Hatutan.com, (08 Janeiru 2024), Díli– Servisu Migrasaun (SM) Timor-Leste, Segunda (08/01/2024), trava timoroan na’in-neen (6) iha Aeroportu Internasionál Prezidente Nicolau Lobato, Comoro-Díli tanba halo viajen bá Cambodia la ho tikete fila nian.

Servisu Migrasaun Timor-Leste haruka fila Timoroan na’in-6 ne’ebé atu arranka bá Cambodia liuhosi Aeroportu Internasionál Prezidente Nicolau Lobato, Díli, Segunda (08/01/2024). Foto/Tome da Silva

Timoroan na’in-neen ho identidade hanesan, Francisco de Deus, Anastasia da Costa, Viziana Gusmão Lopes, Elisabeth Crisanta de Fátima Soares, Babylonia Nugesta Smith Silva, no Jonas da Silva Amaral, autoridade Migrasaun trava sira-nia viajen tanba deskonfia sira hetan rekrutamentu ilegál hosi Kompañia Ulti Game, liu de’it hosi plataforma online, atu bele bá servisu iha Cambodia.

Ho intervensaun autoridade sira Servisu Migrasaun nian  iha Aeroportu Comoro, sira mós koordena no komunika kedan ho Investigadór sira iha Departamentu Investigasaun Kriminál Nasionál (DIKN) iha Polísia Nasionál Timor-Leste nian (PNTL), bá foti vítima sira, lori fila bá halo prosesu identifikasaun iha salan DIKN, Kuartél Jerál PNTL, Díli.

Jonas da Silva Amaral nu’udár sira-nia reprezentante, informa katak, iha 28 fulan-Novembru 2023, hetan informasaun hosi sira-nia kolega balu ne’ebé molok ne’e bá uluk ona Cambodia, no daudaun ne’e servisu hela iha ne’ebá, informa bá katak, servisu iha Cambodia hetan saláriu ne’ebé ‘di’ak liu’ iha Timor. 

Sira na’in-neen ne’e  termina ona sira nian estudu iha universidade no oras ne’e halimar de’it, nune’e, sira-nia kolega ne’e husu sira atu prepara Curriculum Vitae (CV), atu submete ka aplika iha via online bá Empreza Ulti Game, ne’ebé ninia lokalizasaun atividade servisu ne’e iha Cambodia.

Iha altura ne’ebá, Jonas da Silva Amaral ho nia maluk sira hamutuk na’in-sia (9) seluk, submete dokumentu hotu, no sira tuir duni prosesu teste primeiru ne’ebé fasilita hosi na’in bá empreza Ulti Game, liu de’it hosi online hosi Cambodia mai Timor-Leste no teste daruak, fasilita hosi pesoál rekursu umanus hosi Brazil.

Hafoin teste, sira balu la konsege, tanba família seidauk aseita, no iha sira na’in-neen mak sira-ninian família aseita, hodi autoriza sira bele bá servisu iha Cambodia.

“Kompañia Ulti Game ninia atividade ne’e loke Jogu Casino. Mais, jogu ne’e online. Nia fatin iha Díli laran seidauk iha. Ami entrevista online, liuhosi  mídia sosiál, WhatsApp. Iha ne’ebá, interview primeiru, patraun ne’e mak interview duni, bá segundu nian, pesoál rekursu umanus hosi Brazil. Ne’e entrevista ho lian Portugés,” Jonas da Silva Amaral, hateten bá jornalista sira, molok submete bá prosesu identifikasaun iha DIK Nasionál, Kuartél Jerál PNTL.

Jonas da Silva Amaral. Foto/Tome da Silva

Tuir kontratu servisu ne’ebé na’in bá empreza Ulti Game fó bá sira, kada fulan, sei simu saláriu ho montante $900. Razaun hirak ne’e hotu maka motiva timoroan sira ne’e hakarak atu bá Servisu iha Cambodia. Maibé, ohin la konsege viajen, tanba hetan deportasaun hosi Servisu Migrasaun iha Aeroportu Comoro.

“Ohin iha aeroportu, ami la bá, tanba iha fallansu uitoan, depois tikéte fila nian mak laiha, ne’e mak arraska uitoan. Tanba ne’e mak ohin, ita nia seguransa sira deporta tiha ami,” Jonas informa.

“Iha ne’ebá, sira husu, imi bá ne’ebé, no bá halo saida. Entaun, ami iha ne’e, kolega balu hatán dehan bá Cambodia, balu dehan bá Bali, entaun, la konekta malu tiha ona. Entaun, Migrasaun konsege tahan ami iha aeroportu,” tenik nia.

