Hatutan.com, (08 Setembru 2023), Lautem– Sekretáriu Estadu Komunikasaun Sosial (SEKOMS), Expedito Loro Dias Ximenes hamutuk ho ekipa tékniku sira  hosi Ajénsia Dezenvolvimentu Nasionál (ADN) ho Ministériu Obras Públiku (MOP) hahú halo inspesaun ka averiguasaun bá projetu sira ne’ebé Ministru Asuntu Parlamentár no Komunikasaun Sosiál (MAPKOMS), Francisco Martins da Costa Pereira Jeronimo  husik hela.

Lee Mós: Millaun $1-resin Harii Torre-3, La Inklui Ekipamentu Tanba Oferese Hosi Governu Xina

SEKOMS Expedito Dias Ximenes hamutuk ho ekipa tékniku ADN ho MOP halo inspesaun bá projetu torre iha Munisípiu Lautem, 07 Setembru 2023. Foto/Rogério Pereira Cárceres

Iha Kinta, 07 fulan-Setembru 2023, SEKOMS Expedito Dias Ximenes mobiliza no lidera diretamente ekipa tékniku sira hosi ADN ho MOP halo viajen urjente ida bá  Munisípiu Lautem ho objetu halo inspesaun ka averiguasaun dahuluk bá projetu konstrusaun torre Rádiu Televizaun Timor-Leste, Empreza Públiku (RTTL,E.P)  iha Alto Laleno, área Codo, Suku Maina II, Postu Administrativu Lospalos Villa, Munisípiu Lautem.

Projetu konstrusaun torre ne’e nu’udár faze harii infraestrutura báziku bá polítika dizitalizasaun RTTL,E.P ne’ebé Governu da-8 kompromete iha nia mandatu. Nune’e, bainhira projetu ne’e hahú nia lansamentu harii fatuk inan diretamente hosi  Primeiru-Ministru Taur Matan Ruak iha loron 23 fulan-Marsu 2023.

Pakote projetu harii tore tolu bá RTTL,E.P iha munisipiu tolu (3) (Lautem, Ainaro ho Bobonaro) iha mandatu MAPKOMS Francisco Martins da Costa Pereira Jeronimo nian ne’e ho kustu millaun US$1.4.

Iha loron 27 fulan-Fevereiru 2023, MAPKOMS  Francisco Jeronimo asina akordu ho kompaña vensedór bá projetu harii torre ne’e mak  PT Global Citra Tama nu’udár empreza internasionál hosi Indonézia.

Iha lokál projetu harii torre RTTL,E.P nian iha Lautem, SEKOMS Expedito Dias Ximenes, fó ultimatu bá empreza ka kontraktor atu tarde liu iha fulan-Dezembru 2023 tenke finaliza ona no entrega ona obra ne’e bá Governu.  

Tuir observasaun tékniku SEKOMS Expedito Dias Ximenes nian katak projetu ne’e atualmente foin atinje 20%-30% maibé relatóriu  molok ne’e  SEKOMS simu hosi kontraktor mensiona katak projetu fíziku harii torre iha  Laleno atinje ona 55%.

Konstrusaun fiziku foin atinje 25% ka 30%. Foto/Rogério Pereira Cárceres

“Ha’u mai iha fatin iha naran Alto Leleno ne’e, atu bele haree besik liután konstrusaun ne’e, no konstrusaun fízika iha fatin ida ne’e, bele dehan to’o  iha 30% no konta tán ho ekipamentus torre nian ne’ebé kompañia halo ketak iha rai-liur, no oras ne’e ekipamentus torre nian oras ne’e iha dalan, atu mai ona iha fatin ida ne’e, maka dehan to’o ona 50%-liu,” Expedito Dias Ximenes hateten bá jornalista sira, durante halo obserbasaun direta bá projetu harii torre iha  alto Laleno, Suku Maina II, Lautém.

Expedito Dias Ximenes hateten, molok ne’e nia parte simu relatóriu hosi empreza ka kontraktor katak progresu konstrusaun bá torre ne’e atinje ona 55%. Realidade,  liuhosi vizita ne’ebé hala’o hosi ekipa SEKOMS, ADN ho MOP nota progresu fíziku bá konstrusaun torre ne’e foin atinje entre 20% ka 30%.

