Connect with us

Defeza & Seguransa

Komisaun B Husu Fó Sansaun Bá Dirijente SNI Ne’ebé Hatama Sasán Kontra Bandu

Published

on

Hatutan.com, (10  Novembru  2025), Díli– Parlamentu Nasionál liuhosi Membru komisaun B ne’ebé trata asuntu Negosiu Estranjeiru Defeza NO Seguransa, husu parte kompetente sira halo investigasaun kle’an no fó prosesu disiplinár bá dirijente Servisu Nasionál Intelejénsia (SNI) na’in-rua ne’ebé uza karreta estadu transporta sasán kontra bandu (fogetes) mai Timor-Leste.

Lee Mós: Dirijente SNI Na’in-rua ho Karreta Estadu Transporta Sasán Kontra Bandu

Sasán kontra bandu (fogetes) ne’ebé PNTL ho F-FDTL sira prende husi dirijente SNI na’in-rua iha Liquiça. Foto/Espesiál

Membru Komisaun B PN, David Dias Ximenes “Mandati” hateten, bainhira nia haree akontesimentu ida-ne’e, sé bele karik, sé de’it nia xefe tenke iha instaura prosesu disiplinár ida karik prosesu disiplinár ne’e bá mak agravadu entaun ne’e prosesu kriminál fali ona no depende bá lei ne’e ko’alia halo nusa.

“SNI mak halo fali buat sira ne’e,  ita lamenta, maibé ita mós tenke fó hanoin  katak ita ema ne’e laiha ema ida  la sala, agora husik prosesu lei ne’e mak halo prosesu disiplinár ne’e agravadu ka simples ka oinsá depende no husik lei mak halo investigasaun ita labele kondena lai tanba iha fatin hotu-hotu prejusaun inosénsia iha valor no husik tribunal mak kondena,” Deputadu David Dias Mandati bá Jornalista sira iha PN, Segunda (10/11/2025).

Advertisement

Membru komisaun B PN ne’e afirma, lei sira ne’e mak tenke kumpre para buat sira hanesan hatama sasán kontra bandu  ka ilegál sira ne’e tenke rekuza katak ida-ne’e la tuir ona lei ne’ebé fó mai sosiédade Timor atu respeita malu.

“Ha’u labele fó sala sira karik laiha lei, sé lei dehan labele importa sasan kontra bandu sira hanesan ne’e, entaun lei mak sei kondena sira la’ós ita mak kondena malu lei mak husu bá nian,” k Deputadu David Mandati hateten.

Iha sorin seluk  Deputadu Bnakada KHUNTO Luis Roberto hateten, nu’udár membru komisaun B ne’ebé hala’o asuntu seguransa no defeza ninian ne’ebé agora daudaun viral iha mídia kona-bá membru SNI balu ne’ebé mak hatama sasan kontra badun husu atu halo investigasaun kle’an bá kazu ne’e.

“Tanba saida mak nia halo ida-ne’e,  investigasaun kle’an para tuir lei ne’ebé mak iha, tanba ita servisu nu’udár intelejénsia nasionál atu hatudu buat ne’ebé mak di’ak hodi asegura buat hotu. Maibé, iha realidade ita rasik mak viola ida-ne’e, entaun ida-ne’e violasaun ida husu bá Governu ida-ne’e liuliu bá iha Ministériu relevane atu haree asuntu ida-ne’e, presiza prosesu pesoál ne’ebé mak hatama sasan kontra bandu,” dehan Deputadu Luis Roberto hateten

Membru Komisaun B ne’e afirma haree bá lei forte, maibé fila-fali bá ida implementa lei ne’e mak husu bá seguransa, liuliu hanesan  Polisia Nasionál Timor-Leste (PNTL), hanesan rede ida atu tau matan bá asuntu ne’e tenke maximu husu bá PNTL sira para labele inklui aan iha laran atu hatam sasan illegal.

