Connect with us
Pakote Ahi

Bobonaro

Família Saudozu Komandante “Galimoruk” no Ramos-Horta Agradese Komunidade-Governu Harii Monumentu bá Erói Sira

Published

on

Hatutan.com (23 Dezembru 2022), Díli—Asessór Polítiku Prezidénsia Repúblika Tomás do Rosário Cabral reprezenta Prezidente Repúblika, José Ramos-Horta partisipa iha inaugurasaun monumentu ba mártir sira iha área Dilai, Suku Lupal, Postu Administrativu Lototoe, Munisípiu Bobonaro.

Serimónia Inaugurasaun monumentu ba mártir sira iha área Dilai, Suku Lupal, Postu Administrativu Lototoe, Munisípiu Bobonaro, Sesta (23/12/2022). Foto/PR.

Momumentu bá Saudozu Komandante Setór Fronteira Súl, Furrel Joél da Costa Alves “Galimoruk” no Timoroan na’in-25 hanesan Saudoza Maria Ortência Ramos-Horta, Domingas M. Araújo, Danuel Eurico, Adelino Noronha, Geraldo Noronha, Vicente Belo no Timoroan sira seluk ne’ebé mate bainhira hetan atake hosi tropa Indonezia iha área Dilai, Suku Lupa, Postu Administrativu Lototoe, Munisípiu Bobonaro iha tinan 1978, inaugura husi Ministru Asuntu Kombantente Libertasaun Nasionál (MAKLN) Júlio da Costa ‘Meta Malik’, ho partisipasaun hosi Asessór Polítiku Prezidénsia Repúblika, autoridade lokál no komunidade.

Lee Mós: Mártir no Erói Sira Mak Povu Nia Orgullu

Iha biban ne’e, Familia bo’ot Saudozu Primeiru Komandante Setór Fronteira Súl, Furrel Joél da Costa Alves “Galimoruk” no família Ramos-Horta agredese esforsu hosi komunidade no governu Timor-Leste, hodi hari’i monumentu bá rekoñesimentu eroi sira ne’ebé mate iha funu laran.

Advertisement

Oan Mane Boot hosi Saudoza Primeiru Komandante Setór Fronteira Súl, Furrel Joél da Costa Alves “Galimoruk”, Gerson Joel de Assis Alves apresia esforsu povu Lolotoe no Governu, hodi fó rekoñesimentu ba nia aman no Timoroan sira seluk ne’ebé luta no mate iha funu laran.

“Ami agradese ba Aman Maromak ba biban ida-ne’e, ita bele halibur hamutuk iha fatin ida-ne’e, atu asiste serimónia inagurasaun ba monumentu Saudozu 1° Komandante Setór Fronteira Súl ne’ebé ho nia soldadu sira, saran aan iha fatin ne’e ba Timor-Leste nia independensia totál,” Hatutan.com sita lia-fuan agradesimentu Gerson nian iha komunikadu.

Agradese mós ba órgaun soberania Estadu nian tomak no prezensa husi Konsellu Munisipál Kombatente Libertasaun Nasionál, hodi apoiu prosesu kontrusaun monumentu to’o prosesu inagurasaun.

Serimónia Inaugurasaun monumentu ba mártir sira iha área Dilai, Suku Lupal, Postu Administrativu Lototoe, Munisípiu Bobonaro, Sesta (23/12/2022). Foto/PR.

Saudoso Furriel Joél da Costa Alves, Primeiru Komandante Setór Fronteira Súl, ho naran “Galimoruk” Moris iha Uma-Querec, Soibada, iha 15 de Agosto de 1950, oan dahuluk hosi Aman Sebastião Doutel Sarmento (matebian) no Inan Esperansa Alves (matebian) no iha Alin no feton hamutuk na’in sia.

Saudozo Furriel Joel da Costa Alves, hahú nia estudu iha onsinu primária iha Colégio Nuno Alvares Pereira, Soibada, husi tinan 1957 to’o remata 4″ classe iha tinan 1963.

Hafoin remata estudu iha Soibada, Saudoso hahú mai Dili iha tinan 1964, atu kontinua nia estudu iha Escola Ensino Ciclo Preparatório iha Escola Tóknika Professor Silva Cunha Dili no remata iha tinan 1966.

Advertisement

Iha tinan hanesan, Saudoso kontinua kedas nia estudu iha Ensino Ciclo Tekniku Profisional Professor Silva Cunha no remata iha tinan 1969.

