Connect with us
Pakote Ahi

Justisa & Krime

Prezidente Repúblika Promulga Lei ba Planu Boot Sira

Published

on

Hatutan.com, (13 Juñu 2022), Díli—Prezidente Republika (PR), José Manuel Ramos-Horta promulga Lei kona-bá Planu Boot Sira ba tinan 2023. 

Prezidente Repúblika, José Manuel Ramos-Horta. Foto/Hatutan.com

Lei ida-ne’e nu’udár planu indikativu ba prioridade sira governu atuál nian no orsamentu respetivu ba projesaun sira, ne’ebé aplikasaun ba lei ne’e sei hahú iha tinan 2023. Ne’e signifika, sei laiha impaktu imediatu ba estabilidade finanseira atuál ba rai laran.

Lee Mós: PN Aprova Proposta “Lei das Grandes Opções do Plano 2023” iha Finál Globál

Governu deklara iha lei ne’e katak, Planu ne’e atu alkansa objetivu sira ne’ebé estabelese iha Planu Estratéjiku ba Dezenvolvimentu Nasionál tinan 2011-2030. Depende ba prioridade sira ba Governu ruma iha futuru, planu ida-ne’e bele hetan alterasaun iha kualkér tempu atu refleta prioridade sira ne’ebé hanesan ne’e. 

Advertisement

Haktuir ba lei ida-ne’e, Governu nia funsaun atu estabelese polítika. Prezidente bele fó konsellu ba Governu no hato’o opiniaun sira, públiku ka privadu, kona-bá polítika saida de’it iha domíniu públiku, maibé Parlamentu Nasionál ho Governu nia knaar maka dezenvolve no implementa polítika públika sira iha sistema demokrátika.

Prezidente iha knaar atu atua nu’udár mahein ida ba Konstituisaun, nu’udár protetór ba demokrasia no mós ba Estadu Direitu no atu asegura tuir limitasaun sira lei nian, respeitu no kumprimenta ba regra konstitusionál sira.

“Bainhira promulga lei ida-ne’e ha’u hakarak fó-hatene momoos katak, iha aspetu balun hosi Governu nia planu ne’ebé ha’u sente ladún konfortável,” Hatutan sita deklarasaun Xefe Estadu iha komunikadu ne’ebé fó-sai hosi Palásiu Prezidensiál, Segunda (13/06/2022).

Hosi orsamentu planeadu, totál ho montante $3.155.715.306 ba tinan 2023, $1.000.000.000 aloka tiha ona ba estabelesimentu Fundu Veteranu Nasionál.

“Ha’u ta’uk katak, alokasaun ba fundu ida ne’e la ekuitável ka proporsionál. Talvés esplikasaun ida ne’ebé detalladu liután kona-bá estratejia ba aplikasaun Fundu ida-ne’e bele halo ita-nia sosiedade no ha’u rasik laran hakmatek. Laiha dúvida katak, veteranu sira hato’o ona servisu maka’as ba rai ne’e. Ita sei labele ihane’e ohin-loron se lahó sira-nia sakrifísiu. Maibé ida-ne’e la signifika katak alokasaun orsamentu ba sira iha Orsamentu Retifikativu foin lalais ne’e apropriadu atu realiza saída mak Governu hakarak atu halo hodi hamenus nivel moris-kiak ne’ebé iha ohin-loron iha ita-nia rain,” Ramos-Horta  haktuir iha komunikadu.

Advertisement

Fó 90% hosi Orsamentu Retifikativu totál atu ajuda 1,75% hosi populasaun tomak parese tuir Prezidente Repúblika nia haree hanesan la justu no la ekuitável.

Nune’e mós buat ne’e parese la adaptada atu realiza objetivu ne’ebé deklaradu atu ajuda membru populasaun sira ne’ebé afetadu tiha ona, no loronloron afetadu ho maka’as liuhotu hosi efeitu sira dezastre naturál nian no situasaun ekonomia globál atuál.

