Connect with us
Pakote Ahi

Polítika

ASSEPPOL Apoia Manifestante AMN Kontra Desizaun PN no Kondena Aktu PNTL

Published

on

Hatutan.com, (22 Novembru 2022), Díli– Antigu Prizioneiru Polítiku Timor-Leste ne’ebé hamahon-an iha Asosiasaun Eis-Prizioneiru Polítiku (ASSEPPOL), fó sira-nia apoiu no solidariedade bá manifestante sira hosi grupu Aliansa Maubere Nasionál (AMN) tanba halo ona asaun demonstrasaun hodi kontra deputadu sira iha Parlamentu Nasionál kona-bá sosa tán kareta pajero sport ho laptop MacBook Air foun.

Lee Mós : ASSEPPOL Lamenta Orden PPN Aniceto Guterres Bá PNTL Atua Manifestante AMN

Manifestante AMN. Foto/Elio dos Santos da Costa

Portavós ASSEPPOL, Martinho Pereira, hateten durante ne’e ASSEPPOL akompaña ho atensaun, evolusaun ezersísiu síviku hosi joven universitáriu sira, maluk portadór bá difisiénsia no joven sira seluk tán ne’ebé uzufrui sira-nia direitu síviku, adere bá manifestasaun promovidu hosi Aliansa Maubere Nasional (AMN), hodi hato’o protestu bá Parlamentu Nasionál ligadu ho isu balun ne’ebé, tuir sira, iha relasaun ho interese públiku.

“Bá ami, manifestasaun ne’e reflete realidade hosi Paraízu mundu lívre ne’ebe sai anseiu hosi sosiedade hotu. ASSEPPOL la’ós promove de’it sosiedade lívre, maibé mós iha hanesan misaun no vizaun atu batalla hodi labele iha tán prizoneiru politiku iha Timor-Leste lívre no independente tanba de’it hato’o nia opiniaun kontráriu ho ukun-na’in sira kona-bá asuntu interese públiku,” portavós ASSEPOL, Martinho R. Pereira, hateten bá jornalista sira liuhosi konferénsia imprénsa iha CNC, Balíbe, Tersa (22/11/2022).

Advertisement

Uluk liu, ASSEPOL hakarak louva sensíblidade hosi lou deputada no na’i deputadu sira ne’ebé, tanba protestu hosi joven universitáriu sira, elimina tiha propósta Parlamentu Nasional nian atu sosa tán kareta Pajero sport 35 ba deputada ho deputadu sira. Propósta ne’ebé hato’o loos iha tinan ikus termu legislatura ida ne’e nian. Maibé, iha sorin seluk, ASSEPPOL lamenta ho intervensaun la elegante hosi deputada ho deputadu balun ne’ebé invoka bá poder Parlamentu Nasionál hanesan órgaun soberania, invoka mós bá faktu falsu sira hosi tempu pasadu, uza sira nia partisipasaun iha luta hanesan forsa no impozisaun atu falun no halo nonook manifestante sira-nia lian.

“Hahalok hanesan ne’e hosi lou deputada no na’i deputadu sira sei la kontribui atu promove sosiedade ida lívre, tuir vontade luta-na’in sira nian no tuir letra no espíritu hosi Konstituisaun RDTL,”  Martinho afirma.

La’os ne’e de’it, ASSEPPOL mós lamenta ho deklarasaun Prezidente Parlamentu Nasional (PPN), Aniceto Guterres ne’ebé deklara, hodi fó orientasaun bá PNTL atu halo atua hasoru manifestante sira, tanba asaun pasífika ne’ebé halo, perturba tebes funsionamentu orgaun soberanu ida nian.

“Ami kestiona kompetensia Prezidente Parlamentu Nasionál nian atu fó instrusaun bá PNTL atu atua, hanesan mós sé maka asume responsábilidade liña komandu bainhira polísia atua exessivamente iha terrenu,” portavós ASSEPPOL ne’e tenik.

PNTL kaptura manifestante AMN. Foto/Elio dos Santos da Costa

Hanesan sujestaun, karik iha figura polítika ida hakarak konstroe nia popularidade, tenke kaer metin, iha hahalok no hanoin, valór sira ne’ebé sosiedade tane-aas. Arrogánsia autoritarizmu sei hakoi nia áa tasi kidun iha sosiedade livre nia laran.

“Ami komprende katak, literalmente, liafuan “Naokten” no “Kanten” ofende susceptiblidade ema sé de’it. Iha kontestu lívre diskusaun bá asuntu públiku nian razaun bá manifestasaun joven universitáriu sira, portadór de defisiénsia, hamutuk ho AMN lia-fuan rua ne’e iha ona kuñu polítiku,”  Martinho haktuir.

