Hatutan.com, (06 Outubru 2023), Díli– IX Governu Konstitusionál nia programa prioridade ida iha sira-nia mandatu mak atu halo reforma bá setór justisa.
Lee Mós: Governu Sei Rekruta Péritu Na’in-Lima Atu Halo Diagnóstiku Molok Reforma Justisa
Tribunal Distritál Díli. Foto/Dok. Hatutan.com
Ho prinsípiu reforma justisa ida-ne’e, Governu nomeia ona antigu Ministra Justisa (MJ), Lúcia Brandão Lobato nu’udár koordenadora grupu traballu reforma justisa.
Governu mós hamutuk ho parseiru UNDP ka Programa Dezenvolvimentu Nasoins Unidas nian hodi kontrata tán péritu internasionál na’in-lima (5) atu bele halo estudu no diagnóstika bá programa reforma justisa Timor-Leste.
Organizasaun La’ós Governu nian (ONG) ne’ebé durante ne’e tau matan bá setór justisa, JSMP (Programa Monitorizasaun bá Sistema Judisiál) konsidera, la nesesariu Governu ho UNDP halo rekrutamentu bá péritu internasionál na’in-lima atu halo de’it diagnóstiku no estudu bá setór justisa molok halo reforma.
Koordenadór bá Programa Monitorizasaun Parlamentu Nasionál JSMP nian, José Pereira, hateten JSMP mós hetan konvite hosi Koordenadora Grupu Traballu Reforma Justisa, Lúcia Lobato, hodi halo diskusaun no husu JSMP nia paresér ka opiniaun ruma. Nune’e, JSMP relata katak bainhira temi reforma signifika sistema justisa dadauk iha rai-laran ninia funsionámentu ne’e ladiak, la efetivu, ka kria prezuiju ruma bá Estadu ona, tanba ne’e Estadu hanoin atu reforma.
“Mezmu ita foin ukun rasik aan, maibé ita nia setór justisa ne’e lao diak, maske ho rekursu umanu no fasilidade limitadu, problema ita hatene momos iha hela ita-nia matan, tuir loloos Governu hein investe. Ita kontrata peritu internasionál ho remunerasaun ka ho orsamentu boot atu halo saída tan. Ita mós la hatene osan sira ne’e gastu bá péritu ne’e hira no sira sei mai to’o bainhira, atu haree deit buat kiik sira-ne’e. Bá ha’u ida-ne’e la nesesariu, so para estraga osan Estadu nian de’it,” José Pereira afirma hodi responde Hatutan.com iha nia knaar fatin JSMP, Colmera, Díli, Sesta (06/10/2023).
Iha Governu anteriór, entre tinan 2017-2019, Governu estabelese ona komisaun reforma setór justisa ne’ebé halo diagnostika no fó rekomendasaun pertinente sira bá Governu atu halo revizaun bá lei sira, rekruta tan juis sira, rekruta tan prokuradór sira, rekruta Defensoria Públiku sira no harii Tribunál iha munisípiu hotu-hotu. Nune’e, bele lori justisa besik liu bá povu.
Koordenadór bá Programa Monitorizasaun Parlamentu Nasionál JSMP nian, José Pereira. Foto/Gloria Maia
Hosi rekomendasaun ne’e, JSMP lembra, katak altura ne’ebá Governu harii tan Ministeriu Reforma, Lejizlativa no Asuntu Parlamentár (MRLAP) halo servisu no halo kontratu bá peritu internasionál mai halo estudu depois halo relatóriu hotu rekomendasaun.
José Pereira, hateten, iha Governu da-sia ne’e kria tan Grupu Traballu Reforma Justisa depois kontrata tan peritu na’in-lima no hosi konteúdu ida-ne’e JSMP konsidera Estadu gastu de’it osan hodi sei prodús relatóriu ka rekomendasaun sira ne’ebé hanesan mós dokumentu sira antes ne’e.
“Governu ida tama halo ninia programa depois soe hela, ida foun tama halo fali programa foun ida seluk, ida-ne’e maka problema ne’ebé entidade hotu persiza hadia,” José Pereira hateten.
JSMP propoin bá Governu tenke haree problema rai-laran neebé Governu rasik haree ho matan, estrada kuak, foer iha Díli laran nakonu, bee-moos laiha. Tanba ne’e, tuir loloos osan ne’ebé atu selu peritu ne’e investe bá problema hirak ne’e hodi rezolve problema komunidade enfrenta iha baze.
Pozisaun Asosiasaun HAK
Diretór Asosiasaun HAK, Feliciano da Costa Araújo. Foto/Gloria Maia
Asosiasaun HAK, konsidera relasiona ho Governu ho UNDP nia planu atu rekruta péritu internasionál na’in-lima hodi mai halo análiza situasionál no diagnóstiku bá setór justisa molok halo reforma bá área justisa ne’e estadu Timor-Leste desvia peritu Timoroan.
Diretór Asosiasaun HAK, Feliciano da Costa Araújo, inisiativa hosi Grupu Traballu Reforma Justisa liuhosi Governu atu rektruta peritu na’in-lima atu halo analize situasionál bá setór justisa molok halo reforma justisa ne’e intesaun diak, maibé Governu tenke haree didiak no hatur mata-dalan ida atu mensiona loloos, tanbá saída maka persija peritu internasionál sira.
Iha área justisa ninian, liu-liu kona-bá lei n’ee rasik Timor mós iha espesialista ne’ebé maka barak tebes, balun eskola iha universidade boot sira iha rai-li’ur no balun finaliza iha UNTL, UNPAZ, UNDIL no UNITAL.
“Sira mai fó sira nia pareser, sira nia koñesimentu, maibé tuir loloos kontextu Timor ne’e ema Timor rasik maka hatene, tanbá saída maka ita labele utilíza ida ne’e, sé ita hanoin atu aranza barak liu ema husi rai-li’ur diak liu ita halo balansu, bele uza na’in-rua husi li’ur, maibé restu nee uza Timoroan,” nia akresenta.
Jornalista: Gloria Maia
.