Connect with us
Pakote Ahi

Polítika

Sobrevivente 66 ho Saudozu 17 Simu Rekoñesimentu Nu’udár Erói Nasionál

Published

on

Hatutan.com (16 Maiu 2022), Díli—Xefe Estadu Francisco Gutarres Lú Olo, fó kondekorasaun ba sobrevivente na’in neen nulu resin neen no saudozu sanulu resin hitu hanesan  rekoñesimentu no valorizasaun nu’udár  erói no eroína nasionál, iha loron 16 Maiu 2022.

Sobrevivente sira ne’ebé hetan rekoñesimentu no valorizasaun nu’udár erói nasionál iha loron 16 Maiu 2022. Foto/Média PR.

“Ho onra no orgullu boot mak ha’u kondekora ba dala ikus liu, ho naran Estadu Timor-Leste, veteranus luta libertasaun nasionál, ne’ebé reziste entre tinan sanulu resin lima no  tinan sanulu resin sia, liu hosi dalan oioin no ho ida-idak nia kbiit rasik, hodi tanen ita nia mehi boot atu afirma-an iha mundu, nu’udár Nasaun no Povu ida ho identidade rasik,” Prezidente Repúblika Lú Olo hateten iha diskursu  durante serimónia ne’ebé hala’o iha salaun Xina, Palasiu Bairru-Pité.

Palásiu ida ne’ebé fó honra permanente ba líder polítiku, mártir no erói nasionál, Prezidente Nicolau dos Reis Lobato. Ho kondekorasaun ida-ne’e, kombatentes libertasaun nasionál Luta Armada – Frente Interna, rejistadu no validadu, ne’ebé tuir lei, klasifika nu’udár veteranus, simu hotu ona rekoñesimentu no valorizasaun hosi Estadu Timor-Leste.

Di’ak tebes bainhira Estadu organiza atu solene ida hodi rekoñese no valoriza kombatente libertasaun nasionál liuhosi kondekorasaun OTL, grau Colar! Maibé Estadu fó mós protesaun ba sira-nia dependente sira, oan kiak no faluk sira.

Advertisement

Rekoñesimentu no valorizasaun ba luta-na’in sira konsagra iha Lei Inan, nune’e, Estadu hatene ninia obrigasaun hosi kedas loron restaurasaun indepedénsia nasionál, iha 20 Maiu 2002.

Artigu 11 Konstituisaun RDTL hatete katak “Estadu asegura protesaun espesiál ba mutilados de guerra, órfauns no dependente sira hosi luta-nain sira ne’ebé fó sira-nia vida ba luta independénsia no soberania nasionál no proteje hothotu ne’ebé partisipa iha rezisténsia”.

To’o ohin loron Estadu nia apoiu ba Kombatentes Libertasaun Nasionál konkretiza liuhosi:

1) subvensaun públika ne’ebé fulan-fulan fahe ba kombatentes libertasaun nasionál sobreviventes no famílias mártires sira- nian tuir validasaun ba ida-idak ninia partisipasaun iha luta libertasaun nasionál;

2) Harii Jardin Eróis Pátria – fatin ida ne’ebé sai sentru permanente omenájen ba sira no ne’ebé tama ona iha roteiru turístiku-istóriku no edukativu ba vizitante sira no jerasaun hothotu ohinloron no ba abanbairua.

Advertisement

3) Estadu Timor-Leste fornese kaixaun no hakoi ita-nia eróis ho onras Estadu, iha Jardim dos Heróis da Pátria ka iha rate seluk tuir desizaun família nian;

4) Harii ekipa médika espesiál ida hodi tau matan ba saúde kombatentes libertasaun nasionál no família sobreviventes no mártires sira-nian;

5) Fasilita asesu ba kréditu;

6) Fó ona subsídiu iha tinan 2020 no 2021 ba veteranus 20-24 anus hamutuk 116 hodi harii ka hadi’ak sira-nia uma;

7) Fó bolsas Estudu ba Kombatentes no mártires nia oan sira liuhosi Ministériu ba Asuntus Konbatentes Libertasaun Nasionál, hosi ensinu báziku to’o universitáriu.

