Connect with us
Pakote Ahi

Internasionál

TL Ofisialmente Sai Membru Plenu iha OMK

Published

on

Hatutan.com, (26 Fevereiru 2024), Abu Dhabi—Estadu membru permanente sira, ofisialmente simu ona Timor-Leste (TL) hanesan membru plenu iha Organizasaun Mundiál Komérsiu (OMK), iha ámbitu konferénsia interministeriál dala-13 ne’ebé hala’o iha Sentru Espozisaun Nasionál Abu Dhabi (ADNEC), Abu Dhabi, Emiradus Arabes Unidus (EAU), Segunda (26/02/2024).

Prezidente Repúblika (PR), José Ramos-Horta partisipa konferénsia interministeriál bá dala-13 ne’ebé hala’o iha Sentru Espozisaun Nasionál Abu Dhabi (ADNEC), Abu Dhabi, Emiradus Arabes Unidus (EAU), Segunda (26/02/2024). Foto: Rogério Pereira Cárceres.

Seremónia ofisializasaun ida-ne’e hala’o ho tema “Akordu OMK kona-bá Subsídiu Peskas” nian ne’ebé assina hosi Xefe Negosiadór Adezaun TL nian bá OMK, Francisco Kalbuadi Lai, atuál Vise Primeiru-Ministru RDTL, asiste direta hosi Preziente Repúblika, José Ramos-Horta.

Lee Mós: Timor-Leste, Nasaun Ne’ebé Lais Liu Prienxe Rekizitu Sai Membru OMK

Prezidente Repúblika (PR), José Ramos-Horta esplika, Organizasaun Mundial Komérsiu hanesan insituisaun multilaterál ida ne’ebé importante tebes no halo parte kuaze Estadu hotu-hotu iha mundu, balun seidauk halo parte.

Advertisement

“Ezemplu ita iha Timor-Leste laiha leis, laiha regras kona-bá seguransa, kona-bá tránzitu, kona-bá obrigasaun selu impostu, selu eletrisidade, selu bee, buat sira ne’e hanesan komparasaun simplés. Sé ita laiha ne’e karik, ne’e hanesan anarkia boot ida, ema komesa han-malu, ida-idak halo konforme nia hakarak,” Ramos-Horta hateten iha otél Interkontinentál, Abu Dhabi, Segunda (26/02/2024).

Bainhira laiha regras bá komériu internasionál maka ekonomikamente rai ki’ik sira mate hotu no rai boot sira mak manda, ida-idak manda. Maibé, rai boot sira rasik se laiha regras, organiza sistema internasional komérsiu nian, ida-idak halo konforme nia hakarak.

“Entaun, sira forte liu sira mak manda, sira mak hateten, regras mak ida-ne’e, hotu-hotu tuir. La tuir, ami invade imi. Maibé, kuandu iha rai ida, mundu atuál ne’e iha podér boot barak, entaun bele iha funu. Ho nia ameasa de’it, ho nia forsa de’it la sufisiente. Sira seluk dezafia ó,” Ramos-Horta esplika.

Tanba ne’e, OMK atu regula komérsiu internasionál, atu fó protesaun bá komeriu sira no hanesan fásil liu bá rai ki’ik sira hanesan TL, bele asesu bá merkadu internasionál.

“Ita laiha buat barak atu asesu, atu fa’an, atu exporta, maibé, iha kafé, tinan sira mai ne’e bele iha produtus barak seluk, hanesan vanila, cacau, ai-fuan, ai-funan, buat sira ne’e, indústria ki’ik iha Timor-Leste ne’ebé ita bele halo atu bele exporta,” nia subliña.

Advertisement

Prezidente Repúbliak dehan, iha leis barak ne’ebé Timor-Leste tenke halo, atu tama OMK. Timor tenke assina, ratifika tiha ona tratadu lubuk ida no tratadu sira ne’e hanesan tratadu ne’ebé karik atu tama ASEAN nian.

Signifika, TL konsege halo adezaun bá WTO, adere bá tratadu sira, signifika, tratadu sira ne’e mós válidu ona bá ASEAN.