Advertisement

Nia salienta tán katak  kuandu  foku liubá sosiédade sivíl bá komunidade baibain sira sosiu ekonomiku kuandu sira hatama mina illegal, sasan illegal hanesan liuhosi  fronteira terrestre ninian tasi ninian kuandu prende iha realidade iha laran mós hanesan membru sira ne’ebé hala’o funsaun hanesan SNI, PNTL balu iha laran koopera hamutuk ho ema sira ne’ee hatama sasan illegal sira.

“Presiza halo identifikasaun no halo justifikasaun para bele hatene membru SNI mesak ka apoiu mós husi membru PNTL tán ne’e tenke liuhosi investigasaun kle’an mak foin bele hatene,”nia tenik.

Iha fatin hanesan Jornalista tenta konfirma asuntu ne’e bá Prezidente Komisaun B  trata asuntu Negosiu Estranjeiru Defeza Seguransa Deputadu Domingos Augosto Deker, maibé seidauk fó komentáriu tanba okupadu hela ho servisu balu.

JSMP Ezije Invesntigasaun Bá Suspeitu sura Direjente SNI

Programa Monitórizasaun  Sistema Judisiáriu (JSMP-sigla inglés) ezije prosesu  investigasaun ba dirijénte sira husi SNI ne’ebé hatama sasán kontra bandu (fogete), envolve mós pesoál siguransa, ne’ebé servisu iha fronteira bá autór flagrante delitu.

Advertisement

Diretóra Ezekutiva  Programa Monitorizasaun Sistema Judisiáriu, Ana Paula Marçal bá Hatutan.com iha nia knaar fatin  Colmera, Díli,  Segunda (10/11/2025), hateten, sasán ne’ebé kontra bandu, tuir loloos kaer  deteta no kaer kedas iha fronteira, maibé tanbasá maka iha teritóru Timor ona maka foin kaer r sasán kontra bandu sira-ne’e (fogete).

“Ita ezijé  investigasaun  bá dirijénte SNI ne’e, envolve mós pesoál sira ne’ebé servisu iha Fronterira, bá autór, la bele bolu sira hanesan sasin, maibé  hanesan autór, sé lae sira iha fronteira ne’e buka di’ak de’it,”  Ana Paula Marçal hateten.

Nia hatutan, envolve pesoál seguransa iha fronteira ne’e, no fó pena ne’ebé todan, tanba sira maka garantia serivsu  iha fronteira, katak autór ne’e iha,  sira iha fronterira maka husik  ema sira ne’ebé lori sasán kontra bandu.

Nia subliña, povu ne’e hakarak servisu hamutuk, importante maka órgaun  ne’ebé  sai hanesan fronteira bá ida-ne’e  hanesan Alfándega, SNI, F-FDTL, ne’ebé servisu hamutuk iha fronteira atu asegura buat sira ne’e la bele admite sasan kontra bandu tama mai teritóriu Timor-Leste.

“Tanba  sasán sira ne’e kontra bandu, tanba sira la tuir regra hanesan dokumentu, no selu taxa,  tanba buat ida fogete ne’e bandu,  tanba ne’e ita  husu bá investigadór sira-ne’e  bele husi klivre, maibé livre la’ós  atu hases aan husi prosesu justisa,” nia hateten.

Advertisement

JSMP sei halo monitórizasaun bá kazu ne’e, to’o tribunál hodi ezije nafatin. Tanba ne’e nia husu tribunál maske ho rekursu minímu maibé kazu sira ne’ebé dada atensaun públiku,  ténke fó prioridade, atu la bele hamosu tan komfuzaun iha públiku nia leet.

Tuir nia katak, tuir loloos dirijente SNI nian na’in-rua ne’ebé transporta sasan kontra bandu tenke detein iha sela durante 72 oras, hodi halo indentikasaun bá dokumentu legál sira ne’e tanba kazu hanesan ne’e konsidera fraglante delitu, tuir loloos detein durante 72 oras,  hodi fó tempu bá investigadór  sira halo indentifikasaun.

