Hatutan.com, (30 Novembru 2022), Díli—Peskizadór no atuál dosente iha Universidade Nasionál Timor-Lorosa’e (UNTL), Alípio de Almdeia husu bá Governu liu-liu Ministériu Agrikultura no Peskas (MAP) atu hahú hanoin ona hodi hamosu polítika erradikasaun ida bá kontrola moras Brucellosis ne’ebé mak iha animál karau nia isin.

Peskizadór no atuál dosente iha Universidade Nasionál Timor-Lorosa’e (UNTL), Alípio de Almdeia.

Alípio de Almdeia hato’o rekomendasaun ne’e durante partisipa semináriu nasionál ida ne’ebé organiza hosi MAP ho tema “Brucellosis no Perfománsia Reprodusaun Animál”, hodi halo mós aprezentasaun kona-bá rezultadu peskiza ne’ebé halo durante tinan-rua hahú hosi 2020 to’o 2022.

Lee Mós: PM Taur Kontente ho Investimentu Fábrika bá Hahán Animal ho Mina-Te’in iha TL

Peskiza ne’ebé lori tempu durante tinan rua ne’e, foka kona-bá karau sira ne’ebé mak durante ema oho no fa’an tutan bá konsumidór sira iha Matadouru, ka fatin sira ne’ebé ema oho karau.

Advertisement

Dosente departamentu Veterenária (Peternakan) iha Fakuldade Agrikultura (FAGRI) UNTL ne’e haktuir, peskiza ne’ebé nia dezeña, primeiru foka kona-bá iha Madoru nian hanesan fatin oho no fa’an na’an karau, atu buka hatene karau ne’ebé mak ema oho iha fatin ne’e produtivu ka la’e.

Nune’e, rezultadu hosi peskiza ida-ne’e hatudu katak, karau ne’ebé mak ema oho iha 27% mak karau inan sira ne’ebé produtivu. Hosi 27% karau inan ne’ebé mak iha, kuaze 50% mak kabuk.

“Signifika, bainhira karau kabuk ita oho karau rua. Oho karau 10 mate karau 20. Ida-ne’e mak rezultadu importante ida ne’ebé mak ita hetan iha peskiza ida-ne’e nia laran. Ha’u rekomenda kedan bá ministériu atu bele hapara kedan politika ne’ebé mak iha. Sé lae ita nia karau mate hotu, populasaun menus bá bebeik, ita nia produsaun, labele sa’e,” Alipio de Almdeia hateten hafoin aprezentasaun rezultadu peskiza iha Salaun MAP, Comoro Dili, Kuarta (30/11/2022).

La’ós ne’e de’it, iha rezultadu peskiza ne’e, peskizadór sira detekta katak, iha moras ka virus ida Jonossa, ne’ebé bele da’et hosi na’an karau bá ema ne’ebé mak konsumu, ema ne’ebé mak hein karau no ema sira ne’ebé mak servisu nu’udár doutór sira iha karau, tanba besik liu karau.

Moras Brucellosis ne’e kauza hosi bakteria ida no bainhira iha susu-been ka iha na’an ne’ebé mak ema hán, maka tein ladun tasak, konsumidór sira mós bele hetan moras hanesan.

Advertisement

“Moras ida-ne’e kuandu kona karau, akontese abortu. Entaun, ita sira ne’ebé mak risku boot bá ida ne’e maka, agrikultór sira ne’ebé oho karau nomós sira ne’ebé mak serbisu bá animal nian,” Dosente UNTL ne’e esplika.

23% Karau TL Afetadu Moras Brucellosis  

Karau ne’ebé timoroan balun fa’an iha Díli 2021. Foto foti hosi facebook.

Iha tinan 2010 liubá Peskizadór Alipio de Almeida halo uluk ona peskiza ida kona-bá persentajen karau sira ne’ebé afetadu hosi moras Bruxeloxes.

Rezultadu hosi peskiza ne’e hatudu 23% iha Timor laran mak afetadu bá moras ne’e. Maibé, númeru karau ho 42% iha Postu Administrativu Maliana mak afetadu aas liu. Dala-ruma iha munisipiu sira seluk mós akontese aas liu.

“Ha’u rekomenda ona iha aprezentasaun katak, ministériu ne’ebé mak relevante bá ida-ne’e tenke halo politika erradikasaun bá moras ida ne’e. Tanba Indonézia nia tempu, iha programa vasinasaun, no iha ita nia ukun-aan ne’e mak programa ne’e laiha. Tanba ohin, tuir ita-nia diretór jerál dehan, tanba seidauk iha peskzia ruma,” Alipio de Almeida hateten.

Iha Departamentu Saúde Animál-UNTL nian, nu’udár médiku veterenária, sira hahú fanun governante sira katak ho rezultadu peskiza ne’ebé mak iha husu atu book aan, halo ona politika erradikasaun bá moras nian.

Advertisement

“Sé la’e, moras ida ne’e kuandu ita ladun kontrola, ita nia karau inan sira ne’ebé kabuk ne’e abortu hotu, populasaun, animal labele aumenta, produsaun na’an labele aumenta, ita ne’ebé mak saláriu ki’ik-oan, ita labele asesu bá na’an,” Peskizadór Alipio rekomenda.

Karau inan produtivu ne’ebé ema oho, signifika karau inan ne’ebé mak sei prudús oan, jerasaun karau ne’e atu mai hosi tán ne’ebé, tanba produsaun ne’e, mai hosi karau inan ne’ebé mak produtivu.

Diretór Jerál MAP bá Asuntu Kooperasaun Dezenvolvimentu Institusionál, Cesar José da Cruz.

Diretór Jerál MAP bá Asuntu Kooperasaun Dezenvolvimentu Institusionál, Cesar José da Cruz, hatán katak, nesesáriu duni atu halo politika ida hodi atua moras Brucellosis hosi animal sira.

“Ita presijamente iha fatin hotu-hotu, tenke iha doutór animál maibé ita to’o agora la kobre. Iha mós tékniku balun, mais labele kobre. Ida mak rekursu, presiza doutór animal no veterenáriu sira, atu bele kontrola moras ne’e, liu-liu atu bandu mós komunidade oho karau inan,” nia hateten.

Cesar José da Cruz rekoñese mós katak durante ne’e MAP ladun halo kontrolu másimu bá na’an sira ne’ebé ema oho no fa’an iha Matadoru sira, tanba kestaun menus rekursu umanu atu absorve.

Tanba ida ne’e mak durante ne’e MAP halo de’it kontrolu bá iha Matadoru nasionál iha Suku Tibar, Postu Administrativu Likisá.

Advertisement

Peskiza ida-ne’e realiza ho baze bá Nota Intendimentu Institusionál ne’ebé mak halo entre MAP ho UNTL atu haree kona-bá servisu sira peskiza nian.

Jornalista: Rogério Pereira Cárceres