Hatutan.com (19 Dezembru 2024), Díli– Diretór Exekutivu ONG Haburas, Pedrito Viera hateten dezde Timor-Leste restaura nia indepedénsia, 20 fulan-Maiu 2002, to’o agora problema lixu seidauk iha solusaun tanba Governu la tau prioridade bá problema lixu no tau prioridade liu bá asuntu polítiku.
Lee Mós: Komunidade Seidauk iha Konsiénsia Soe Lixu iha Lixeiru

Lixu butuk iha sidade Díli. Foto/Tome da Silva
“Ita nia Governante seidauk fó prioridade bá asuntu jestaun lixu. Tuir loloos asuntu lixu sai prioridade ne’ebé sosiedade sira preokupa, maibé durante ne’e Governu seidauk másimu bá jestaun lixu,” Pedrito Viera bá Hatutan.com iha Edifisiu Haburas, Farol, Díli, Kuarta foin lalais ne’e
Munisípiu Díli nia populasaun barak purvolta 250,000 abitante, nune’e kada loron ema produz lixu barak, inklui mós loja barak ne’e prodús lixu plastiku. Tanba ne’e, Pedrito Viera hateten, Governu tenki haforsa rekursu hodi minimu kada loron tenke ra’ut lixu dala-tolu mak dader meudia no kalan.
Nia sujere bá Governu atu halo supervizaun didi’ak ba kompañia ne’ebé mak Governu fó kontratu bá hodi raut lixu, tanba durante ne’e ladún kontrola bá kompañia sira entaun dalaruma foer balu sei iha sira bá tiha ona, la hamoos didi’ak.
Rekomenda atu Parlamentu Nasionál tenke halo lei ka fó sansaun bá ema sé de’it mak iha públiku soe lixu arbiru tenke fó kastigu ka haruka selu, atu nune’e ema iha konsiénsia atu bele hatene jere lixu, nune’e bele minimiza lixu iha sosiedade nian leet.
Iha sorin seluk komunidade Kampu Alor , Rosalina Lucia Guterres ne’ebé hela besik iha fatin lixu nian hateten katák sira sente ladún komportavél bainhira lixu nakanu iha sira-nin uma oin, tan ne’e husu Governu atu kontrola lixu ho di’ak.
“Hanesan ami hela iha ne’e bainhira loron ida rua mak la foti lixu ne’e haree bá dois, maibé bainhira sira hasai tiha lixu ne’e la dois ona, ami husu Governu atu liu loron ida rua hasai ona lixu ne’e para labele dois ,” Rosalina Lucia Guterres bá Hatutan.com.

Lixu butuk to’o estrada ninin sira iha Kapital Díli. Foto/Tome da Silva
Iha fatin hanesan Aldeia Anin Fuik, Suku Kampu Alor, Díli, Francelino Maia hateten kauza husi karreta raut foer ne’ebé falladu tiha semana rua nian laran la raut lixu ne’e mak halo lixu sai nakonu no namkari tiha iha estrada.
Autoridade lokál suku kampu Alór ne’e hateten katák lixeiru ne’ebé daudaun ne’e Governu prepara la sufisiénte, maibé tanba fatin atu aloká lixu bá mak laiha nune’e husu komunidade mak tenke iha konsiénsia atu soe lixu iha fatin.
“Komunidade barak mak seidauk iha konsiénsia liuliu bá sira ne’ebé mak mai soe foer iha kalan ne’e mak ita labele kontrola tanba kalan, ita labele tau todan bá estadu dehan estadu la prepara fatin, ita bele hateten katák komunidade mós seidauk iha konsiénsia didi’ak liuliu bá komunidade sira iha sidade Díli,” Nia hateten.
Komunidade Suku Kampu Alór kompostu husi Aldeia tolu mak Aldeia 01 Rai-Lakan, Aldeia 02 Ai-mahon ho Aldeia Anin-fuik ai-tarak laran totál uma-kain 1000 liu no totál populasaun 5000 itál.
Xefe Departamentu Saneamentu Domingos dos Santos Soriano hateten daudaun ne’e kompañia tolu GSA NELSES no Labilay ne’ebé mak daudaun iha trek ka kamanota 50 mak halo hela atividade rau lixu iha sidade Dilí.
“Agora kuaze fatin lixu iha 2000 resin mak agora daudaun fahe bá Dilí laran, soké ita foti mós loron ida-rua la konsegé resolve lixu, foti ida seluk ida seluk aumenta, depois aumenta tán problema ida kompañia GSA durante loron lima la rekolla lixu, entaun parte Dom Alexo nian volume lixu komesa aumenta,” Nia Tenik.
Nia hateten tuir kontratu ne’ebé estabele fó bá kompañia sira ne’e kada loron karreta ida foti lixu ho karrada tolu.
Primeiru Ministru, Kay Rala Xanana Gusmão hateten problema lixeiru ida-ne’e husu bá Ministru Administrativu Estatál (MAE).
“Ha’u haree lixu, ka foer estraga labarik sira nia saúde ha’u ba ajuda hasai, mas polítika ne’e husu bÁ MAE,”dehan Xefe Governu Kay Rala Xanana Gusmão.
Nia hateten Governu iha kompetente ka la’e rezolve lixu ne’ebé iha signifika bá hatudu katák lixu ne’e tenke hasai ne’e atu dehan tenke halo servisu atu hamoos.
Jornalista Estajiária Zita Menezes