Nia  afirma, kaer iha Liquiça tanba razaun dokumentu laiha, seraké  liuhosi fronteira iha dokumentu kompletu,  maibé tama mai to’o teritóriu Timor maka dokumentu lakon,  ka pesosál sira ne’ebé servisu iha fronteira maka menus informasaun, no la hatene kona-bá  lei kontra bandu.

JSMP deskonfia, pesoál sira ne’ebé  servisu iha fronteira ne’e maka  fasilita bá malu, tanba  dehan negósiu  bá fa’an fali, ne’e ilegál , maibé autóridade sira uza podér  hodi husik livre,  tanba autór sira ne’e ema sira ne’ebé servisu hanesan SNI  ne’e ema ne’ebé intelijén.

Nia hatete, tuir loloos SIN maka asegura sasán kontra bandu hosi rai-li’ur, maibé sé  SNI maka sai fali autór, atu asegura seguransa iha rai laran ne’e oinsá?

Advertisement

 HABADA Apesia Forsa Konjunta  PNTL-F-FDTL

Organizasaun Naun Governamentál husi Hali Ba Dame apresia bá servisu forsa konjunta Polísia Nasionál Timor-Leste (PNTL) no FALINTIL-Forsa Defeza Timor-Leste (F-FDTL) ne’ebé konsege kaptura dirijente SNI na’in-rua ne’ebé hatama sasán illegal. 

Direitór Ezekutivu Hali Ba Dame (HABADA), Abél Amarál hateten, HABADA mós kestióna kona-bá servisu integradu destakadu iha fronteira, tanbasá mak sira la deteta iha fronteira, tanba sasán hirak ne’e husi sorin mai iha rai laran depois mak foin deteta.

“HABADA hakarak hato’o apresiasaun ba servisu integradu PNTL no F-FDTL ne’ebé husi sira-nia pasa revista deteta ona dirijente SNI na’in-rua ne’ebé tuir alegasaun lori sasán kontra bandu, hanesan fogetes husi fronteira mai iha rai laran,” Abél Amarál hateten.

HABADA husu Ministériu Interiór no Ministériu relevante sira seluk, atu regularmente servisu seguransa integradu iha fronteira nune’e hatene tanbasá mak sasán sira ne’ebé kontra bandu tama tiha liu husi portaun boot, depois mak tiha rai laran mak foin deteta.

Advertisement

Nia dehan, menus rekursu umanu ka ekipamentu mak la di’ak, tanba la’ós foin nembru SNI lori sasán ne’ebé tama mai. Maibé, iha semana hirak liubá mós observa ona ne’e beibida lubuk ida tama mai tiha rai-laran mak foin autoridade seguransa deteta.

Nia afirma, entaun fronteira loloos ne’e atu asegura buat hirak ne’e maibé núfim sasán hirak ne’e tama ho livre, entaun habada kestióna servisu fronteira ne’ebé loloos ne’e atu asegura sasán ne’ebé tama, sai husi dalan legál ne’e ladun seguru.

Tanba ne’e mak HABADA husu autóridade operasaun konjunta PNTL no F-FDTL atu aperta liután operasaun, liu-liu iha dalan protokolu sira, liu-liu dalan internasionál.

HABADA husu bá PNTL no F-FDTL atu labele tolera ba aktu sira ne’ebé kontra bandu, cekpoint ténke aperta maka’as, cekpoint labele haree kór, se mak liu ténke cek nune’e ema labele útiliza ita ninia frazilidade ne’e hodi útiliza atu halo fali negósiu ne’ebé ilegál iha ita nia rai laran.

Husi Sorin seluk Hatutan.com  liuhosi via telefonika, konfirma Komandu Polísia Nasionál  Timor-Leste Munisípiu Liquça, Superintendente  Polísia Calisto Gonjaga hateten, ekipa invetigasaun sira prepapara ona atu lori bá komandu jerál  hodi aprezenta bá Ministériu Públiku.