Advertisement

Politiku na’in sira tenke iha liu grau toleránsia a’as bá krítika sira ne’ebé diríje bá politiku-na’in sira, no polítiku-na’in sira mós tenke iha estómagu forte atu aguenta ho krítika sira hanesan ne’e. Fó toleránsia ba expresaun politika ida la signifika atu konkorda ho nia konteudu.

“Maibé signifika aseita nia ezistensia iha mundu liberdade bá expresaun, tanba sá ita nia Konstituisaun assegura direitu bá Liberdade de expresaun? Atu permite katak diskursu sira labele magoa ka ofende ema ruma? Atu afirma verdade universal sira no pasífika? Ka atu garante lou deputada ho na’i deputadu sira bele sai fali polisia hodi kontrola sidadaun ida nia koalia? Laiha sentidu!,” dehan Martinho Pereira.

Direitu bá Liberdade expresaun, serve duni atu proteje liberdade ne’e rasik. Ema nian Liberdade no ema seluk nian bele expresa hanoin krítika, inkluzivamente buat ne’ebé inkomoda.

Liberdade expresaun mós atu garante bá sira ne’ebé inkomodadu ho expresaun ema seluk nian atu defende aan, liuhosi aprezenta nia argumentu sira hodi hatun hanoin sira ne’ebé inkomoda nia, maibé la’os atu bandu fali ema seluk labele expresa nia hanoin. La kabe ba ema seluk ida, proibi ema seluk hato’o nia hanoin. Sé la konkorda ka la gosta bele kontraria ho argumentu no faktu.

“Hanesan ne’e mak funsiona jogu hosi lívre expresaun. Keta haluha katak iha mós oportunidade iha debate atu persuade (hamaus) ema seluk simu ita-nia hanoin. Ida ne’e mós posiblidade ida ba liberdade de expresaun atu proteje,” portavós ASSEPOL dehan tán.

Advertisement

Esperiénsia pasadu resente hatudu mai timoroan hotu katak, bainhira interferensia autoridade públika konfronta diretamente ho liberdade bá expresaun, maka sei falun sosiedade iha silensiu no ta’uk. Tanba ne’e maka ASSEPPOL okupa no preukupa kona-bá ekilíbriu iha poder entre sosiedade no estadu, liu-liu kontrola no supervizaun hosi sosiedade ba lala’ok elite ne’ebé kaer orgaun Estadu nian.

Iha sentidu ida ne’e, ASSEPPOL hato’o nia soliedariedade no apoiu bá manifestasaun ne’ebe la’o dadauk no apela atu manifestante sira atu kolia livre nafatin tuir trámite legal sira ne’ebé vigóra iha RDTL.

Kondena Aktu PNTL

PNTL kaptura manifestante AMN. Foto/Elio dos Santos da Costa

ASSEPPOL kondena atuasaun Polísia Nasionál Timor Leste (PNTL) nian ne’ebé halo detensaun bá manifestante sira. Halo Lisaun bá sidadaun ne’ebé hato’o nia espresaun polítika tolerável de’it iha rejíme autoritáriu sira.

PNTL nia tarefa primordiál tuir lei mak atu garante ordém públika, la’os atu bandu ka halo dispersaun bá manifestasaun pasífika.

ASSEPPOL husu bá PNTL atu liberta joven manifestante sira ne’e imediatamete no la ho kondisaun. Estadu demokrátiku labele iha detidu/prizioneiru polítiku. Detensaun bá sidadaun timorense ida tanba exspresa nia hanoin polítika, ASSEPPOL konsidera nu’udár um acto de traição bá asswa’in no martir libertasaun nasional nia prinsipiu no ideal: Sosiedade Livre e Democrático!.

Advertisement

Iha biban ne’e, ASSEPPOL apela bá Magnífiku Reitor Universidade Nasional Timor Lorosa’e (UNTL), João Soares Martins, atu defende autonómia akadémika universidade nian liuhosi garante espasu ba estudante sira hodi manifesta sira nia hanoin politika no labele husik autoridade seguransa Estadu nian halo invazaun ba resintu universidade nian atu halo apreensaun ka detensaun ba estudante sira.

 Isu Estudante Lori Granada, ASSEPPOL Husu PM Taur Aprezenta Faktu

ASSEPPOL husu bá Primeiru Ministru (PM), Taur Matan Ruak, atu aprezenta faktu, tanba lansa informasaun iha públiku katak, estudante sira uza material hanesan Granada durante asaun manifestasaun kontra deputadu Parlamentu Nasionál, iha resintu Kampus Sentrál UNTL, Caicoli, Díli.

“Ida ne’e mós bele akontese, mais tenkeser kaer ho liman, hatudu mai ka. Labele soe de’it hanesan ne’e. Sé iha ne’e, ema intelijensia sira tenke hatudu, sira ne’ebé uza ne’e, kaer mak sira ne’e, sira ne’ebé bá halo provokasaun, atu bá halo fali krime ne’e, kaer mak sira ne’e, depois hatudu kedas, labele hanesan ne’e de’it, fó razaun de’it ami kaer sira tanba iha informasaun,” portavós ASSEPOL, Martinho R. Pereira, hateten.

