Connect with us
Pakote Ahi

Internasionál

Konferénsia Oseanu Atenas-Grécia Importante Atu Hametin Kooperasaun Hodi Proteje Balada iha Tasi-Laran

Published

on

Hatutan.com, (17 Abríl 2024), Díli— Primeiru-Ministru (PM), Kay Rala Xanana Gusmão konsidera konferénsia Oseanu “Ita Nia Tasi” bá dala-sia iha kapitál Atenas, Grécia importante tebes bá nasaun hotu-hotu, atu servisu hamutuk hodi proteje tasi hosi risku foer oin-oin liu-liu plástiku, hodi salva riku-soin tasi no balada sira ne’ebé moris iha tasi laran.

Primeiru-Ministru (PM), Kay Rala Xanana Gusmão partisipa iha konferénsia Oseanu “Ita Nia Tasi” bá dala-sia iha kapitál Atenas, Grécia, Kuarta (17/04/2024). Foto: Média PM.

Timor-Leste (TL) nu’udár rai kiik iha planeta ne’e, maibé iha kompromissu atu servisu ho parseiru sira hodi halo esforsu proteze ninia tasi no promove kooperasaun, solidariedade atu hamutuk buka solusaun bá dezenvolvimentu sustentável iha estadu sira no bá konservasaun tasi ho ninia riku-soin sira ne’ebé boot tebes iha ninia diversidade no maravilloza sira hodi dezenvolve polítika Governu Timor-Leste nian iha ekonomia azúl.

Lee Mós: Xanana To’o Ona Grécia Atu Partisipa Konferénsia Oseanu

Xefe Governu sente onradu hodi simu konvite hosi Primeiru-Ministru Grécia, Exelénsia Exselênsia Kyriakos Mitsotakis, hodi partisipa iha eventu importante ne’e.

Advertisement

Primeiru-Ministru, Xanana Gusmão konta tuir katak, bainhira nia sei estudante iha ensinu sekundáriu, aprende kona-bá Grécia nu’udár hun bá filozofia, arte no demokrasia. Tanba ne’e, onradu bo’ot ida hodi marka prezensa iha konferénsia internasionál importante ida-ne’e no nu’udár nasaun ki’ik sente iha obrigasaun hodi partisipa iha konferénsia ne’e atu diskute kestaun sira relasiona ho tasi.

Primeiru-Ministru (PM), Kay Rala Xanana Gusmão sai oradór prinsipál iha konferénsia Oseanu “Ita Nia Tasi” bá dala-sia iha kapitál Atenas, Grécia, Kuarta (17/04/2024). Foto: Média PM.

“Ida-ne’e nu’udár ha’u-nia vizita primeiru mai Grécia. Bainhira ha’u hanoin kona-bá nasaun, ha’u sente kontente ho beleza tasi no lagoa iha Grécia ho kór azúl hanesan lalehan. Uniaun perfeita entre tasi no rai klara no sagrada. Uniaun perfeita ida-ne’e halo ha’u sente ho tasi ne’ebé mak hakmatek no laiha ondas, diferente ho ha’u nia tasi iha Timor-Leste. Bainhira ha’u to’o iha Atenas, ha’u haree tasi ibun ne’ebé mak ho liña azúl, ha’u refleta kona-bá objetivu prinsipál hosi konferénsia ne’e, iha ne’ebé mak realiza iha fatin perfeitu no inspiradu ba ami Timoroan ne’ebé mak foti ona pasu dahuluk bá dezenvolvimentu ekonomia azúl,” Hatutan.com sita diskursu PM Xanana iha komunikadu.

Ida-ne’e nu’udár privilejiu ida bá Xanana Gusmão hodi marka prezensa iha konferénsia ne’e hodi diskute kona-bá interese komún, saúde tasi nian no poténsia ne’ebé iha. Timor-Leste mós partisipa iha konferénsia “Our Ocean Conference” iha Bali, Indonézia, iha 2018. 