Hatán kona-bá oinsá sira ninian komunikasaun ho na’in bá empreza Ulti Game iha Cambódia, Jonas dehan, daudaun ne’e, sira seidauk informa situasaun ne’e bá empreza nia na’in. Maibé, kona-bá tikéte fila nian, ohin dadeer kedas, sira komunika ho na’in bá empreza Ulti Game, katak, vítima sira to’o iha Bali, foin mak nia haruka ema simu, no sosa ho tikéte fila nian.

“Ami nia komunikasaun ho patraun seidauk iha, tanba oras ida mak ami halo komunikasaun ho patraun, tanba ema mós lakon osan ka lae, tanba iha tikéte, ami na’in neen nian, depois bá, sira fó kontratu ne’e fulan ida $900. Maibé, ohin iha aeroportu mak ita-nia Migrasaun sira iha ne’ebá deporta tiha ami,” nia tenik.

Presu tikéte nian atu hosi viajen hosi Díli, Bali, Kuala Lumpur, no bá liu Cambodia, na’in bá empreza Ulti Game, selu tiha hotu kedas ona.

“Patraun hola kotu tiha. Ohin dadeer, ami konversa duni patraun, patraun dehan, imi mai, depois, ha’u haruka tikéte fila nian bá. Iha ne’e, ami kontribui mak sasán de’it, roupa, pasta sira ne’e, osan, pasaporte. Osan ne’e, ami kada ema ida, hatama $200 resin. Ami kontribui bá ami sasán ho pasaporte ne’e de’it, buat seluk laiha,”  nia informa.

“Ohin ne’e, falla iha tikéte fila. Tanba ohin dadeer, kontaktu ho patraun, patraun dehan, imi nia tikéte fila, imi mai hola iha Bali. Ne’e mak agora informasaun ida laiha. Ami seidauk kontaktu bá patraun, ohin, patraun parese telefone duni, mais, ha’u seidauk kontaktu,” nia hateten.

Jonas fó razaun katak, sira hakarak sai bá buka servisu iha estranjeiru liu-liu Cambodia, tanba realidade situasaun kampu traballu nian iha Timor difisil tebes bá sira atu hetan Servisu.

Maske sira mós akompaña ho klara tebetebes informasaun iha média, katak, timoroan barak mós terus ka sai ona vítima iha Malázia, Portugal, Dubai, maibé, sira garantia katak, só sai duni bá servisu iha estranjeiru mak dalan ne’ebé di’ak liu.

“Bá de’it, tanba ami nia maluk balu mós servisu iha ne’ebá, ami telefone malu, sira dehan imi mai de’it, iha ne’e servisu ami mak hatene, ita mak ajuda malu. Depois sira  halo video call ho ami, halo mós video send bá ami, servisu jogu casino online. Ne’ebé, ami mós garantia, katak, di’ak liu. Tanba kontratu ne’e patraun esplika mai ami, fulan-ida $900. Entaun, ami mós garantia osan ne’e, tanba iha timor ida agora ne’e, kampu traballu mós arraska demais, entaun, foti desizaun tenke sai,” nia fó razaun.

Kona-bá intervensaun Governu nian liuhosi Servisu Migrasaun iha Aeroportu, hodi kansela sira nian viajen bá Cambodia, Jonas dehan, karik autoridade sira mak hakarak duni trata sira atu labele sai bá rai-li’ur, maka husu governu tenke kria kampu traballu barak iha rai-laran, nune’e bele absorve timoroan hotu bele servisu, no ho saláriu ne’ebé boot.

Hatutan.com, halo ona konfirmasaun ho diretór jerál Servisu Migrasaun (SM), Inspetora Xefe Polísia Adelaide da Rosa, informa katak, nia parte la bele ko’alia asuntu ne’e bá média, tanba seidauk simu relatóriu ruma hosi ninia ekipa investigasaun no prosesu la’o hela.

“Seidauk bele fó informasaun, tanba prosesu investigasaun sei la’o hela, no ha’u seidauk simu relatóriu kompletu hosi ha’u nia membru sira iha terrenu. Ne’ebé, ita-boot sira hein uitoan lai. Depois, ida ne’e mós, ita tenke asegura ema nia privasidade mós ka lae,” informa bá Hatutan.com iha via-telefone, ohin.

“Oras ida, mai husu autorizasaun ministru lai, mais, ha’u hein lai relatóriu hosi postu aeroportu nian, ho ha’u nia ekipa investigasaun, seidauk,” nia  dehan tenik.

Jornalista: Rogério Pereira Cárceres