Advertisement

Apoiu sira ne’ebé Estadu fó ba luta-nain sira to’o agora kobre ho osan ne’ebé tama iha Orsamentu Jeral Estadu tinan-tinan. Osan ne’e  mai de’it hosi ita-nia Fundu Minarai ne’ebé ita investe iha rai-liur ho intensaun atu hetan funan boot. Maibé lakon ka manan funan  depende ba merkadu finanseiru. Tinan ida ne’e, purezemplu, entre fulan fevereiru no abril, ita-nia Fundu Minarai lakon liu millaun atus sia.  Tuir komunikadu imprensa hosi ita-nia Banku Sentral, ho data 4 maiu 2022, ita nia Fundu Minarai sei iha biliaun sanulu resin hitu resin.

Osan ne’e sei mohu se ita hasai de’it ba despeza tinan-tinan. Estadu Timor-Leste halo ona investimentu balun ho retornu maibé presiza foti inisiativa foun seluk atu hamenus dependénsia hosi Fundu Minarai.

Iha ha’u-nia diskursu sira uluk, ha’u halo apelu ba Governu no mós ba CCLN atu harii rasik Fundu Veteranus atu bele sustenta apoiu ba ita-nia luta-nain sira no sira-nia família.Ikus mai, ho haksolok mak ha’u simu informasaun katak liuhosi inisiativa Sekretaria Estadu ba  Asuntus Kombatentes Libertasaun Nasionál, kombatente ida-idak deskonta dadaun ona USD 30,00 fulan-fulan no konsege halibur ona montante boot ida iha sira-nia konta komún iha banku ida.

Konsellu Kombatentes Libertasaun Nasionál- CCLN mak jere konta bankária ida-ne’e tuir osan-nain nia interese rasik. Ne’e konta privada ida no Estadu la interfere iha jestaun ba konta ida ne’e.

Haree ba situasaun inserteza boot liután iha mundu tanba funu iha Rai Ukrania no ita-nia minarai mós sei maran loron ruma, Estadu  Timor-Leste tenke buka dalan di’ak liu atu oinsá investe ho di’ak osan ne’ébé hasai hosi Fundu Minarai atu bele kontinua tau matan nafatin ba ita-nia kombatentes libertasaun nasionál.

Advertisement

Prezidente Repúblika simu ona Dekretu ida hosi Parlamentu Nasionál ne’ebé aprova pedidu hosi Governu atu halo alterasaun ba Lei Orsamentu Jeral Estadu 2022 ne’ebé prevé biliaun ida atu harii Fundu Veteranus. Prezidente Repúblika seidauk deside promulga ka veta diploma ne’e. Karik promulga, Governu mak sei haree, liuhosi Dekretu-Lei ida, sá modelu investimentu mak sei uza atu fó rendimentu boot no lalais liu ba Fundu Veteranus. Tuir ezekutivu nia hanoin, ho osan-funan hosi Fundu ne’e mak Governu sei uza ba programas apoiu ba Kombatentes Libertasaun Nasionál iha área sosiál, edukasaun, saúde, empregu, asesu ba kréditu no mós atividade ne’ebé bele fó rendimentu.

Tuir mós Govenru nia hanoin, Fundu ida ne’e sei iha autonomia administrativa, finanseira no patrimoniál. Sei la benefisia de’it sira ne’ebé klasifika nu’udár Veteranus, ho partisipasaun luta tinan 15 to’o tinan 24 maibé hothotu ne’ebé validadu nu’udár Kombatente  Libertasaun Nasionál. Nune’e, osan biliaun ida ne’ebé VIII  Governu husu atu hasai hosi Fundu Minarai, la´ós atu halo despeza, la’ós atu gasta, la´ós atu selu pensaun ka saída de’it, maibé atu investe iha Fundu ida hodi hetan funan babeibeik. Nune’e, Fundu ida ne’e, ho jestaun di’ak no ho kontribuisaun hothotu nian, sei haburas no haklean sentidu solidariedade entre luta nain-sira no hamenus sira-nia dependénsia hosi Fundu Minarai liuhosi Orsamentu Jeral Estadu.

Tuir proposta Governu nian, Fundu ne’e sei jere hosi Konsellu  Administrasaun prezide hosi Primeiru-Ministru no sei envolve mós membrus Governu ba asuntus kombatentes libertasaun nasionál no finansas.  Maluk kombatentes libertasaun nasionál namokari iha Timor- Leste tomak no iha rai-liur.