“Signifika ita haksoit ona bá oin. Maibé, iha buat barak tán, ke Timor tenke haree,” Xefe Estadu ne’e hateten.

Xefe Estadu mós alerta katak,  TL bele assina tratadu ida, ratifika tratadu ida, maibé tenke haree leis TL nian tenke la’o tuir, tenke kabe ho prinsipiu sira tratadu nian. Labele iha tratadu ida, depois lei ne’e kontradis fali ho tratadu ne’e.

Iha direitu internasionál ka sistema internasionál, tratadu mak boot liu leis nasionál sira. Bainhira TL assina tratadu ida, tratadu ida ne’ebé instrumentu juridiku internasionál, tenke haree bainhira tratadu ne’e tama iha konflitu ho leis Timor nian ka la’e inklui Lei kona-bá investimentu, ka terras propriedade, no protesaun bá investimentu.

Advertisement

Bainhira TL nia lei ruma mak la kabe ho tratadu OMK sira nian, hakarak ka lakohi tenke muda lei sira ne’e no ne’e importante tanba ohin loron fásil liu atu haree lei saida mak kabe ho tratadu ida-ne’e, tanba iha ona artifísiu intelijénsia. Ema tau de’it informasaun bá programa iha artifísius intelijénsias, rezultadu mai kedan, no bele hahú prepara kedan emendas bá Timor nia lei  atu tenke la’o tuir tratadu sira ne’e.

Maske TL sai ona membru OMK maibé Ramos-Horta mós dezafia TL tenke preparadu, tanba atu iha komérsiu di’ak, Timor tenke iha exportasaun, tenke iha indústria, indústria ne’ebé fabrika sasán, bele hahán ho kualidade, tuir regras internasionais.

Ho TL nia adezaun bá OMK, nomós adezaun bá ASEAN, Governu tenke haree inspesaun produtu, protesaun bá konsumidor ne’ebé halo parte ezijensia tama iha komersiu internasional.

Ramos-Horta dehan, interesante pozitivu bá TL maka adezaun bá OMK, singnifika Timor simu regras internasionais sira ne’e. Tanba ne’e, investidór sira haree, sira sente iha seguransa liu atu mai investe iha TL.

Jornalista: Rogério Pereira Cárceres

Advertisement

Kontinua Le'e
Advertisement
Hakarak Hato'o Komentariu?

Husik Hela Komentariu

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Internasionál

Ramos-Horta bá Portugál-EUA, Partisipa Aniversáriu Revolução dos Cravos

Published

on

Hatutan.com, (22 Abríl 2024), DíliPrezidente Repúblika (PR), José Ramos-Horta hamutuk ho delegasaun semo bá Portugál hodi partisipa aniversáriu Revolução dos Cravos bá dala-L (50).

(more…)

Kontinua Le'e

Internasionál

Xanana Konvida Sylvia Earle Atu Fahe Esperiénsia bá TL Kona-bá Kuidadu Tasi

Published

on

Hatutan.com, (20 Abríl 2024), Díli— Primeiru-Ministru (PM), Kay Rala Xanana Gusmão konvida Péritu American Marine Biologist and Oceanographer, Sylvia Earle atu hala’o vizita mai Timor-Leste (TL) hodi fahe esperiénsia kona-bá diviorsidade tasi nian.

(more…)

Kontinua Le'e

Internasionál

PM Xanana ho PM Dominica Roosevelt Skerrit Diskute Kooperasaun Rai-Rua

Published

on

Hatutan.com, (20 Abríl 2024), Díli—Primeiru-Ministru (PM), Kay Rala Xanana Gusmão akompaña hosi Embaixadór Timor-Leste iha Brusselas, Jorge Trindade de Camões no ekipa Gabinete Fronteira Marrítima no Terrestre hala’o enkontru ho Primeiru-Ministru (PM) Commonwealth of Dominica, Roosevelt Skerrit hodi deskute kooperasaun bilaterál entre rai rua nian ne’ebé sei estabelese iha tempu besik.

(more…)

Kontinua Le'e
Advertisement

Trending