Hatutan.com, (03 Outubru 2024), Díli– Organizasaun La’ós Governu nian (ONG, sigla portugés) La’o Hamutuk konsidera Timor-Leste marka istória foun iha proposta Orsamentu Jerál Estadu (OJE) 2025 ho montante billaun $2.6.
Lee Mós: Governu Submete Proposta OJE 2025 ho Montante Billaun $2,6 bá Parlamentu Nasionál

Peskizadór La’o Hamutuk, Celestino Gusmão
“Ida-ne’e marka istória iha ita-nia rai ho montante boot liu, ita seidauk hatene sei iha akontesimentu ajustamentu iha PN oinsá, maibé klaru katák OJE bá tinan oin ne’e boot liu,” peskizadór La’o Hamutuk, Celestino Gusmão haktuir bá jornalista sira iha nia knaar fatin, edifísiu La’o Hamutuk Bairru-Pité, Díli, Kinta (03/10/2024).
Nia mós esplika katák diskusaun jornada orsamentu ne’ebé foin daudaun halo iha Ministériu Finansa katák Ministra Finansa rasik fó previzaun senáriu fiskál ida kona-bá vida util Fundu Petrolíferu katák sé Governu prevee billaun $1.8 ka $1.9 nune’e vida fundu petrolíferu bele la’o to’o de’it iha tinan 2036.
“Agora satán ita la hili entre opsaun rua ne’e maibé liu opsaun rua ne’e hotu mak Konsellu Ministru deside atu tetu fiskál bá tinan oin nia mak billaun $2.6 ne’e hatudu katák fundu Petrolíferu ita fó komentáriu jerál no apresiasaun jerál katak sé ita kaer bá baze ida-ne’e $2.6 entre númeru sira ne’e besik malu, to’o mandatu ida-ne’e nia rohan ne’e fundu Petrolíferu billaun $18 bele hela uitoan de’it ona,” Nia hateten.
Liuhusi komunikadu imprensa ne’ebé Hatutan.com asesu, foin lalais ne’e, husi rezultadu Konsellu Ministru sira-nia fó sai katak, totál OJE 2025 biliaun $2,617.2 dezeña atu dudu kreximentu ekonómiku, hametin infraestrutura, no hadi’a sidadaun sira-nia moris-di’ak iha Timor-Leste laran tomak.
Pontu importante sira husi proposta Orsamentu Jerál Estadu tinan 2025 nian inklui:
- Totál alokasaun orsamentál hamutuk biliaun $2,617.2, ho millaun $2,073.0 ba Administrasaun Sentrál, millaun $62.2 ba RAEOA, no millaun $482.0 ba Fundu Seguransa Sosiál (inklui Fundu Rezerva Seguransa Sosiál).
- Orsamentu konsolidadu ba Administrasaun Sentrál, RAEOA no INSS (la inklui Fundu Rezerva Seguransa Sosiál) mak millaun $2.177.
- Orsamentu konsolidadu ba Administrasaun Sentrál no RAEOA hamutuk millaun $2.125. Ida ne’e maka aumentu 12.4% hosi millaun $1.890 ne’ebé aprova ba tinan 2024.
- Projesaun kreximentu PIB husi 4.1% ba 2025, ne’ebé suporta husi aumentu despeza governu nian no investimentu estratéjiku.
- Alokasaun signifikativa husi orsamentu konsolidadu ba CA no RAEOA ba setór xave sira:
- Kapitál Sosiál: millaun $741 (35% husi orsamentu konsolidadu)
- Dezenvolvimentu Infraestrutura: millaun $654 (31%)
- Dezenvolvimentu Ekonomia: millaun $157 (7%)
- Enkuadramentu Institusionál: millaun $574 (27%)
- Aumenta investimentu iha kapitál dezenvolvimentu, to’o millaun $440, aumenta millaun $29 kompara ho 2024.
- Hasa’e fokus ba programa sira kona-ba bein-estár sosiál, inklui transferénsia ne’ebé aumenta ba Fundu Nasionál ba Kombatente sira husi Libertasaun no Fundu Seguransa Sosiál.
- Investimentu estratéjiku iha infraestrutura turizmu no dezenvolvimentu kampu petróleu Greater Sunrise.
Primeiru-Ministru Xanana Gusmão relata katak proposta orsamentál ida-ne’e reflete Governu nia kompromisu ba “Investimentu iha Infraestrutura Estratéjika, Hametin Ekonomia no Hadi’a Bein-estár Sidadaun sira-nian. nune’e, objetivu husi programa ne’e mak atu halo balansu ba kreximentu ekonómiku imediatu no hasoru dezafiu prinsipál sira hanesan diversifikasaun ekonómika no hamenus dependénsia ba reseita mina-rai nian.
Jornalista Estajiária: Zita Menezes