Hatutan.com, (30 Setembru 2025), Díli– Ministra Finansa, Santina José Rodrigues F. Viegas Cardoso, Tersa (30/09/2025), informa Governu prevé hela orsamentu bá pensaun vitalísia millaun $5 iha Orsamentu Jeral Estadu (OJE) tinan fiskal 2026, nune’e bainhira halo diskusaun OJE iha PN maka sei deside atu hasai ka koloká fali bá setór seluk, tanba lei revogasaun pensaun mensal vitalísia promulga tiha ona.
Governu liuhosi Reniaun Estradináriu Konsellu Ministru (KM), Tersa-ne’e, aprova ona Porposta Orsamentu Jerál Estadu (OGE-sigla portugés) ba tinan fiskál 2026 ho montante billiaun $2,291.
Lee Mós: Governu Prevee Billaun $1,85 Bá OJE 2026

Ministra Finansas (MF), Santina José Rodriguês F. Viégas Cardoso. Foto/Zita Menezes
“Ha’u hanoin, horiseik, maka Prezidente Repúblika Jose Ramos-Horta promulga lei revogasaun pensaun mensál vitalísia, maibé orsamentu ita-boot hatene katak orsamentu ne’ebé ami hodi ami tenke hakerek ho livru sira ne’e hotu, entaun ami mós hato’o ona bá Konsellu Ministru katak orsamentu ne’ebé maka prevé bá pensaun vitalísia eziste hela,” Ministra Finansa Santina José Rodrigues F. Viegas Cardoso bá jornalista sira iha Palásiu Governu.
Ministra Finansa afirma iha dalan ida fali maka depois OJE 2026 tama iha Parlamentu Nasionál, halo diskusaun maka bele halo proposta ka oinsá para haree asunu ida-ne’e.
Membru Governu ne’e afirma tanba kestaun tempu Minstériu Finansa la konsegé altera lei, no tenke altera fali livru orsamentu sira ne’e, tanba livru orsamentu balu komesa bá imprime ona.
Ministériu Finansa hodi ona orsamentu mai Konsellu Ministru no mós informa bá Konsellu Ministru katak orsamentu alokadu bá pensaun vitalísia sei mantein hela iha orsamentu jeral estadu OJE 2026.
“Ha’u hanoin depois bá iha Parlamentu Nasionál maka sei deside orsamentu ne’e atu bá iha ida ne’ebé, atu hasai ka atu koloka fila-fali ka atu redúz tetu ne’e kompeténsia Parlamentu Nasionál. Otomatikamente kuandu lei vigór ona, Ministériu Finansa la iha bazé atu selu sein baze legal,” Ministra Finansa Santina Viegas Cardoso hateten.
Governu Aprova Proposta OGE 2026 Billaun $2,291
Governu liuhosi Reniaun Estradináriu Konsellu Ministru (KM), Tersa-ne’e, aprova Porposta Orsamentu Jerál Estadu (OGE-sigla portugés) ba tinan fiskál 2026 ho montante billiaun $2,291.
Ministra Finansas (MF), Santina José Rodriguês F. Viégas Cardoso Ministériu Finansas ho ekipa tomak hosi diresaun jerál planu ornsamentu hato’o Orsamentu Jerál Estadu 2026 iha Konsellu Ministru, tanba tuir lei ekuadramentu jestaun finanseira Públika katak data Governu atu submete orsamentu kadak tinan ne’e tenke mosu iha 01 fulan Outburu nia laran.
“Ha’u hanoin hakarak esplika bá ita boot sira katak antes hanesan ita boot sira akompañia ona maka tetu indikativu ne’ebé maka konsellu Ministru aprova hosi komite revijaun orsamentu aprova billaun $1,850, depois haree bá setór sira seluk tollu totál konsilidadu ne’ebé konsellu Ministru aprova atu submeter bá Parlemntu Nasionál billiaun $2,291” Ministra Finansas (MF), Santina José Rodriguês F. Viégas Cardoso hateten.