Hosi soren ida, Estadu kumpre dadaun ninia dever atu rekoñese no  valoriza kompatriotas kombatentes Luta Libertasaun Nasionál tuir  ita-nia Lei Inan haruka. Hosi soren seluk, nu’ udar sidadã no sidadaun Timor-Leste, kombatente ida-idak, iha dever atu sai modelu  di’ak ba família uma laran no mós ba jerasaun foin-sa’e sira. Bainhira veteranu ida deside tuir kursu formasaun ruma iha eskola tékniku- profisionál ka Universidade, nia hatudu kedas ninia vontade atu hakbiit-an. Hosi hahalok ne’e, nia sai modelu di’ak ba oan sira no ba sosiedade tomak. Bainhira hakbiit-an rasik hodi hetan abilidade foun ida, bele intervein diakliu iha prosesu dezenvolvimentu ita-nia rain  no kontribui diakliu ba hamenus kiak no hametin liutan ita-nia independénsia no soberania.

Hafoin ita restaura independénsia nasionál, kompatriota barak tebes mak hatudu barani, determinasaun, patriotismu no dedikasaun ba komunidade no Nasaun Timor-Leste. Ho sira nia hahalok rasik, nu’udár grupu ka indivíduu, sira hatán dadaun ba ita-nia mehi no objetivu komún iha ita nia segunda faze luta libertasaun nasionál: halakon kiak no hatuur justisa sosiál. Balun simu ona rekoñesimentu no valorizasaaun hosi Estadu Timor-Leste liuhosi Prémiu Direitus Umanus, balun  seidauk.

Advertisement

Ezemplu sira ne’e hotu inspira jerasaun foin-sa’e sira, Timor-Leste ninia futuru.

Hamutuk ho sira, ita hotu kumpre devér, tuir ida-idak nia kbiit no matenek, liuhosi dalan ne’ebé de’it, atu haburas Rai doben ida ne’e, ho dezenvolvimentu sustentável no ekilibradu atu bele kore Povu tomak hosi kiak no mukit.

Molok ramata mandatu, nu’udár Prezidente Repúblika, hakarak apela dala ita tan ba kombatente ida-idak no ba sidadaun hothotu atu kaer metin nafatin onra no orgullu pertense ba Povu ida de’it no ba Rai ida de’it: Timor-Leste! 

Ba segunda faze libertasaun nasionál – halakon kiak no hatuur justisa sosiál, ita presiza tanen nafatin sentidu pertensa ida ne’e.  Ita ida idak bele kontribui ba Rai ida ne’e, nu’udár membru partidu polítiku ka organizasaun sosiál ka relijioza nian ka ho kbiit rasik, maibé ita labele lakon sentidu koletivu, katak saída de’it mak ita hanoin no halo di’ak, la’ós hadi’ak de’it ita-nia vida maibé sei halo diferensa ba vida ema seluk nian, família ida nian, komunidade nian no Povu tomak nian.

Jornalista: Vito Salvadór

Advertisement

Kontinua Le'e
Advertisement
Hakarak Hato'o Komentariu?

Husik Hela Komentariu

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Polítika

Presiza Konstrui Fatin Própriu Atu Fasilita Fornesimentu Kombustível iha Sentrál Elétrika Hera-Betano

Published

on

Hatutan.com, (26 Marsu 24), Díli—Deklarasaun politíka bankada KHUNTO iha Parlamentu Nasionál (PN),  rekomenda bá Governu katak, presiza duni atu investe hodi konstrui fatin própriu bá fornesimentu kombustível iha Sentrál Elétrika Hera no Betano.

(more…)

Kontinua Le'e

Polítika

Deklarasaun Polítika Bankada FRETILIN: Tanbasá TL Seidauk Bele Manan Greater Sunrise

Published

on

Hatutan.com, (25 Marsu 2024), Díli– Bankada Parlamentár FRETILIN, Segunda (25/03/2024), halo deklarasaun polítika iha plenária Parlamentu Nasionál hodi aprezenta sira-nia duvida no kestiona projetu Greater Sunrise ne’ebé to’o ohin loron seidauk iha finalidade.

(more…)

Kontinua Le'e

Polítika

20-21 Abríl, Kongresu Nasionál Partidu KHUNTO Bá Da-III

Published

on

Hatutan.com, (21 Marsu 2024), Díli- Partidu Kmanek Haburas Unidade Nasionál Timoroan (KHUNTO) iha loron 20 to’o loron 21 fulan-Abríl, tinan ne’e, sei realiza kongresu nasionál bá da-III hodi halo reestruturasaun no prepara estratéjika polítika partidu hodi enfrenta dezafiu sira iha futuru.

(more…)

Kontinua Le'e
Advertisement

Trending