Iha 2022, Timor-Leste partisipa mós iha konferénsia Nasaun Unidas kona-bá oseania iha Lisboa. Timor-Leste apoia totalmente esforsu internasionál hotu hodi proteje ita-nia oseania.

Oseanu sai nu’udár forsa unifikadora, konekta nasaun no komunidade iha mundu tomak. Ita-nia vida, identidade no kultura iha ligasaun ba tasi. Hosi Seychelles to’o São Tomé e Príncipe, no hakotu iha Timor-Leste, mak realidade verdadeira hodi prova kona-bá ida-ne’e.

“Ba Timor-Leste, ami iha relasaun ho tasi porfunda tebes.  Timor-Leste goja biodiversidade marrítima ida ne’ebé bo’ot ho 75% espésie ahu-ruin iha mundu eziste iha ne’ebá no ami hanaran ida ne’e ami-nia fatin moris. Tasi Timor nu’udár santuáriu ba moris iha tasi-laran. Kada tinan ami fó bem-vindu bá migrasaun kriatura majestoza, hanesan baleia azúl iha kosta norte. Nu’udár nasaun ki’ik, ami buka hela hodi dezenvolve ekonomia azúl hodi bele konserva ami-nia ambiente no fó oportunidade bá ami-nia populasaun,” nia salienta.

Advertisement

Kompromissu TL

Primeiru-Ministru (PM), Kay Rala Xanana Gusmão partisipa iha konferénsia Oseanu “Ita Nia Tasi” bá dala-sia iha kapitál Atenas, Grécia, Kuarta (17/04/2024). Foto: Média PM.

Eis Prezidente Repúblika ne’e akresenta, atu atinje objetivu maka, IX Governu halo hela esforsu hodi dezenvolve polítika ekonomia azúl no planu asaun. Planu ne’e sei define asaun konkreta hodi proteze Timor-Leste nia tasi, inklui esforsu hodi espande Timor-nia área mariña protezida hodi konserva biodiversidade no ahu-ruin tropikál.

Illa Ataúro hanesan parke mariñu nasionál hodi harii Sentru Investigasaun no Edukasaun Mariña ida ne’ebé situa kilómetru 30 de’it hosi kapitál Díli, ne’ebé iha tasi ho biodiversidade boot.

Dezenvolve Sentru Edukasaun Mariña hodi hasa’e literasia mariña populasaun nian, inklui joven Timor-oan sira foti asaun hodi kombate peska ilegál, hapara poluisaun plástiku iha Timor-Leste nia tasi.  

“Buat sira ne’e hotu sei labele realiza bainhira laiha kooperasaun globál no parseria signififikativa liuhosi asaun konkreta no asaun urjente, hanesan buat hirak ne’ebé mak panelista sira antes ne’e hato’o ona,” nia dehan.

Iha 2014, Timor-Leste partisipa iha konferénsia Estadu Menus Dezenvolvimentu iha Samoa. Iha outubru, tinan kotuk, Timor-Leste ba Brazil hodi partisipa iha Fórum Estadu Arkipelagu no Insulár. Iha fulan oin (Maiu) Timor-Leste sei partisipa iha 4ª Konferénsia Internasionál kona-bá SIDS iha Antígu no Barbuda.

Advertisement

“Agora ita iha kompreensaun di’ak kona-bá nesesidade hosi nasaun illa ki’i-koan sira ne’e, no ita-nia nasaun unidu liu hosi ita-nia konesaun bá tasi, no serbisu hamutuk hodi alkansa dezenvolvimentu sustentável no konservasaun mariña. Tanba ne’e ita hateten, ita-nia moris depende ba tasi no tasi depende ba ita! Nu’udár Estadu ki’ik-ko’an, Timor-Leste mai iha ne’e hodi aprende esperiénsia hosi nasaun seluk no hametin parseria hodi proteze no sustenta ita-nia tasi.  Ami haree bá futuru atu serbisu hamtuk hodi proteze ita-nia oseanu,” PM Xanana konklui.

