Hatutan.com, (18 Janeiru 2024), Díli—Governu liuhosi Ministériu Transportes no Komunikasaun (MTK), sei notifika operadór telekomunikasaun tolu hanesan, Timor Telecom (TT), Telemor no Telkomcel kona-bá problema liña internet ne’ebé kontinua sai problema iha Timor-Leste (TL).

Ministru Transportes no Komunikasaun (MTK), Miguel Marques Gonçalves Manetelu. Foto: Elio dos Santos da Costa.

Ministru Transportes no Komunikasaun (MTK), Miguel Marques Gonçalves Manetelu ko’alia assuntu ne’e durante diskursu iha serimónia lansamentu aplikasaun ajendamentu online nian, iha sala auditóriu Ministériu Justisa, Caicoli, Dili, Kinta (18/01/2024).

Lee Mós: Problema Internet, Prezidente ANC “Laiha Tempu” Atu Klarifika bá Públiku

“Bá kolega média sira, ha’u nia lia-menon bá internet ne’e maka ne’e, ita sei halo esforsu hotu, ami liuhosi ANC hanesan autoridade ida ne’ebé mak fó lisensa, kontrolu, operasaun bá telekomunikasaun, operadóres sira iha ne’e, inklui ISP sira ne’ebé mak rejista iha ita nia rain. Ami sei bolu operadór sira atu husu bá sira hodi asegura direitu kliente sira ne’ebé mak sosa pulsa ka sosa internet bá iha kualkér operadór,” Ministru Miguel “Manetelu” hateten.

Manetelu haktuir, iha Kuarta (17/01/2024) bainhira sai hosi Reuniaun Konsellu Ministrus ordináriu iha Palásiu Governu, jornalista sira husu pergunta kona-bá atendimentu servisu notariadu nian, nune’e nia husu fila-fali bá jornalista katak, durante ne’e Diresaun Jerál Servisu Rejistu Notariadu (DJSRN) utiliza rede internet hosi operadór telekomunikasaun ida ne’ebé lai, tanba Governu aloka ona osan iha Ministériu Transporte Komunikasaun atu prepara branda larga bá instituisaun sira Estadu nian.

Uluk, ho de’it Mega Bite (MB) 200 MB, agora depois projetu NCP7 hotu, branda larga ne’e sira hasa’e ona bá 1 GB. Maibé, problema ne’e maka, ajénsia ka instituisaun sira balun lakohi uza liña internet hosi Governu ne’ebé sosa no kontrata ona ho operadór Telkomcel, sira rasik bá buka fali liña internet iha operadór seluk, nomós ISP seluk ne’ebé mak fornese internet iha rai-laran.

TL iha operadór telekomunikasaun tolu mak hanesan, TT, Telemor ho Telkomcel. Ida ISP ne’e sira fornese de’it internet, maibé sira la fornese mobile, ne’e timoroan ninian besik 10.

“Ita haree fiu sira ne’ebé mak naklekar iha ai-riin leten ne’e tanba ita iha ajénsia barak ne’ebé fornese internet. Dala-ruma fiu ida tama bá ministériu ida, fiu seluk tama bá ministériu seluk ita la hatene. Kuandu internet monu iha fatin balun, fatin balun la’o di’ak no ema kestiona tanba saida mak hanesan ne’e. Tanba ita uza liña internet la hanesan, mai hosi fornesedór ne’ebé la hanesan,” Manetelu esplika.

Iha biban lansamentu aplikasaun ajendamentu ne’e, Governante ne’e husu bá Ministru Justisa, vise ministru ho Sekretáriu Estadu Terras no Propriedades, dirijente sira hotu iha MJ nian, servisu infra-estrutura komunikasaun nian ne’ebé hanesan diresaun nasionál ida iha ministériu transporte komunikasaun, ANC, iha kualker tempu kuandu hakarak halo koneksaun bá liña internet ne’ebé mak Governu sosa tutan branda larga ne’e bá operadór sira ne’ebé mak iha, entre operadór tolu ne’e.

“Pelumenus ami bele kontrola. Ita sosa tiha ho folin karun, fornese bá instituisaun Estadu nian maka sasan ne’e la’o ladi’ak. Pelumenus, ami bele husu, ha’u nia direitu ne’e iha ne’ebé. Ó husu ó nia direitu, atu ha’u halo pagamentu, mais ha’u nia direitu ne’e ó tenke fó ó nia dever, atu  fornese sasán ne’e,” Manetelu dehan tán.

Ministru Manetelu fó hanoin mós bá Jornalista sira katak, atu labele husu nia kona-bá ministru bele asegura katak, internet bele la’o di’ak ka la’e, tanba rai hothotu iha mundu, laiha ema bele asegura sistema ne’e bele funsiona sein-pursentu (100%). Iha Amérika de’it mós derepende ahi mate.

“Ha’u foin fila hosi Zenebra, jellu tun derrepende ahi mate, maski la kleur. Ha’u hanoin katak, ha’u iha hela Timor, afinál ha’u iha rai Europa ida ke nia dezenvolvimentu ne’e avansadu tebes. Ne’ebé laiha ema ida bele asegura sistema ne’e funsiona 100%. Só Maromak de’it mak bele hatete katak, sasán ne’e bele la’o ho di’ak, loos, no sein-pursentu 100%,” nia konta.

2025 Cabo Sub-Mariñu Dada Mai TL

Ministru Manetelu, aproveita biban hato’o mós katak karik prosesu hotuhotu la’o ho di’ak tuir duni planu Governu nian maka iha tinan 2025, Cabo Sub-Mariñu sei dada mai Timor-Leste.

“Bá kolega média sira, imi lalika husu bebeik internet bá ha’u. Maibé, sé sasán sira ne’e la’o tuir ita nia planu, 2025 ita laiha problema ho Internet. Ne’e ha’u hateten iha Ministériu Justisa. Sé sasán sira ne’e la’o tuir ita nia planu. Fevereiru agora ekipa boot ida sei bá Fransa atu asiste fiu ne’ebé sira prodús iha ne’ebá, Cabo sub-mariñu, fiu ne’e tula ona bá roo atu mai,” nia promete.

Tuir Ministru ne’e katak, Cabo Sub-mariñu ne’e bele fó velosidade ka kapasidade, branda larga ne’e 27 terra bite.

Iha fatin hanesan, Hatutan.com halo konfirmasaun ho Prezidente ANC, infelizmente rejeita atu fó ninia komentáriu.

Hatutan.com esforsu dala barak ona atu halo konfirmasaun ba operador telekomunikasaun tolu ne’e hodi fo komentariu ruma liga ho problema internet, maibe laiha tempu atu koalia ba media.

Jornalista: Rogério Pereira Cárceres