Hatutan.com, (08 Maiu 2024), Díli-Ministru Petróleu no Rekursu Minerál (MPRM), Francisco da Costa Monteiro, garante katak prosesu justisa ne’ebé kompañia konsultóriu ENERPROCO hosi Estadus Unidus Amerika ne’ebé levante prosesu justisa hasoru Timor Gap iha Tribunál Internasionál Arbitrajen iha Singapura sei la fó impaktu negativu bá Governu no Timor-Leste.
Lee Mós: Kona-bá ENERPROCO Lori Timor Gap bá Tribunál Arbitrajen, CCFP Husu Halo Klarifikasaun bá Publikú
Ministru Petróleu no Rekursu Minerál, Francisco da Costa Monteiro. Foto/Elio dos Santos da Costa
“Ne’e la’ós empreza más ne’e konsultan tékniku ida ne’ebé mak uluk halo servisu bá Timor Gap entaun interpretasaun kona-bá servisu sira ne’ebé halo ona bá Timor Gap no Timor Gap sente katak iha nesesidade hapara ona kontratu ho sira, entaun sira la-satisfeitu, no sira hakarak lori prosesu ne’e ba Tribunál Albitrajen. Ne’e buat ida normal tebetebes iha jestaun kontratu, ne’ebé lalika preokupa bá asuntu ida-ne’e tanba laiha impaktu negativu bá Governu no Timor-Leste,” Ministru Francisco da Costa Monteiro hateten bá jornalista sira hafoin hasoru-malu ho Primieru-Ministru Xanana Gusmão iha Palásiu Governu, Díli, Kuarta (08/05/2024).
Informasaun seluk ne’ebé Hatutan.com asesu mós katak Tribunál Internasionál Arbitrajen ICC Singapura haruka ona notifikasaun mai iha Prezidente TIMOR GAP. Maske nune’e, Ministru Petróleu no Rekursus Minerais (MPRM), Francisco da Costa Monteiro, klarifika katak, ENERPROCO LLC (pratikamente ENERPROG GROUP), nia la’os empréza, maibé,nia hanesan konsultór tékniku de’it.
Iha loron 03, fulan-Abríl 2024, ENERPROCO LLC (pratikamente ENERPROG GROUP), liuhosi sira-nian karta komunikadu ne’ebé Hatutan.com asesu fó sai katak, sira hato’o ona pedidu arbitrájen (RFA) hasoru Timor Gap iha Tribunál Internasionál Arbitrájen ICC Singapura bá rezolusaun disputa kontratu kontra Timor Gap, Empréza Públiku (E.P).
ENERPROCO LLC nu’udár empreza Teknolojia, Produsaun Petroleu no Gas husi Estadus Unidus Amérika (“ENERPRO”) ho baze iha Houston. Iha komunikadu imprensa ne’ebé Hatutan.com asesu, mensiona ka deskreve katak sira hato’o ona pedidu Arbitrajen (RFA”) iha Tribunál Internasionál Arbitrajen ICC Singapura bá rezolusaun disputa kontratu kontra Timor Gap, E.P. (“TIMOR GAP”), korporasaun Estadu no Kompañia Nasional Petroleu no Gas Republika Demokrátika Timor-Leste.
Disputa kontratu ida-ne’e mosu tanba violasaun materiál bá kontratu servisu husi parte Timor Gap relativamente ho servisu iha Bayu Undan Faze 2 kona-bá Karbon Capture and Storage (“CCS”) (Projetu”).
Iha deklarasaun ida-ne’ebé hato’o iha loron 03 fulan-Maiu 2024, ekipa RPC PREMIER LAW hateten katak reklamasaun RFA nian bá Timor Gap ho nia Ekipa Jestaun bá: (i) violasaun materiál bá akordu servisu nian liuhusi falla beibeik atu halo pagamentu kompletu bá ENERPROCO maske Timor Gap nia pedidu bá aprezentasaun téknika no semináriu sira, relatóriu sira-nia submisaun fila-fali, no karta no e-mail sira tuir mai; no (ii) promesa ne’ebé la loos (ho evidénsia maka’as) atu selu hotu fatura ENERPROCO nian ne’ebé la’o bá oin ne’ebé nunka materializadu.
Iha ne’e, ENERPROCO buka montante finanseiru bá servisu tékniku hotu ne’ebé hala’o, danu, jurus, pena no akuzasaun administrativa, kustu arbitrajen, kustu no despeza konsellu, desembolsu no relief sira hanesan Tribunal Arbitral ICC Singapura konsidera apropriadu.
Atu evita dúvida, Tribunal Internasional Arbitrajen ICC nian prosesu atu halo rezolusaun bá disputa kontratu nian (bá TIMOR GAP nia tusan ne’ebé la hanesan) sei fó impaktu negativu bá reputasaun no valór kréditu Timor-Leste nian (bá delinkuensia sériu husi TIMOR GAP). Ida-ne’e sai aat liu tan bainhira Timor-Leste nia avaliasaun kona-bá kréditu soberanu no devér ne’ebé hetan ona, estraga tan nasaun nia atrasaun bá investidór estranjeiru sira, investimentu bá tempu naruk entre nasaun sira ne’ebé jeopolitiku dook, kresimentu sustentavel, no dezenvolvimentu ekonómiku.
Informa bá PM Xanana kona-bá Servisu MPRM
Durante hasoru malu ho Primeiru-Ministru Xanana Gusmão, iha Palásiu Governu, Ministru Francisco da Costa Monteiro relata progresu servisu ba Primeiru-Ministru (PM), Kay Rala Xanana Gusmão.
“Mai atualiza ba Primeiru-Ministru kona-bá servisu balun ne’ebé Ministériu Petróleu halo, liu-liu kona-bá planu enkontru trilaterál ne’ebé sei realiza iha Austrália, ekipa lideradu hosi Prezidente Autoridade Nasionál Petróleu (ANP), Gualdino do Carmo da Silva. Ekipa hosi Timor Gap no espesialista sira sei hasoru malu ho sira-nia parseiru iha mós Austrália,” nia informa tenik.
Ministru Francisco da Costa Monteiro dehan, ekipa persiza halo enkontru estratéjiku balun hodi bele halo preparasaun bá enkntru ne’e. Ne’ebé mai hasoru Primeiru-Ministru para rona hanoin ba asuntu sira ne’e.
Governante ne’e atualiza mós kona-bá servisu balun ne’ebé ministériu halo ona iha Kosta-Súl no tuir oráriu, iha loron ikus semana ne’e nian, sira sei dezloka bá Suai (Covalima) no Betanu (Manufahi), atu bele haree projetu tasi-mane nian, no servisu sira seluk ne’ebé dadaun halo.
“Primeiru-Ministru nafatin apoia planu no programa ne’ebé ministériu iha no enkoraza atu ministériu ho ekipa tomak bele implementa planu sira ne’ebé aprova tiha ona iha Parlamentu Nasionál,” Francisco Monteiro haktuir.
Kona-bá negosiasaun ho Austrália, Ministru Francisco da Costa Monteiro informa, Xefe Governu, sente kontente tebe-tebes, tanba ekipa rua hosi Austrália no Timor-Leste ho kompañia join venture sira servisu nafatin hela ho espíritu kolaborasaun, espíritu buka solusaun bá asuntu sira ne’ebé maka nesesariamente iha ida-idak nia interrese, maibé hothotu tenke buka solusaun konjunta ida.
Jornalista: Rogério Pereira Cárceres