“55% ne’e, kontraktor konta, tuir ADN, ohin hatete ne’e katak, iha terrenu oras ne’e dadaun ita hamriik ne’e foin atinje 25% to’o 30%. Konta ho tán ekipamentu sira torre nian ne’ebé sira halo tiha ketak iha Jakarta, depois sira agora haruka hela hosi Jakarta mai iha Kupaun, depois mai liu. Ho ekipamentus torre nian ne’e maka, sira konta dehan katak, agora 55%. Ita hein katak 50 pursentu tán ne’e, bele sira halo. oras ne’e sira esforsu maka’as hela, no ha’u haree hela iha terrenu, sira promete katak to’o fulan-Dezembru, sira sei remata projetu ida-ne’e,” Expedito Dias hateten.

Hein Sertifikasaun MOP

To’o oras ne’e, na’in bá kompañia ho traballadór sira sei nahe semente (coor) bá iha besi-riin sira, tanba sei hein karta ka sertifikasaun ida hosi Ministériu Obras Públikas (MOP). Sertifikasaun ne’e, atu haree liu-liu kona-bá material sira mak kompaña prepara bá konstrusaun torre ne’e tuir duni dezeñu ne’ebé iha ka lae.

Seidauk bele coor tanba hein sertifikasaun hosi MOP. Foto/Rogério Pereira Cárceres

“Sira hetan surat ida hosi Obras Públikas, naran Desine Micks. Purtantu, desine micks ne’e, oras ne’e sira hein hela atu coor, ita haree dadaun ne’e, besi sira monta hotu ona, fatin atu tau torre mós iha hotu ona, fatin atu tau jeradór boot ne’e mós iha hotu ona, agora, sira hein de’it obras públikas nia desine ne’e, sertifikadu ida, atu bele sertifika katak, sira-nian material ne’e, tuir duni spek, no sira bele hetan autorizasaun atu bele coor. Kuandu komesa coor ona, ne’e komesa lalais ona. Sira promete katak, sei bele hotu lalais to’o fulan-Dezembru 2023,” Expedito Dias haktuir.

SEKOMS Expedito esplika mós katak, Governu Konstitusionál da-8 kria projetu harii torre sira ne’e, ida iha Lautem, atu bele alarga liután kobertura RTTL, E.P nian iha ponta leste, torre iha Ainaro, kobre bá Súl, no mós hosi Oeste ninian iha Bobonaro.

“Ne’ebé, projetu ida torre iha fatin tolu ne’e, objetivu prinsipál mak, oinsá bele halo kobertura transmisaun RTTL nian iha ita-nia rai. Hanesan ami hatete katak, projetu ne’e, ho orsamentu millaun  US$1.4, maske to’o ona 55%, mais, estadu foin maka fó ka selu 20%, hosi konstrusaun ne’ebé mak la’o ona,” Expedito Dias Ximenes informa.

Durante observasaun direta projetu konstrusaun torre ne’e iha terrenu, tékniku sira hosi ADN, Minisériu Obras Públikas nian, haree katak, realidade projetu ne’e, tuir duni steck Bill of Quality (BoQ) ) ne’ebé tenderiza hosi Komisaun Nasional Aprovizionamentu (CNA, sigla portugés).

SEKOMS Expedito Dis Ximenes husu mós autoridade komunitáriu sira iha área refere, atu tau matan, nune’e projetu ne’e bele la’o tuir tempu ne’ebé determinadu, no konstrusaun tenke la’o ho kualidade, tanba projetu ne’e ho interese informasaun bá públiku tomak.

Durante observasaun direta bá konstrusaun obra ne’e, SEKOMS Expedito simu informasaun hosi na’in bá kompañia kontratór sira katak, projetu ne’e mós iha difikuldade oitoan, tanba kestaun fatin ka terrenu. Tanba dala-barak udan, kareta atu transporta material ruma sa’e bá foho Laleno nia susar.

Tuir Expedito, situasaun ne’ebé hanesan, akontese mós iha harii torre nian ida iha foho tutun Fleixa nian, Postu Administrativu Maubisse, Munisipiu Ainaro. Uainhira tempu udan, difísil oitoan, liu-liu mós iha Bobonaro nian,iha área foho aas.

