Connect with us

Justisa & Krime

Desizaun bá Membru PNTL Reformadu Na’in-158 Iha Ona

Published

on

Hatutan.com, (28 Novembru 2023), Díli—Tribunál Rekursu (TR) liu hosi plenária, hasai ona desizaun bá reforma membru Polísia Nasionál Timor Leste (PNTL) na’in 158.

Prezidente Tribunál Rekursu (PTR), Deolindo dos Santos.

Desizaun ne’e TR fó-sai bazeia bá pedidu fiskalizasaun abstrata konstitusionalidade bá artigu 128 hosi Dekretu-Lei númeru 69/2022, loron 28 fulan-Setembru bá Estatutu profisionál pessoál ho funsaun polisiál iha Polísia Nasionál Timor-Leste, hosi Provedoria dos Direitus Humanus no Justisa (PDHJ).

Lee Mós: PDHJ Husu TR Halo Fiskalizasaun Abstrata Konstitusionalidade bá Artigu 128 Hosi Dekretu-Lei númeru 69/2022

Prezidente Tribunal Rekursu, Deolindo dos Santos hateten, desizaun sai tiha ona kuaze semana tolu ona, tanba ne’e desizaun plenária Tribunál Rekursu nian.

Advertisement

“Liu hosi plenária Tribunál Rekursu nian hasai ona desizaun. Maibé, desizaun atu metan ka mutin ha’u labele esplika bá públiku tanba ha’u mós tama hodi foti desizaun ne’e rasik. Entau ha’u labele fasilita públiku atu hatene kona-bá desizaun ne’e,”  Deolindo dos Santos  hateten hafoin partisipa serimónia loron Proklamasaun Independénsia bá dala-48, iha Palásiu Prezidensiál Bairru-Pité, Tersa (28/11/2023).

PTR mós subliña katak, iha fiskalizasaun abstrata ne’e laiha inkonstitusionál bá pedidu PDHJ nian ne’ebá hatama bá Tribunál Rekursu.

Iha loron 17 fulan Jullu 2023, Provedór Direitus Umanus no Justisa (PDHJ), Virgílio da Silva Guterres “Lamukan” hala’o enkontru ho Prezidente Tribunál Rekursu (PTR), Deolindo dos Santos, iha Edifísiu Tribunál Rekursu, Dili,  hodi aprezenta ofisiál PDHJ nia pedidu fiskalizasaun abstrata konstitusionalidade bá artigu 128 hosi Dekretu-Lei númeru 69/2022, loron 28 fulan-Setembru (Estatutu profisionál pesoál ho funsaun polisiál iha Polísia Nasionál Timor-Leste).

Pedidu ne’e bazeia bá artigu 150, alínea f) no artigu 164, númeru 2, hosi Konstituisaun Repúblika Demokrátika Timor-Leste, no mós artigu 24, alínea c) hosi Lei númeru 7/2004, loron 26 fulan-Maiu, alteradu ona ho Lei númeru 8/2009, loron 15 fulan-jullu (ne’ebé aprova Estatutu Provedór Direitus Umanus no Justisa).

Sita hosi komunikadu imprensa PDHJ nian katak iha Artigu 128 hosi Dekretu-Lei númeru 69/2022, loron 28 fulan-Setembru, estabelese rekizitu balun bá membru PNTL sira atu tama bá apozentasaun ka reforma, hanesan tuirmai ne’e:

Advertisement

Presta ona serbisu durante períodu mínimu ne’ebé mak lei jerál determina ona;

Atinje ona idade 60; ou

Órgaun kompetente komprova ona katak fizikamente ka psikikamente laiha kapasidade atu ezerse knaar iha PNTL.

Direitu bá traballu nu’udar direitu fundamentál ida ne’ebé mak Konstituisaun RDTL konsagra iha ninia artigu 50. Wainhira hapara ema ruma hosi ninia traballu tanba razaun idade, ne’e signifika katak halo restrisaun/limitasaun bá ema ne’e ninia direitu fundamentál bá traballu.

Artigu 24 hosi ita-nia Konstituisaun hatete katak atu halo restrisaun/limitasaun bá ema nia direitu, liberdade no garantia fundamentál sira, tenke halo liuhosi Lei Parlamentu Nasionál nian.

