Connect with us

Internasionál

Timor-Leste Partisipa “Chinese Roundtable Meeting” Nu’udár Faze Preparasaun Adere bá OMK

Published

on

Hatutan.com, (24 Fevereiru 2024), Abu DhabiIha tinan 2024, Estadu membru sira iha Organizasaun Mundiál Komérisiu (OMK) realiza Konferénsia Interministerial bá dala-13 OMK ka 13th WTO Ministerial Conference ha Sentru Espozisaun Nasioál Abu Dhabi (ADNEC), Abu Dhabi, Emiradus Arabes Unidus (EAU), hosi loron  26 to’o 29 fulan-Fevereiru 2024.

Timor-Leste “Chinese Around Table Meeting” iha Abu Dhabi, Sábadu (24/02/2024). Foto/Rogério Pereira Cárceres

Jornalista Hatutan.com, Rogério Pereira Cárceres hosi sidade Emiradus Arabes Unidus (EAU) relata katak eventu importante ida-ne’e sei halibur estadu membru OMK 175, ofisial seniór sira, inklui reprezentante setor privadu sira ho organizasaun la’ós Governu (ONG)  hosi mundu tomak hodi halo diskusaun kona-bá regra no regulamentu sira ne’ebé regula komérsiu internasionál.

Konferénsia Ministerial sira hanesan órgaun foti desizaun ne’ebé aas liu iha OMK no serve hanesan fórum importante bá estadu membru sira atu rezolve dezafiu komérsiu, hadi’a regra komérsiu, no estabelese ajenda polítika komérsiu globál nian.

Konferénsia Interministerial da-13 ne’e sei harii bazeia bá progresu ne’ebé hetan durante MC12 ka (Konferénsia Ministerial bá dala-12) ne’ebé hala’o tiha ona iha Genébra iha fulan-Juñu 2022, ne’ebé halo “breakthroughs substantive” kona-bá subsídiu peska, inseguransa ai-han no komérsiu eletróniku.

Advertisement

Área fokál sira sei inklui hadi’a kapasidade nasaun sira ne’ebé dezenvolve no país sira ne’ebé ki’ik liu dezenvolve (LDCs) atu asesu bá sistema komérsiu globál, propriedade intelektuál no mekanizmu rezolusaun disputa OMK nian.

Iha ámbitu konferénsia ministerial dala-13 ne’e liuhosi reauniaun Meza Redonda  Xina nian bá dala-12 ka Chinese Rountable Meeting/CRT-12) hahú hosi loron 24 to’o loron 25  fulan-Fevereiru 2024 iha Abu Dhabi, Emiradu Árabe Unidus (EAU),  ein-paralelu ho Konferênsia Ministerial OMK bá dala-XIII (MC13).

Reuniaun ne’e nu’udár reuniaun da-huluk ne’ebé hala’o iha rejiaun Árabe ne’ebé foku liubá  Perspetiva Árabe kona-baáAdezaun bá OMK no  Sistema Komérsiu  Multilateral.

Hosi nasaun 22 membru Liga Árabe, iha nasaun 13 de’it mak oras ne’e sai membru OMK no  nasaun 8 seluk nu’udár país  observadór ho diferente tipu hanesan país Arjélia, Iraque, Repúblika Libaneza, Líbia, Somália, Sudaun no  Repúblika Árabe Síria ne’ebá oras ne’e iha hela prosesu  adezaun nian haktuir hosi  Artigu XII hosi Marrakesh nian, enquantu Palestina hetan ona  estatutu nu’udár  observadár ad hoc iha konferênsias Ministeriais  OMK dezde 2005.

Reuniaun da-huluk  Meza Redonda Xina hahú kedas iha loron 29 fulan-Maiu   to’o loron 01 fulan-Juñu 2012 iha  Beijing Xina ho ninia objetivu  fasilita no apoiu  prosesu post adezaun  País Menus Dezenvolvidu sira (PMDs) bá OMK  haktuir Artigu XII hosi Akordu Marrakesh nian.

Advertisement

Delegasaun  Timor-Leste ne’ebé  partisipa iha  reuniaun ne’e komposta hosi  ekipa téknika ne’ebé reprezenta hosi ajénsia governamentál sira ne’ebé molok ne’e  presta asisténsia téknika relativamente kona-bá Timor-Leste nian adezaun bá OMK.

Timor-Leste nia partisipasaun iha enkontru meza redonda Xina nian ne’e, hanesan parte ida atu Timor-Leste tama lalais bá OMK hodi sai membru permanente.

Vise Perzidente CCI-TL, Gali Soares de Araújo. Foto/Rogério Pereira Cárceres

Hafoin reuniaun ne’e, Vise Prezidente bá Kámara Komérsiu no Indústria, Timor-Leste (CCI-TL-sigla portguês) no hanesan mós reprezentante Setór Privádu Nasionál TL nian, Gali Soares de Araújo, agradese bá oportunidade marka loron dahuluk bá enkontru tékniku nian liga ho Timor-Leste nia adezaun bá iha Organizasaun Komérsiu.