Iha rekrutamentu militar tinan 1973, Saudoso hahú hola parte iha servisu Exército Português no iha tinan 1974 partisipa mós iha Curso de Sargentos Milicianos (CSM) iha Centro de Instrução Aileu ho Divisa Furriel Miliciano.

Iha tinan hanesan, Saudoso hetan destakamentu iha Escuadrão de Cavalaria Número 5 Bobonaro. Husi Bobonaro, Saudoso kontinua ba asumi kargu nu’u­dar Comandante de Diligência Militar do Posto Administrativo de Lolotoe.

Hafoin Kontra Golpe 20 de Agustu de 1975, Tropas Portugueses Timor-oan sira transforma kedas ba Forsa FALINTIL no Saudoso kontinua komanda Forsa FALINTIL iha zona fronteira nian ho kargu 1° Comandante da Zona de Lolotoe Setor Fronteira Súl to’o tinan 1978.

Durante tempu ne’e, Saudoso hamutuk ho nia maluk Komandante sira seluk iha fronteira Súl, kontinua halo atake tama to’o iha área Inimigu nian iha Lamaknén no Lakmaras, Indonézia.

Advertisement

Tanba atake sira ne’ebé Forsa FALINTIL halo iha fronteira súl, provoka Forsa inimiguaumenta nia intensidade kontra atake liu husi melus oi-oin inklui bombardiamentu aéreo no terrestre.

Iha tinan 1978, ameasa no presaun husi inimigu iha zona fronteira Sül, kontinua aumenta ba bei-beik. Tanba ne’e, nu’udár Komandante ne’ebé iha responsabilidade ba nia populasaun tenta no esforsu atu evakua populasaun sira ba área seguru iha baze Zoac, maibé, infelizmente, Saudozo hamutuk ho nia soldadu na’in hitu monu no lakon vida iha embuskada inimigu nian, iha fatin ne’ebé hari’i momentu no soldadu na’in-haat konsege moris no sai sasin ba sira na’in hitu ne’ebé mate.

Saudozo husik hela Oan-mane mesak no ohin loron iha bei-oan feto na’in 2, Geraldine Micalesa de Marques Alves no Gegetti Gracia de Marques Alves.

Familia Ramos-Horta Agradese

Familia Boot Ramos-Horta, Partisipa iha Serimónia Inaugurasaun monumentu ba mártir sira iha área Dilai, Suku Lupal, Postu Administrativu Lototoe, Munisípiu Bobonaro, Sesta (23/12/2022). Foto/PR.

Iha fatin hanesan, Familia Boot Ramos-Horta, Aida Ramos Horta de Assis agradese esforsu governu no komunidade hodi harii ona monumentu ne’e hodi rekoñese luta Timoroan sira ba independensia.

“Ami agradese ba komunidade no governu ne’ebé harii ona monumentu rekoñesimentu ida ne’e importante hodi hakerek hotu familia militár no sivil sira ne’ebé mate iha funu hodi hakerek hotu naran no tau iha monumentu ida ne’e,” Aida agradese.

Advertisement

Aida Horta konta katak, funu ne’ebé hahú tama hosi Fronteira Súl halo forsa FALINTIL sira ataka makas inimigu to’o tama to’o iha área inimigu nian iha Lamak-neen no Lakmaras, Atambua-Indonezia.

Tanba atake sira ne’ebé  Forsa FALINTIL halo iha fronteira súl, provoka Forsa inimigu aumenta nia intensidade kontra atake liu husi meius oi-oin inklui bombardiamentu aéreo no terrestre hodi hamate Saudoza Maria Ortência Ramos-Horta no Timoroan seluk iha Zona Anon-Lolotoe nian.

“Ha’u nia bin Saudoza Maria Ortência Ramos-Horta nia mate loloos ne’e iha área Anon-Lolotoe no depois funu ami nia bin nia ruin ami foti ona ba tau ou hakoi ona iha rate Santa Kruz- Dili,” nia konte tuir.

Durante funu 1975, familia boot Ramos-Horta nian ema na’in-tolu mak mate hanesan, Saudozu Guilherme Horta “Gui” mate iha área Zumalain-Covalima iha tinan 1978- ruin sedauk hetan to agora, Saudozu Nuno Horta “Comandante Maukoli” mate iha área Viqueque iha 1978- ruin to agora sedauk hetan no Saudoza Maria Ortência Ramos-Horta ruin familia ba foti ona iha tinan 2002 no agora hakoi iha rate Santa Kruz, Dili.

