál sira ASEAN nian, respeitu bá malu, kooperasaun pasífika, unidade iha diversidade, no solidariedade rejionál.
Timor-Leste haree adezaun bá ASEAN hanesan afiliasaun naturál ida – ne’ebé iha abut iha ninia kultura no jeografia no hanesan imperativu estratéjiku ida bá ninia futuru nasaun nian.
Timor-Leste tama iha ASEAN ho kompromisu tomak bá ninia Karta, prontu atu sai membru konstrutivu, pasífiku, no devotu.
“Ami kompromete atu servisu ho Estadu-membru hotu-hotu atu mantein ami-nia rejiaun pasífiku, nakloke, no prósperu, no atu halo parte iha esforsu sira atu harii reziliénsia, hametin unidade, no garante katak laiha ema ida maka husik hela iha kotuk,” Xanana Gusmão subliña.
Bá Timor-Leste, inísiu foun ne’e lori oportunidade imensu iha komérsiu, investimentu, edukasaun, no ekonomia dijitál.
Timor-Leste prontu atu aprende, atu halo inovasaun no atu tane aas governasaun di’ak, hametin instituisaun sira bainhira la’o hamutuk bá dezenvolvimentu sustentável. Ida-ne’e la’ós rohan hosi viajen ida, ida-ne’e maka inísiu hosi kapítulu foun ida ne’ebé inspiradór.
Hamutuk, sei avansa ho Vizaun Komunidade ASEAN 2045 nian, ASEAN ida ne’ebé pasífiku, prósperu, reziliente no sentradu iha ema ho Timor-Leste nu’udár kontribuinte ativu.
Iha loron orgullu no selebrasaun ida-ne’e, Xanana Gusmão ko’alia la’ós de’it nu’udár Primeiru-Ministru, lori Prezidente Repúblika Timor-Leste nia naran no povu Timor-oan tomak, maibé agora nu’udár kolega membru família ASEAN nian.
Iha okaziaun ne’e, entrega mós Prémiu ASEAN 2025 bá Uniaun Federasaun Juventude Kamboja (UYFC) nian.
Simeira sira-ne’e hanesan mós kulminasaun hosi Prezidente Malázia 2025, no sei entrega bá Filipina hodi asume Prezidente ASEAN tuir-mai hahú hosi 1 Janeiru 2026.
Serimónia entrega Prezidente ASEAN nian hosi Malázia bá Filipina sei hala’o iha loron 28 Outubru 2025.
Partisipa iha serimónia abertura Simeira ASEAN bá dala-47 maka líder xave sira Sudeste Aziátiku hanesan Primeiru-Ministru Malázia, Datuk Seri Anwar Ibrahim, Sultaun no Primeiru-Ministru Brunei Darusalam, Sultan Hassanal Bolkiah, Primeiru-Ministru Kamboja, Hun Manet, Prezidente Repúblika Indonézia, Prabowo Subianto, Primeiru-Ministru Laos, Sonexay Siphandone, Prezidente Filipina, Ferdinand Marcos Jr, Primeiru-Ministru Singapura, Lawrence Wong, Primeiru-Ministru Tailándia, Anutin Charnvirakul, Primeiru-Ministru Vietname, Pham Minh Chinh, Prezidente Repúblika RDTL, José Ramos-Horta ho Primeiru-Ministru Kay Rala Xanana Gusmão.
Alende ne’e partisipa mós hosi parseiru internasionál sira ne’ebé reflete organizasaun ASEAN nia parseria globál mai-hosi Prezidente Estadus Unidus, Donald Trump, Primeiru-Ministru Xina, Li Qiang, Primeiru-Ministru Japaun Sanae Takaichi, Prezidente Brazil, Luiz Inácio Lula da Silva, Primeiru-Ministru Índia, Narendra Modi partisipas virtual, Prezidente Korea Súl, Lee Jae-myung, Prezidente Áfrika-Súl, Cyril Ramaphosa, Sekretáriu-Jerál ONU nian, António Guterres, Diretora Jerál FMI, Kristalina Georgieva, Prezidente Konsellu Europeu, António Costa, Vise-Prezidente Banku Mundiál bá Ázia Leste no Pasífiku, Carlos Felipe Jaramillo, Prezidente FIFA, Gianni Infantino no konvidadu sira seluk.
Jornalista: Marcelino Tomae