Advertisement

Governu laiha kompeténsia konstitusionál atu aprova diploma lejizlativu ruma hodi halo restrisaun/limitasaun bá ema nia direitu, liberdade no garantia fundamentál ruma sein iha uluk autorizasaun lejizlativa hosi Parlamentu Nasionál.

Tuir Provedór Direitus Umanus no Justisa entendimentu, katak artigu 128 hosi diploma lejizlativu Governu nian ne’ebé temi ona iha leten ne’e, organikamente inkonstitusionál tanba viola artigu 24 Konstituisaun. Mosu violasaun ba artigu 24 Konstituisaun nian tanba só Parlamentu Nasionál de’it mak bele halo restrisaun/limitasaun ba ema nia  direitu, liberdade no garantia fundamentál ruma. Governu bele halo restrisaun/limitasaun ba ema nia direitu, liberdade no garantia fundamentál ruma, só bainhira hetan autorizasaun hosi Parlamentu Nasionál liuhosi Lei.

PDHJ husu bá Tribunál Rekursu atu tetu pedidu ne’e ho urjénsia tanba PNTL no Ministériu relevante foti ona pasu inisiál balu relasionadu ho desizaun administrativa atu hapara membru PNTL hamutuk na’in 158 (atus-ida lima-nulu resin ualu) tanba razaun idade.

PDHJ husu mós bá Tribunál Rekursu atu deklara katak artigu 128 hosi Dekretu-Lei númeru 69/2022, loron 28 fulan-Setembru, ne’e inkonstitusionál tanba Governu laiha kompeténsia Konstitusionál atu aprova Dekretu-Lei ne’ebé refere hodi restrinje/limita ema nia direitu fundamentál ba traballu.

PDHJ fundamenta tan katak Governu bele aprova Dekretu-Lei ruma hodi halo restrisaun/limitasaun bá ema nia direitu, liberdade no garantia fundamentál só bainhira iha uluk lai autorizasaun lejizlativa hosi Parlamentu Nasionál. Liuhosi Dekretu-Lei númeru 69/2022, loron 28 fulan-Setembru, Governu halo restrisaun/limitasaun bá membru PNTL sira-nia direitu bá traballu, sein iha uluk autorizasaun lejizlativa hosi Parlamentu Nasionál.

Advertisement

Bainhira orgaun ida ne’ebé laiha kompeténsia mak halo fali norma ruma ne’ebé mak la’ós pertense bá órgaun ne’e ninia kompeténsia, ida-ne’e tuir PDHJ katak organikamente inkonstitusionál. Tan ne’e, PDHJ husu bá Tribunál Rekursu atu deklara inkonstitusionalidade bá artigu 128 hosi Dekretu-Lei númeru 69/2022, loron 28 fulan-Setembru.

Jornalista: Gloria Maia

Continue Reading
Advertisement
Click to comment

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Justisa & Krime

MI Hatun Ona Despaixu Ba Komandu Jerál PNTL Halo Investigasaun Ba Superintendente Asistente Polísia AQ

Published

on

By

Hatutan.com, (13 Novembru 2025), Díli-Ministru Interiór, Francisco da Costa Guterres, hatun ona despaixu ba Komandu Jerál  Polísia Nasional Timor-Leste (PNTL)  atu halo investigasaun ba Superintendente Asistente Polísia AQ ne’ebé deskonfia falsifika  dokumentu veteran   hodi  hetan grau 8 a 14.

(more…)

Continue Reading

Justisa & Krime

PNTL Submete Ona Kazu Dirijente SNI Hatama Fugetes Ba Ministeriu Públiku

Published

on

By

Hatutan.com, (12 Novembru 2025), Díli– Polísia Nasional Timor-Leste (PNTL) submeter ona kazu importa sasan kontra bandu (fugetes) ne’ebé envolve husi dirijente Servisu Nasionál Intelijénsia (SNI) na’in-rua, foin lalais ne’e.  

(more…)

Continue Reading

Justisa & Krime

Injustisa Bainhira Husik Livre Dirijénte SNI Na’in-Rua Lori Sasán Kontra Bandu

Published

on

By

Hatutan.com, (11 Novembru 2025), Díli—Forum Organizasaun  Noun Governamentál Timor-Leste (FONGTL) konsidera  bainhira autóridade seguransa sira husik livre dirijénte nain-rua husi Servisu Nasionál Intelijénsia (SNI) ne’ebé hatama sasán kontra bandu (Fugete) hatudu injustisa boot.  

(more…)

Continue Reading

Trending