Eis prizioneiru politiku ne’e haktuir, uluk bainhira sira halo demonstrasaun iha sidade Jakarta, POLRI sira konsege kaptura sira-nia maluk barak, tanba de’it rona isu dehan manifestante sira balu lori kilat, balu lori Granada. Entaun, polisia sira ne’e fó razaun hodi kaer.

Advertisement

Konferénsia imprénsa ASSEPPOL iha CNC, Balíbe, Tersa (22/11/2022). Foto/Elio dos Santos da Costa

“Informasaun de’it ne’e seidauk loos, bele mós sala. Evidensia, sé sira uza duni, konserteza ne’e krime ona. Sé sira lori Granada, krime ona, no ne’e iha duni regra para atua. Labele fó razaun de’it, para ami fó razaun ne’e tanba ami haree ho matan, informasaun de’it katak sira lori Granada. Karik iha, prontu, kaer sira, depois tenke hatudu evidénsia ne’e mai iha públiku hotu,” portavós ASSEPOL, Martinho Pereira, dehan.

Eis prizioneiru politiku sira-ne’e dehan, dala-ruma ema terseiru sira mak bá aproveita manifestasaun ne’e, bá halo fali sira nia interese politiku seluk. Maibé, prontu, ida ne’e ASSEPPOL hakarak haree took, sira-nia interese politiku mak hanesan ida ne’ebé.

ASSEPPOL haree katak, asaun manifestasaun ne’ebé manifestante AMN sira halo, sira ho ninia an rasik voluntariamente mak halo asaun, sira bá hatudu laran ne’ebé mós, tanba sira lakohi desizaun sira kona-bá sosa tán kareta foun ne’e, sai fali hanesan kultura ida, tán ne’e maka sira halo asaun ida ne’e.

Portavós ne’e afirma, Timor ne’e pertense bá timoroan hotu nian, hothotu iha direitu bá eskola, servisu. Maibé halo servisu tuir buat buat loos, labele na’ok, labele bosok, servisu para hetan de’it ninia direitu ne’ebé mak iha ona.

“Labele buka tán buat seluk, ne’e para povu ne’e bele haten ninia libertasaun. Lae, ita luta bá libertasaun povu nian, maibé nosaun ida agora prátika, governu ou estadu halo ne’e, ne’e bá libertasaun do povu ka, bá atu liberta sira-nia aan de’it,” portavós ASSEPOL, Martinho Pereira, kestiona.

Jornalista: Rogério Pereira Cárceres

Advertisement

 

Kontinua Le'e
Advertisement
Hakarak Hato'o Komentariu?

Husik Hela Komentariu

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Polítika

Membru PN Levanta iha Plenária Kona-bá Gafañotu Atake Hare no Batar iha Raimea

Published

on

Hatutan.com, (23 Abríl 2024), Díli– Membru Parlamentu Nasionál hosi  Bankada CNRT, Saul Salvador, liuhosi sesaun plenaria PN, Tersa (23/04/2024),  aprezenta preokupasaun agrikultór sira   Suku Raimea, Postu Administrativu Zumalai, Munisípiu Covalima, kona-bá fenómenu peste gafañotu atake hare ho batar sira.

(more…)

Kontinua Le'e

Polítika

PN Aprova Projetu Alterasaun Lei CAC iha Finál Globál

Published

on

Hatutan.com, (22 Abríl 2024), Díli—Parlamentu Nasionál (PN), hala’o ona  diskusaun no votasaun iha jeneralidade, espesialidade no finál globál bá Proposta Lei 2ª alterasaun bá Lei n°8/2009, 15 de jullu kona-bá Comissão Anti Corrupção (CAC) ne’ebé ho karákter pedidu urjénsia hosi Governu iha tempu hirak liu bá, nune’e bele hakat bá eleisaun komisáriu CAC ho maioria absoluta.

(more…)

Kontinua Le'e

Polítika

Armanda Berta ho Ilídio Domingos de Araújo Lidera KHUNTO Períodu 2024-2028

Published

on

Hatutan.com, (21 Abríl 2024), Díli- Partidu Kmanek Haburas Unidade Nasionál Timoroan (KHUNTO) termina ona nia kongresu nasionál ho susesu no demokrátiku iha Domingu kalan (21/04/2024). Kongresu nasionál ne’ebé hala’o durante loron rua ne’e, maioria kongresista ka delegadu partidu KHUNTO nian depozita konfiansa nafatin  bá Armanda Berta dos Santos nu’udár Prezidente partidu no Ilídio Domingos de Araújo hanesan Sekretáriu Jerál bá mandatu períodu 2024-2028.

(more…)

Kontinua Le'e
Advertisement

Trending