Hatutan.com, (30 Juñu 2025) Díli- Uma-kain lima iha Aldeia Postu Penal Osindu, Suku Comoro, Postu-Administrativu Dom Aleixo, Munisípiu Díli, sai vítima ba prosesu sosa rai hodi harii sira-nia uma dezde 2010 ho 2012.
Castro Nunes, ho família uma-kain haat seluk, triste no konsidera desizaun Tribunál Judisiáriu Primeira Instánsia Dili (TJPID) ne’ebé a-favór ba Jorge Vitorino Saldanha la justu tanba sira hela iha rai refere la’ós okupante ilegál, maibé sira sosa rai ne’ebé sira harii uma ba husi família rasik Jorge Vitorino Saldanha dezde tinan 2010 no balun sosa iha tinan 2012.

Komunidade balun husi uma-kain lima ne’e nia uma komesa sobu obrigatoriu iha Aldeia Postu Penal Osindu, Suku Comoro, Postu Administrativu Dom Aleixo, Munisípiu Díli. Foto/Juvinal Cabral dos Santos
Rai ne’ebé família uma-kain lima ne’e sora ho folin ne’ebé variavel. Balun sosa iha tinan 2021 ho folin $4500.00 no balun fali sosa iha 2010 ho folin $15,000.00.
“Ami ne’ebé vitima ba afetadu Aldeia Postu penal Osindu iha uma-kain lima ne’e, mai sosa rai husi Sr. Jorge Vitorino Saldanha nia família. Entre sira inan bin-alin. Agora, sira ho sira mak envolve iha disputa rai, tanba konsidera sira fa’an rai ba ami laha koñesimentu ba malu, agora Tribunál deside hasai fali mak ami uma-kain lima ne’e,” Castro Nunes informa ba Hatutan.com iha Aldeia Postu Penal Osindu, Segunda (30/06/2025).
Kazu ne’e lori ba Tribunál ikus mai Jorge Vitorino Saldanha iha razaun liu no Tribunál konsidera Jorge mak na’in loloos ba rai. Maibé, kestaun ne’ebé sai duvida Castro Nunes ho família uma-kain haat seluk mak tuir loos despeju administrativu ne’e aplika ba rai sira ne’ebé sai disputa iha entre sira família, la’ós afeta fali ba uma-kain lima ne’ebé iha akordu sosa no fa’an rai ne’e.
“Ami iha hela akordu ho ema ne’ebé fa’an rai ba ami. Hahú inisiu halo uma ne’e mós la iha ema ida mai reklama, katak rai ne’e iha problema. Ami harii ona uma agora durasaun tinan 10 ba leten hotu ona ami hela iha ne’e balun to’o tinan 20 ona mak mosu fali problema no tenke hasai fali ami,” Castro Nunes hateten.
Nia hateten, tuir loos Tribunál notifika mak sira-nia família ida fa’an rai ba familia uma-kain lima ne’e, la’ós mai hasai fali família uma-kain lima ne’ebé sosa rai ne’e hodi harii ona uma ho tinan barak nia laran.
“Ami sei la fó ami-nia rai ne’ebé ami sosa ba pesoal ida nia interese privadu. Ami lahatene rai nain loloos, maibé senhor Francisco ne’e hela hein rai ne’e durasaun tinan 80 ona iha rai-ne’e mak fa’an ba ami, ida Jorge Vitorino Saldanha ne’e durante okupasaun tempu Indonézia nia hela iha Portugál nia la hela iha Timor-Leste nia foin mai iha 2010 mais nia hela iha deit Kupang-Timor Osidentál.”
Iha sorin seluk, Xefe Suku Comoro Eligio José da Silva Marçal, rekoñese uma-kain rua husi Aldeia Postu Penal Osindu vítima ba disputa rai no iha Tersa (01/07/2025), Diresaun Nasionál Terras no Propriedades (DNTP) ho ekipa sei halo identifikasaun no levantamentu dadus uma no ai-horis sira iha Aldeia Postu Penal ne’ebé afeta ba desizaun Tribunál nian ne’e.
“Iha tan família tolu sei iha, maibé ha’u seidauk ba haree, karik iha dokumentos ka lae, Sira ne’ebe iha dokumentu, ha’u hateten ba sira bainhira ekipa DNTP halo levantamentu dadus uma nian no ai-horis tuir atu bele aprezenta inklui dokumentu komprovativu sira fa’an no sosa rai nian,” Xefe Suku Eligio José da Silva Marçal hateten.
Xefe suku dehan nia mandatu foin iha 2023 nune’e komunidade sira fa’an rai ba malu, labele identifika se mak rai nain. nune’e, ekipa DNTP halo tiha levantamentu ba rai, uma no ai-horis sira mak husu komunidade afetadu sira atu aprezenta dokumentu komprovativu.
“Importante mak iha konsiderasaun ba malu. Se família sira atu sai ne’e oinsá sira-nia direitu indenizasaun. Labele halo seluk sai vítima maibé buka konsidera malu,” Eligio José da Silva Marçal afirma.
Journalista: Juvinal Cabral dos Santos