“Ha’u fiar katak alokasaun ne’e ninia foku loloos tenke buka atu ajuda ema sira-ne’e, no la’ós ba grupu sidadaun espesífiku ki’ik ida, la haree ba sira-nia importánsia istórika. Ha’u fiar katak tanba sira-nia patriotizmu no knaar sira-nian istorikamente iha luta ba ita-nia ukun an no ba Timor-Leste ida ne’ebé livre no dezenvolvidu, sira sei komprende preokuasaun hirak-ne’e. Liuliu tanba buat ne’ebé importante liu hotu, aleinde asuntu igualdade sosiál, mak sustentabilidade ekonómiku no finanseiru ba rai ida-ne’e, ne’ebé sira-hotu hadomi no luta atu liberta,” subliña.

Tanba razaun hirak-ne’e, Xefe Estadu iha intensaun atu husu Tribunál Rekursu atu revee lei kona-bá Orsamentu Retifikativu.

Buat ida-ne’e, nu’udár parte ida hosi prosesu demokrátiku atu asegura funsionamentu normál no saudável ba nasaun nia instituisaun sira.

Advertisement

Kestiona lei sira, ne’ebé hamosu dúvida, husu konsiderasaun tuir dalan imparsiál, liuhosi juiz sira iha Tribunál Rekursu, sai hanesan dalan ida tuir nia kompeténsia sira ne’ebé fó fatin ba Prezidente atu hala’o nia funsaun nu’udár garantidór ba legalidade konstitusionál. Tribunál Rekursu iha kompeténsia eskluziva atu deside kona-bá konstitusionalidade lei sira-nian.

Bainhira tuir nia avaliasaun, Tribunál Rekursu konsidera katak iha irregularidade konstitusionál sira relasiona ho alokasaun fundu hirak-ne’e, akordaun ne’e sei nesesariamente ezije emenda ba Planu Opsaun Boot sira ba tinan 2023, nune’e Prezidente laiha objesaun ba nia promulgasaun.

Jornalista: Vito Salvadór

Advertisement
Kontinua Le'e
Advertisement
Hakarak Hato'o Komentariu?

Husik Hela Komentariu

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Justisa & Krime

Absolve “Kalohan” Hosi Pena Efetivu Tinan-Lima La’ós A-favór bá Korrupasaun

Published

on

Hatutan.com, (24 Abríl 2024), Díli—Prezidente Tribunál Rekursu (PTR), Deolindo dos Santos konsidera desizaun Tribunál Rekursu (TR) nian hodi absolve Sekretáriu Jerál Partidu Demokrtátiku (PD), António da Conceição “Kalohan” hosi pena prizaun efetivu tinan-lima, la’ós a-favór bá korrupsaun maibé ne’e fundamentasaun hosi Lei.

(more…)

Kontinua Le'e

Justisa & Krime

Fujitivu Arnolfo Teves Jr Submete Rekursu bá TR

Published

on

Hatutan.com, (24 Abríl 2024), Díli-Fujitivu Arnolfo “Arnie” Alimpit Teves Jr submete ona rekursu bá Tribunál Rekursu (TR) kona-bá prosesu sira liga ho estradisaun ne’ebé Ministériu Públiku sei halo hamutuk ho Tribunál Estadu Filipina.

(more…)

Kontinua Le'e

Justisa & Krime

FONGTIL Preokupa Autoridade Sira Nonook ho Kazu Ró Tranship II no Expo Dubai

Published

on

Hatutan.com, (22 Abríl 2024), Díli– Forum ONG Timor-Leste (FONGTIL) preokupa ho prosesu transparénsia hosi Ministériu Públiku (MP) kona-bá kazu Ró Tranship II ho Expo Dubai ne’ebé FONGTIL submete to’o agora la iha follow-up no MP nonook tiha de’it.

(more…)

Kontinua Le'e

Trending