Saudoza Maria Ortência Ramos Horta, moris iha Dili 24 de Julho 1958. Oan hosi Saudozu Francisco Horta no Saudoza Natalina Ramos Filipe Horta.  Saudosa nu’udar oan ba dala-10 hosi maun-alin sanulu resin tolu (13) hanesan: 1) António Horta, 2) Beatriz Horta, 3) Romana Ramos-Horta, 4) Francisco Ramos-Horta, 5) José Ramos-Horta, 6) Arsênio Ramos- Horta, 7) Rosa Ramos-Horta, 8) Natalino Ramos-Horta, 9) Nuno Ramos-Horta“Comandante Maukoli” (mate iha funu) 10) Maria Ortência Ramos-Horta (mate iha funu), 11) Guilherme Ramos-Horta “Gui” (mate iha funu), 12) Aida Ramos -Horta no 13) Licinia Ramos-Horta.

Advertisement

Tau Konsiderasaun Ba Pontu Importante Neen

Hanesan oan-ki’ak hosi Mártires da Pátria nian, aproveita biban ne’e, Gerson Joel de Assis Alves hato’o rekomendasaun neen (6) ba Estadu no Governu Timor-Leste presiza tau konsiderasaun hanesan:,

1). Fó rekoñesimentu hodi hakerek memória furak no moruk husi luta rezistênsia iha kada zona iha teritóriu Timor laran tomak, tamba, zona ida-idak iha nia rekursu no istória rasik.

2). Buka tuir eroi no martir sira ne’ebé to’o oras ne’e seidauk halot ho dignu, atu bele dignifika sira nia restos hodi halot iha fatin ne’ebé merese ba sira, inklui Saudozo Komandante GALIMORUC, ne’ebé to’o oras ne’e, nia restos, sei rai hela iha família nia kintal laran-Maliana tenki tau iha jardin de eroi sira nian.

 3). Promove fatin istóriku funu nian hodi sai hanesan fatin turístiku. Asegura orijinalidade fatin importante rezistênsia nian iha ai-laran, atu nune’e, iha loron aban bain-rua, bele hatudu faktu rezistênsia nian ba jerasaun tuir mai.

4). Konsidera istória luta rezisténsia Timor-Leste nu’udar matéria ida iha Ensinu Báziku, Ensinu Pre-primaria no Ensinu Sekundáriu.

Advertisement

 5). Kria infrastrutura ka konetividade hodi asesu ba fatin istóriku luta rezistênsia nian iha aldeia no suku sira iha área remotas

6). Kontinua tau matan ba vítima no sobre vivente sira hotu iha Timor-Leste.

Ikus liu, Ministru Asuntu Kombantente Libertasaun Nasionál (MAKLN) Julio da Costa ‘Meta Malik’ dehan, monumentu ne’e harii reprezenta sira na’in-25 ne’ebé mate iha Zona Lolotoe no fatin seluk tan.

Governu Timor-Leste sei kontinua harii monumentu ba fatin importante sira ne’ebé Timoroan liu kuaze rihun atuas rua resin mate hodi rekoñese Timoroan Timor oan tomak nia luta no hakerek iha livru istoria Timor-Leste ba jerasaun Timoroan sira atu kontinua aprende no konta nafatin.

Jornalista: Vito Salvadór

Advertisement

 

Kontinua Le'e
Advertisement
Hakarak Hato'o Komentariu?

Husik Hela Komentariu

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Bobonaro

Rekonsiliasaun Nu’udár Prossesu Rekoñesimentu Sala Iha Pasadu

Published

on

Hatutan.com, (19 Novembru 2023), Bobonaro—Festivál Fronteira 2023 iha Maliana Vila, Munisípiu Bobonaro konklui ona iha Sábadu (18/11/2023).

(more…)

Kontinua Le'e

Bobonaro

Problema iha BoQ, Reabilita Estrada Urbana Maliana Muda bá 2024

Published

on

Hatutan.com, (18 Novembru 2023), Bobonaro-Ministériu Obras Públikas (MOP) muda projetu reabilitasaun estrada urbana Postu Administrativu Maliana Vila, Munisípiu Bobonaro  bá tinan 2024.

(more…)

Kontinua Le'e

Bobonaro

Horta Sei Ko’alia ho Xanana Taka Totál Kanek Sira ’75-99′

Published

on

Hatutan.com, (16 Novembru 2023), Bobonaro-Prezidente Repúblika (PR), José Ramos-Horta, sei ko’alia ho Primeiru-Ministru (PM), Kay Rala Xanana Gusmão, atu taka totál kanek sira mak akontese iha 1974-1975 to’o 1999.

(more…)

Kontinua Le'e

Trending