Advertisement

“Ha’u  nia ekipa  investigadór sira lori ona bá Díli, konserteza iha dadér ne’e sira aprezenta ona bá Ministériu Públiku, importante ita-boot sira hatene ona katak material kontra bandu sasán sira  deskamiña liuhosi fronteira, ne’ebé agora akipa  lori bá ona,” nia informa.

Ekipa konjunta Polísia Nasionál Timor-Leste (PNTL ho FALINTIL-Forsa Defeza Timor-Leste (F-FDTL)  Sabadu  (08/11/2025),  hale’u tuku 18:38 Otl, prende fugetes 8 shot hamutuk lolon 108 ilegál, deskonfia dirijente nain-rua husi Servisu Nasionál Intelijensia (SNI) tama mai territoriu Timor-Leste.

Sasán kontra bandu ne’e, deskonfia dirijente na;in-rua husi Servisu Nasionál Intelijensia (SNI) ho naran inisial OCG no AJdRX, sosa iha Atambua Indonézia, utiliza karreta Marka Baic ho Sapa Matrikula 05.424 G mak tula fugetes ne’e, bainhira fila husi Rejiaun Administrativa Espesial Oe-kussi Ambenu(RAEOA) liu hosi Fronteira Terrestres mai Kapitál Dili, hafoin forsa konjunta PNTL ho F-FDTL halo operasaun konsege identifika sasán kontra bandu hirak ne’e foti medida halo kedas apreensaun iha Aldeia Ediri, Suku Vatuvou, Postu Administrativu Maubara, Munisípiu Liquiça hodi submete ba prosesu identifikasaun.

Bainhira forsa konjunta halo apreensaun ba evidensia sasán kontra bandu hanesan fugetes ho karreta ne’ebé dirijente SNI na’in-rua utiliza ne’e kontinua entrega ba parte Servisu Investigasaun Kriminál Munisípiu Liquiça hodi submete ba prosesu indentifikasaun tuir lei ne’ebé vigora iha Timor-Leste.

Dadaun ne’e Servisu Investigasaun Kriminál Munisípiu Liquiça halo prosesu bá sasán kontra bandu hirak ne’e rejista ona ho NUK, 0068/25.LIMBR, kontinua aprezenta bá Ministeriu Públiku (MP) hodi kontinua prosesu báoin tuir lei.

Advertisement

Jornalista : Zita Menezes/Marcelino Tomae

 

Continue Reading
Advertisement
Click to comment

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Defeza & Seguransa

Xanana Harohan Ba Maromak ho Rai-Lulik Akompaña Forsa Tarefa Kontijente TL Apoiu Umanitária iha Filipina

Published

on

By

Hatutan.com, (11 Novembru 2025), Díli-Primeiru-Ministru Kay Rala Xanana Gusmão, husu atu ekipa forsa tarefa kontijente Timor-Leste bas apoiu umanitária iha Filipina   labele ta’uk fo’er, kolen no moras, tanba Maromak no rai-lulik akompaña imi.

(more…)

Continue Reading

Defeza & Seguransa

Governu Autóriza F-FDTL Fó Apoia Umantária Bá Vitíma Dezastre Naturál iha Filipina

Published

on

By

Hatutan, (06 Novembru 2025),Díli—Governu Timor-Leste liuhosi Reuniaun Estraordináriu  Konsellu Ministru, Kinta (06/11/2026), aprova projetu  rezolusaun Governu hodi autóriza FALINTIL-Forsa Defeza Timor-Leste halo misaun ida ba apoiu umanitáriu  vitiíma  dezastre natural iha Filipina.

(more…)

Continue Reading

Defeza & Seguransa

Falur Rate Laek Triste Membru F-FDTL Baku Populasaun

Published

on

By

Hatutan.com, (05 Novembru 2025), Díli-Xefe Estadu Maiór Jenerál FALINTIL-Forsa Defesa Timor-Leste (F-FDTL), Tenente Jenerál Domingos Raúl “Falur Rate Laek” triste rona membru F-FDTL baku populasaun.

(more…)

Continue Reading

Trending