Hatutan.com, (18 Novembru 2024), Lautém-Komunidade aldeia tolu iha Suku Com, Postu Administrativu Lautem, Munisípiu Lautem, daudaun ne’e, enfrenta problema bee-moos tanba kauza husi bailoron naruk.

Lee Mós: Komunidade Suku Usi-tasae La Asesu Bee-Moos

Komunidade aldeia tolu ne’e mak hanesan Vailovaia, Moapusu, Loho-Matu ne’ebé hela besik iha área kosteira (tasi-ibun).

Olegário da Costa nu’udár abitante ida iha Suku Com. Foto/Rogério Pereira Cárceres

Abitante ida iha Suku Com, Olegário da Costa, informa, tinan sira liubá ne’e, rai bele manas no bailoron naruk, maibé kompara ho tinan 2024 ida-ne’e, bee-matan sira ne’ebé durante ne’e fornese bee ba komunidade sira kuaze maran daudaun.

“Ha’u haree iha Com ne’e bee-matan hira kedas. Maibé, agora ami konsume bee-matan rua mak dada mai iha ne’e. tanba ne’e mak, bee menus, entaun, ita kompara ho tinan sira uluk, udan di’ak, bee-matan sira ne’e sufiente, nune’e bee mai nafatin. Maibé, bee-matan rua mak kanaliza mai, mais, ami bee laiha. Ami dala-ruma hein to’o loron rua mak bee mai,” Olegário da Costa, hateten bá Jornalista sira iha nia rezidénsia Com, Segunda (18/11/2024).

“Bee-matan iha leten ne’e mak menus duni. Id- ne’e tanba kontribui mós hosi bailoron ne’ebé naruk, halo bee-matan sira tenke menus,” nia informa.

Kona-bá jestaun bá fornesimentu bee-moos, loron ida, operadór sira loke durante oras rua  de’it, hosi tuku 06 to’o 08 dadeersan. Dala-ruma mós loke la to’o de’it oras ida, bee maran tiha ona.

Bee-matan sira ne’ebé molok ne’e komunidade sira kanaliza hodi uza bá konsumu mak hanaesan, Kamikuru, Iramasi ho Bee-matan Kamanu. Infelizmente, impaktu hosi bailoron ne’ebé naruk, halo bee-matan sira menus, no balu maran.

Ho problema bee-matan ne’ebé menus, afeta mós bá animál sira hanesan kuda, karau vaka (karau mean), bibi sira ne’e tenke halai bá fatin dook buka bee hemu.

Xefe Suku Com, Sergio José Cristóvão, rekoñese duni katak, bailoron naruk, sira susar asesu bee-moos. Maibé, komunidade sira komplein dehan sira la hetan bee, ida ne’e, tuir xefe suku, jestaun mak dun diak. Problema ida tán maka ekipa sira jestaun bá manejamentu bee-moos, nian ema na’in-tolu de’it, nune’e oitoan atu jere bee bá komunidade tomak.

Xefe Suku Com, Sergio José Cristóvão

“Balu, hakarak torneira ne’e tun to’o 24 oras, bee suli bá to’o tasi. La komprende maluk sira seluk. Ne’e mak ohin balu reklama hela bee, ne’e klaru, depende bá autoridade lokál iha kraik ne’e, Xefe aldeia,” dehan nia.

Bainhira iha enkontru konsellu suku nian, Xefe Suku Sergio, hato’o bá membru sira konsellu sira liu-liu xefe aldeia sira katak, problema saida mak akontese iha aldeia, bele hato’o iha fórum suku, para halo diálogu hodi buka nia solusaun.

“Entaun, horiseik, ha’u bolu hela xefe aldeia, autóridade PNDS ne’ebé mak halo atividade iha suku ida ne’e para bele hamutuk ho komunidade bele halo jestaun bee, la’o ho di’ak. Klaru katak, ida ne’e só iha konsiénsia. Sé laiha, biar ita halo oinsá mós, buat sira ne’e labele, komunidade sei nafatin halerik bá bee-moos,” Xefe Suku Sergio hateten.

Suku Com hola parte ba aldeia  neen (6) mak hanesan, Vailovaia, Moapusu, Loho-Matu, Etepiti, Pitileti, Ira-Onu. Totál populasaun iha 3871, feto 1906, mane 1936, hosi Uma-kain 883.

Jornalista: Rogério Pereira Cárceres