“Ne’ebé, sira husu extensaun, no ami halo tiha ona extensaun bá projetu tolu ne’e, no extensaun ne’e husu para atu, ami só estende to’o de’it fulan-Dezembru tinan ne’e, sei la halo tán extesaun, no kompañia Globál promete katak, sira sei esforsu to’o fulan-Dezembru tinan ida ne’e, projetu torre tolu ne’e tenke hotu, no sira promete ida ne’e. Ha’u haree, materiais hotu iha ne’e ona,” Expedito Dias Ximenes hateten.

Reprezentante Kompañia PT Global Citra Tama, liuhosi Tékniku no Supervizór Kasmin Toba, komprometidu katak, iha fulan-Dezembru tinan ne’e, sira sei konklui konstrusaun projetu ne’e, nune’e bele entrega ona bá Governu hodi utiliza tuir nesesidade rai-laran nian.

“Ha’u iha ne’e, hanesan tékniku, supervizór. Ha’u kontente tebes ho vizita ida SEKOMS ho nia ekipa mai iha ne’e, hodi haree kona-bá ami ninia servisu. Ami sei esforsu atu atinje ita-nian alvu, bazeia bá saida mak ami hato’o hosi SEKOMS rasik, katak iha fulan-Dezembru, bele hotu. Ami sei halo esforsu másimu posível, projetu ne’e bele hotu,” Supervizór Kasmin Toba promete.

Xefe Suku Maina II, Marcelo Duarte Cristóvão afirma, hanesan autoridade lokál ida, nia servisu ida mós maka tau matan bá projetu saida de’it maka tama iha ninia suku laran. Tanba ne’e, liga ho projetu konstrusaun torre iha Lautem ne’e, lansa iha 23 fulan-Marsu 2023 ne’e, no obra ne’e la’o besik fulan-hitu ona. Maibé, tuir prosesu ne’ebé mak Xefe Suku ne’e akompaña, problema ida maka rai iha área ida ne’e, ninia iklima la hanesan ho área sira seluk. Uainhira tempu udan, ka foin subiska oituan, estrada besik kilometru 12 labele asesa estrada ho di’ak.

“Presiza tempu bai-loron duni hanesan ne’e, tanba ita-nian material ne’e, ha’u akompaña sira, sira-nian rai-henek ne’e foti iha Vemasse, no fatuk krikil mós, sira foti besik iha Laivai nian. Ne’ebé, foin dadauk ha’u akompaña ne’e, sira nian servisu ne’e tarde oitoan ne’e, iha mobilizasaun material nian,” Xefe Suku Maina II ne’e hateten.

Hanesan autoridade lokál ida iha área ne’ebá, Marcelo Cristóvão hakarak prosesu konstrusaun bá toree ne’e, bele hotu lalais ona. Foin dadauk Xefe Suku Marcelo, husu bá na’in ná kompañia kontratór ho traballadór sira, katak, tanba sá mak to’o oras ne’e seidauk bele nahe-semente.

“Sira dehan lae, sei hein surat ki’ik-oan, sertifikadu desing micks nian ne’e, to’o tiha iha ne’e maka, foin dehan bele coor. Ne’e mak sira hodi hein to’o agora, sira hein prosesu ida ne’e. karik, hanesan autoridade, ami nia esperansa katak, prosesu ida ne’e tenke la’o lalais, atu nune’e, ita-nia obra ne’e, ita bele lalais iha tempu bai-loron hanesan ne’e, tanba kuandu tama fali udan, prosesu ida ne’e sei tarde liután,” Xefe Suku Maina II, Marcelo Cristóvão haktuir.

Observasaun Hatutan.com iha fatin konstrusaun projetu toree iha foho Alto Laleno, nota katak, to’o oras ne’e, Sala Transmisaun, Fundasaun Torre, Sala Jeradór nian, seidauk fui semente (coor), tanba sei hein sertifikasaun hosi MOP.

Fó  hanoin fila-fali katak iha mandatu MAPKOMS, Francisco Jeronimo nian  iha Governu da-8 halo projetu boot tolu iha RTTL,E.P iha ámbitu politika dijitializasaun RTTL,E.P mak hanesan Projetu Intalasaun Set-to Box RTTL,E.P, Projetu Konstrisaun Edífidsiu multu-funsaun RTTL,E.P ho mós projetu harii torre RTTL,E.P iha Munisípiu Lautem,  Ainaro ho Bobonaro.

Lee Mós:   Kazu Projetu Set-top Box RTTL,E.P iha Prosesu Distribuisaun Ba Prokuradór Titulár

Jornalista: Rogério Pereira Cárceres