Hatutan.com, (19 Juñu 2023), Díli—Konstituisaun Repúblika Demokratika Timor-Leste (K-RDTL) iha artigu 7 hateten, povu ejerse nia podér polítiku hosi eleisaun. Tanba ne’e, Rezisténsia Nasionál Estudante Timor Leste husu bá ukun na’in sira satu ukun tuir duni povu nia hakarak.
Lee Mós : RENETIL “Hakas-an” Tulun Estadu Iha Dezenvolvimentu Nasionál
Konferénsia imprensa i RENETIL, Segunda (19/06/2023). Foto/Lazaro Pereira Quefi
Liuhosi konferénsia imprensa iha Sede RENETIL, Farol, Díli, Segunda (19/06/2023), Sekretáriu Jerál RENETIL, Joaquim Fonseca “Rusuo” hateten, povu hili tiha ona partidu ne’ebé tuir povu nia hanoin atu ukun sira durante tinan-lima mai (2023-2028), tanba ne’e, partidu sira ne’ebé ukun tenke ukun tuir povu nia hakarak no halo buat ruma bá povu. Tanba ne’e, RENETIL husu atu partidu sira ne’ebé ukun hatudu ema hodi halo servisu bá povu tuir kompromisu eleitorál ne’ebé partidu polítiku sira halo iha kampaña eleisaun parlamentár nian.
Bá partidu sira ne’ebé hetan asentu iha parlamentu nasionál, hanesan CNRT (kadeira 33), FRETILIN (19), Partidu Demokrátiku (neen/6), KHUNTO (5) no PLP kadeira haat (4), RENETIL reziste katak durante iha partidu sira ne’e halo kompromisu eleitorál, tanba ne’e, iha bainhira bá ona tuur iha PN buka fó hanoin bá malu atu halo buat di’ak bá povu.
FERENETIL nota mós katak partidu CNRT ne’ebé manan maioria simples ho kadeira-33 iha PN ko’alia buat lubuk ida iha nia komísiu sira kampaña eleitorál nian; primeiru maka atu dada kadoras mai Timor-Leste depois atu rezolve fronteira tasi no rai maran tamba fronteira rai maran iha Bobonaro, Suai ho Oé-Cusse seidauk rezolve hotu no fronteira bá tasi feto kompletamente seidauk rezolve.
CNRT mós kompromete hadi’a fasilidade infraestrutura, inklui bee-moos bá povu no investimentu ka dezenvolvimentu bá sektór agrikultura depois tau-matan bá ema ho defisiénsia sira, fó prioridade bá ema ho defisiénsia sira iha prosesu dezenvolvimentu nian no hadi’a governasaun ida-ne’e liga mós hakarak hadi’a Konstituisaun Repúblika Demokratika Timor-Leste (K-RDTL).
RENETIL mós nota hela no sei halo advokasia bá kompromisu sira partidu CNRT nian atu implementa iha nia mandatu ukun mak hanesan kria kampu traballu bá joven sira atu redús joven sira bá servisu iha li’ur, halo auditoria no investiga orsamentu sira ne’ebé sai tiha ona biliaun $11, hakarak halo servisu públiku nian vizivel liu iha populasaun nia leet, hadi’a lei ne’ebé estabelese iha Zona Ekonomi Espesiál Sosiál Merkadu (ZEESM).
CNRT mós kompromete atu promove investimentu sektór privadu katak iha Timor-Leste kuaze maioria hosi kompañia sira dependente bá investimentu públiku bá servisu sira ne’ebé mak governu finansia, no atu lori mós investor hosi li’ur mai Timor no kontínua mós ho programa sira ne’ebé konsagra ona iha Polítika Planu Estratéjiku Dezenvolvimentu Nasional (PEDN) 2011-2030.
CNRT hakarak reforma justisa hodi hatuur justisa ho loloos. Sentralizasaun dezenvolvimentu ekonómiku bá liu munisípiu sira, katak buat hotu la’ós sentraliza iha kapitál Díli.
Iha ámbitu kampaña eleitorál RENETIL mós rejista kompromisu partidu FRETILIN nian mak hanesan; hasai povu hosi mukit no ki’ak, hadi’a sistema edukasaun no hadi’a órgaun soberanu.
Hasai povu husi mukit no kiak Hakarak atu hadi’a sistema edukasaun no armoniza servisu órgaun soberanu sira-nian. FRETILIN hakarak mós hadi’a governasaun no K-RDTL, kombate korrupsaun, loke kooperativa, kampu traballu bá joven sira, subsídiu bá idozu sira no mós bá veteranu sira, hadi’a produsaun agríkola, turizmu, petróleu hodi kria kampu traballu iha Timor-Leste.
FRETILIN mós kompromete programa movimentu hafoun aldeia bá PNDS nian, hadi’a sektór edukasaun, saúde, agrikultór, hakarak dada kadoras mai Timor no rezolve fronteira maritima nian.
RENETIL mós nota kompromisu eleitorál PD nian, hakarak hadi’a órgaun soberania no hasae saláriu mínimu hosi $115,00 bá $200,00 kada fulan, feforma PNTL nune’e sai seguransa ne’ebé profisionál no hasae saláriu ba PNTL ho F-FDTL, dezenvolve área agrikultura, peska, turizmu no eletrisidade.
Partidu Demokrátiku nia kompromisu mós hakarak hadi’a uma-lisan sira iha territóriu Timor Leste, fó mós bolsu estudu bá oan primeiru hotu-hotu feto ka mane eskola hosi pre-primária to’o akaba universidade.
RENETIL mós sei halo advokasia bá kompromisu eleitorál partidu KHUNTO ho PLP nian ne’ebé maioria programa atu hanesan ho partidu sira ne’ebé hetan kadeira barak liu iha Parlamentu Nasional bá Lejislatura daneen nian.
Presiza Hasa’e Koñesimentu Observadór Sira
Iha fatin hanesan koordenadór jerál RENETIL nian bá eleisaun parlamentár 2023, Natalina Lidia Aparicio Vara, rekomenda atu iha eleisaun tuir mai tenke iha formasaun jenériku bá hakbiit koñesimentu observadór nasionál sira-nian iha prosesu eleisaun.
Nia hateten, bainhira iha loron eleisaun la bela duvida ona bá nia knar, tanba realidade ne’ebé RENETIL haree katak observadór balun ladún iha entendimentu di’ak kona-bá kartaun observadór ne’ebé fó sai hosi órgaun eleitorál CNE ho STAE.
Jornalista Estajiáriu : Lazaro Pereira Quefi