Hatutan.com, (15 Dezembru 2022), Díli—Órgaun eleitóral Comissão Nacional de Eleições (CNE) kompostu hosi komisáriu sira ho reprezentante sira hosi munisipiu 13 ho Rejiaun Administrativa Espesial Oecusse Ambeno (RAEOA), organiza enkontru alargada ida hodi avalia hikas fallansu hirak ne’ebé molok ne’e mosu iha eleisaun Prezidensiál, nune’e bele iha preparasaun liután organiza eleisaun Parlamentár 2023.

Prezidente CNE, José Agostinho Belo.

Prezidente CNE, José Agostinho Belo hateten, avaliasaun ida-ne’e hala’o tanba CNE nu’udár órgaun eleitóral ida no mandatu ne’ebé nia asume, oras-ne’e kompleta ona bá tinan ida.

Lee Mós: Ramos-Horta “Bolu” CNE ho STAE Konfirma Preparasaun Eleisaun Parlamentár 2023

Halo evaliasaun interna ida-ne’e, oinsá koñese di’ak liután sira nia situasaun, problema no atuasaun sira ne’ebé durante ne’e halo iha tempu eleisaun.

“Ita konsolida mós ita nia forsa, preparasaun bá eleisaun 2023 nian. Tanba ne’e mak ohin mai hosi munisipiu sira inklui RAEOA, atu bele rejistu, kestaun sira ne’ebé fundamentál, iha prosesu eleisaun Prezidensial liubá,” José Agostinho Belo hateten hafoin avaliasaun iha salaun Laline-Larigutu CNE, Caicoli, Kinta (15/12/2022).

Fallansu hirak ne’ebé mosu iha munisipiu, postu administrativu no suku sira durante eleisaun liubá, presiza hato’o bá iha nasionál, hamutuk ho komisáriu sira, nune’e bele kurríje buat balun ne’ebé sira sente dehan presiza tenke hadi’a. Ida ne’ebé di’ak, tenke aumenta liután oinsá bele serví eleisaun ne’e tenke susesu.

Karaterístika eleisaun iha Prezidensial ho Parlamentár diferente, tanba kandidatu uluk ne’e, mezmu barak, maibé, CNE bele konsege oinsá atu mobiliza rekursu hothotu, hodi bele la’o.

Maibé, eleisaun Parlamentár ida mai ne’e konkorrente sira ne’e mai hosi partidu politiku sira, barak liu tán.

La’ós ne’e de’it, iha periúdu kampaña mós presiza tempu ne’ebé naruk tanba la’ós de’it ona loron 15, maibé kampaña Parlamentár iha tinan oin sei la’o durante loron 30 ka fulan-ida.

Maski nune’e, bele fó liután espasu no seguransa bele la’o di’ak, atuasaun di’ak, komportamentu hosi komisáriu sira, funsionáriu sira, oinsá mak serbisu ho di’ak, atu fiar ne’ebé sosiedade fó, órgaun eleitorál hanesan CNE ho STAE bele iha konfiansa.

“Liu-liu partidus politikus sira, sé eleisaun la’o di’ak, eleisaun ida ne’ebé mak di’ak, atu rezultadu sira bele simu, bele avansa, aselera lalais demokrasia ho dezenvolvimentu iha ita nia rain,” José Belo hateten.

CNE nu’udár órgaun independente ida, nia pozisaun maka serbí bá partidu hotu-hotu, serví bá demokrasia tanba ne’e maka CNE sempre konsidera laiha partidu politiku boot, laiha partidu ki’ik. Tanba, tama ona bá eleisaun, hotuhotu avansa ho zero.

Agora, depende konkista eleitór sira, konkista povu tomak, bá partidu ida ne’ebé mak sira sente dehan sai alternativu bá governasaun tuir mai. Tanba ne’e, CNE nia serbisu oinsá atu serví nafatin ho komportamentu ne’ebé di’ak, tratamentu hanesan bá partidu hothotu, atu nune’e demokrasia ne’e buras.

Hatán kona-bá preparasaun orsamentu bá eleisaun iha tinan 2023 mai, José Belo haktuir, bainhira sira simu mandatu ida ne’e, orsamentu ida tinan uluk ninian iha tiha ona, nune’e, sira halo de’it ezersísiu oinsá mak atu bele uza osan ne’e ho di’ak.

Iha tempu ne’ebá, CNE hanoin katak eleisaun Prezidensiál ne’e sei to’o de’it iha primeira volta, nune’e sira planeia de’it volta ida nian.

Maibé, ikus mai eleisaun tama to’o segunda volta. Tanba ida ne’e maka bá tinan oin nian, tenke iha rekursu finanseiru hodi gastu bá atividade sira.

Atividade edukasaun sívika ne’ebé CNE hala’o, dala-barak, la’o tuir de’it númeru ne’ebé tau tiha ona. Maibé, foin lalais, CEN halo esforsu nafatin, orsamentu ne’ebé la uza bá fatin seluk, konsege konsentra iha edukasaun sívika.

Iha eleisaun Prezidensial liubá, CNE halo edukasaun sívika iha fatin barak, pedidu ne’ebé tama bebeik, oinsá atu bele esklarese di’ak liután prosesu tomak, ho partidu sira nia partisipasaun ho sosiedade tomak.

Oras ne’e CNE hala’o namanas enkontru komunitáriu katak, fallansu sira ne’ebé iha kraik uluk ne’e, sosiedade hakarak partisipa, no dadaun ne’e mós CNE halo reuniaun mós ho juventude sira, no bele mós ho universitáriu sira, katak, eleisaun ne’ebé mai ne’e, la’os eleisaun ema ida nian, maibé ema hotu nian.

Jornalista: Rogério Pereira Cárceres