“Enkontru ida ne’e tékniku liu, ho títulu meza redonda hosi parte Xina nian ka Chinese Around Table Meeting, maibé, haree liu-liu kona-bá perspetiva nasaun Arábia sira, no mós nasaun Afrikanu sira nian, kona-bá adezaun iha organizasaun mundial komérsiu,” Vise Perzidente CCI-TL, Gali Soares de Araújo, hateten.

Reuniaun ne’e, partisipante sira foka liubá iha perpestiva Xina nian ho nasaun Arábia sira nian, kona-bá adezaun nasaun sira nian ne’ebé mak hola parte iha organizasaun mundial komérsiu, hanesan mós Timor-Leste.

Hatán kona-bá saida mak TL aprezenta iha enkontru ne’e, Gali de Araújo, dehan, enkontru ohin ne’e, TL partisipa de’it hanesan observadór, rona barak liu, no iha mós biban atu partisipa, maibé, dala-ruma, depois intervalu ida ne’e.

Advertisement

Reprezentante setór privádu nasionál ne’e hatutan, iha sorumutu ne’e mós, iha kestaun balu ne’ebé mak Timor-Leste haree esperiénsia hosi nasaun sira seluk ne’ebé nia prosesu hanesan ho Timor nian no kestaun sira ne’e hetan duni resposta hosi nasaun sira seluk. Pore-zemplu hanesan Cambódia, ne’ebé maka fó ezemplu ida katak, iha tinan 20 liubá, bainhira sira adere bá OMK, sira nian investimentu ne’ebé mak mai hosi FDI, ka investimentu estranjeiru sira, hahú oitoan, maibé, hafoin tinan hira, komesa haree mós invesimentu ne’e sa’e maka’as.

Tuir ajenda ne’ebé Hatutan.com asesu hosi Gabinéte mídia Primeiru Vise Primeiru-Ministru, katak, durante Konferénsia Interministerial OMK nian bá dala-13 iha Abu Dhabi, iha Segunda, 26 fulan-Fevereiru 2024, sei marka mós eventu assinatura importante ida hodi ofisializa Timor-Leste nia adezaun sai membru plenu iha OMK.

Istória Badak Estabelese OMK

Organizasaun Mundial Komérsiu (OMK) harii iha tinan 1994 no nia sede iha Genébra, Suisa. Organizasaun ne’e nu’udár susesuáriu bá Akordu Jeral kona-bá Taxas no Komérsiu (GATT) no sai hanesan fórum ida bá negosiasaun no implementasaun regra komérsiu entre nasaun membru sira.

Kuaze nasaun hotu iha mundu reprezenta iha OMK. Estadu membru 163 ne’ebé oras ne’e daudaun ne’e hamutuk kobre área millaun 121.05 km2 no ema billaun 7.44 ka besik 93.62% hosi populasaun mundiál. Uniaun Europeia, nu’udár organizasaun transnasionál, konta hanesan membru adisionál ida. Nasaun 20 seluk iha estatutu observador.

Advertisement

Dadaun ne’e, OMK iha ona nasaun membru hamutuk 164. Kualkér estadu ka territóriu aduaneiru ne’ebé iha autonómia tomak iha ninia polítika komérsiu nia konduta bele sai membru ida, maibé membru OMK hotu tenke konkorda ho termu sira. Iha mós governu observadór 24 ne’ebé mak nasaun sira ne’ebé la’o liuhosi prosesu sai membru. Nasaun 16 de’it mak la’ós membru OMK ka observadór.

Jornalista: Rogério Pereira Cárceres

Continue Reading
Advertisement
Click to comment

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Internasionál

PM Xanana Husu Haforsa Diálogu no Páz Ba Estabilidade Rejionál

Published

on

By

Hatutan.com, (28 Outubru 2025), Díli— Primeiru-Ministru Repúblika Demokrátika Timor-Leste (PM-RDTL), Kay Rala Xanana Gusmão, haktuir hikas importánsia pás no haforsa diálogu hodi garante dezenvolvimentu sustentável liután iha rejiaun ASEAN tomak.

(more…)

Continue Reading

Internasionál

Timor-Leste Marká Tán Istória Ida Tama ASEAN, Ramos-Horta Husu Hametin Dame, Servisu Maka’as ho Onestidade

Published

on

By

Hatutan.com, (28 Outubru 2025), Díli– Prezidente Repúblika, José Ramos-Horta hateten  loron 26 fulan-Outubru 2025 marka tán istória ida bá Timor-Leste sai membru plenu  ASEAN bá dala-11, nune’e husu povu no Governu hametin nafatin dame no tenke servisu makaas ho ónestidade. 

(more…)

Continue Reading

Internasionál

Tribunál Manila Deklara Arnie Teves Jr “Inosente” husi Asasinatu Omisídiu iha 2019

Published

on

By

Hatutan.com,  (15 Jullu 2025), Dili--Tribunál Manila, Segunda  (14/07/2025),  hatama ona deklarasaun “La sala” (inosente)  ba eis reprezentante Negros Oriental Arnolfo Arnie Teves Jr iha nia kazu omisídiu ba alegasaun omisídiu iha Negros Oriental iha tinan 2019.

(more…)

Continue Reading

Trending