Konsellu Ministrus aprova ona Proposta Osamentu Jerál Estadu (OJE) bá tinan 2026 nian, ne’ebé mak aprezenta hosi Ministra Finansas (MF), Santina José Rodriguês F. Viégas Cardoso, ho montante globál konsolidadu billaun $2,291.
Orsamentu ne’e prevee dolar amerikanu biliaun 2,215 ba Administrasaun Sentrál no dolar amerikanu millaun 60 ba Rejiaun Administrativa Espesiál Oe-cusse Ambenu (RAEOA), ne’ebé dolar amerikanu millaun 30 mai hosi reseita rasik. Seguransa Sosiál iha orsamentu dolar amerikanu millaun 170, ne’ebé dolar amerikanu millaun 46 mai hosi reseita rasik.
Proposta OGE 2026 tuir estratéjia Governu Konstitusionál IX no Planu Estratéjiku Dezenvolvimentu 2011-2030, hodi kanaliza rekursus atu hametin kapitál sosiál, investe iha infraestrutura, diversifika ekonomia no hametin governasaun-di’ak.
Kona-bá perspetiva makro-ekonómiku bá tinan 2026, Governu projeta kreximentu Produtu Internu Brutu ((PIB) nian ho 4,5%, ne’ebé sustenta hosi aumentu iha konsumu privádu no investimentu públiku, no inflasaun média anuál ne’ebé estabiliza besik 1,2%, hafoin tuun ba 0,5% iha tinan 2025.
Medida orsamentál prinsipál sira mak:
- Setór sosiál: millaun $74,2 bá saúde (inklui millaun $55,9 bá kuidadu saúde primáriu no millaun $4,5 ba reabilitasaun no konstrusaun ospitál sira), millaun $35,8 ba edukasaun (ho reforsu bá Programa Merenda Eskolár, konstrusaun no reabilitasaun ba sala-de-aula, reforma kurrikulár no formasaun profesores) no millaun $180,4 ba protesaun sosiál (ne’ebé millaun $170 ba Seguransa Sosiál no millaun $10,4 ba programa Bolsa da Mãe hodi apoia primeira infánsia);
- Setór infraestruturas: millaun $436 ba kapitál dezenvolvimentu, ho millaun $300 aloka bá fundu infraestruturas, millaun $107 ba liñas ministeriais no millaun $29 bá munisípiu sira. Inklui mós millaun $223,4 bá enérjia (hodi habelar no moderniza rede elétrika nasionál, estudus kona-bá infraestruturas petrolíferas no dezenvolvimentu projetu Tasi Mane) no millaun $20,2 ba agrikultura (hodi reabilitasistema irrigasaun no medidas atu promove aumentu produtividade agríkola no mekanizasaun nian);
- Setór ekonómiku: millaun $32,1 bá apoiu emprézas mikro, ki’ik no média no kooperativas no mós promove esportasaun ho produtu ne’ebé kualidade; millaun $4,3 hodi apoia medidas iha área komérsiu no indústria, liu-liu bá hametin lojístika, promove investimentu estranjeiru no sustentábilidade industriál; millaun $104,7 bá setór petrolíferu, inklui esplorasaun bá bloku foun petrolíferus no minerais, estudus bá projetu Tasi-Mane, no dezenvolvimentu petrolíferu; millaun $5,2 bá kriasaun sentrus turístikus hodi apoia Programa Nasionál Promosaun;
- Setór Institusionál no Governasaun-Di’ak: Prevee millaun $12,7 atu hametin diplomasia no garante kumprimentu rekizitu adezaun bá ASEAN; millaun $16,2 atu reforsa setór justisa; millaun $37,1 atu apoia prosesu desentralizasaun no modernizasaun jestaun finanseira públika; no millaun $6,2 ba reforma funsaun públika no formasaun funsionárius.
Ho propósta ida-ne’e, Governu buka atu asegura ezekusaun sustentável husi ninia polítikas públikas, atu konsolida integrasaun rejionál no promove dezenvolvimentu ida ne’ebé inkluzivu, hodi prepara país ne’e hasoru dezafius ekonómikus no sosiais tinan lima oin mai.
Jornalista : Zita Menezes/ Marcelino Tomae