Primeiru-Ministru aprezenta inisiativa sira hanesan halo estensaun bá área protezida tasi nian, estabelese parke nasionál hodi harii Sentru Investigasaun no Edukasaun Mariña ida iha illa Ataúru ne’ebé situa kilómetru 30 de’it hosi kapitál Díli, ne’ebé iha tasi ho biodiversidade boot.

Importánsia ka papél krítiku atu iha kooperasaun globál no parseria hodi bele halo dezenvolvimentu ida ne’ebe sustentável iha konservasaun mariña, no haforsa kompromisu Timor-Leste nian bá esforsu internasionál atu proteje oseanu.

Primeiru-Ministru subliña, importánsia atu aprende hosi nasaun seluk no kria parseria ida ne’ebé efetivu atu asegura saúde no sustentabilidade bá oseanu mundu nian.

PM Grécia Agradese

Advertisement

Primeiru-Ministru Grécia, Kyriakos Mitsotakis hato’o benvidu bá xefe Estadu ho xefe Governu nasaun hotu-hotu no partisipasaun hosi organizasaun naun governamentál hosi Organizasaun Nasoens Unidas (ONU) no seluk tán ne’ebé partisipa iha eventu ne’e hodi fahe hanoin kona-bá oinsa kolabora hamutuk atu proteje tasi ne’ebé moos.

Konferénsia Oseanu bá dala-sia, nu’udár eventu importante ne’ebé sira organiza hodi hatudu sira nia domin bá tasi hahù kedan iha tempu uluk to’o mai agora nu’udár tradisaun ida. Tanba tasi sai nu’udár raan ida ne’ebé fó moris no kontente bá Grécia tomak.

“Ami nia domin bá tasi sulin metin ona iha ami nia isin lolon, ne’ebé forma istória no kultura ami nian no to’o ohin loron suporta ami no haree ami hodi moris ho kontente,” PM Kyriakos Mitsotakis hateten iha diskursu.

Nia dehan, ho tasi nia furak ne’ebé halo sira kontente, ohin loron hasoru dezafiu no krize mudansa klimátika halo temperatura planeta iha mundu sofre problema lor-loron, tanba mudansa klimátika afeita rai udan provoka mota halo tasi sai foer no problema seluk tán maka jeilu afeita makas bá tasi sai fatuk no mutin hodi estraga biodiversidade tasi nian.

Foin lalais ne’e, nia hatutan, péritu sira halo estudu no fó-sai estudu peskiza ne’e katak, mudansa klimátika tinan ne’e halo polusaun tasi kontinua aas sai sofre bá bebeik ho prezensa foer tonelada ne’ebé soe arbiru iha tasi laran.

Advertisement

Governu Grécia sei kontinua servisu hamutuk ho Organizasaun hotu iha mundu proteje tasi no biodiversidade atu labele kontinua hetan estragus. Grécia deside ona fatin turistiku 200 iha tasi ibun sai nu’udár área protejida no durante ne’e Governu Grécia mós investe osan kuaze juta 780 euro hodi apoia fundus atu kuidadu tasi ba futuru.

Konfrensia ne’e partisipa hosi xefe Estadu ho xefe Governu hodi hato’o mós sira nia rekomendasaun no politika iha nasaun ida-idak kona-bá hadomi no salva tasi hosi risku foer oin-oin.

Ema hirak ne’e mak hanesan,  Former Secretary of State of the USA, John Forbes Kerry, Prezidente Republika Palau, Surangel Whipps Jr, Prezidente Estadu Federadus Micronesia, Wesley W. Simina, Primeiru-Ministru Dominica, Roosevelt Skerrit, Primeiru-Ministru Republika Cabo Verde, Ulisses Correia e Silva, Primeiru-Ministru Governu Illa cook, Mark Brown,  Primeiru-Ministru Tonga, Huakavameiliku Siaosi Sovaleni, Primeiru Ministru Grenada, Dickon Mitchell, Primeiru-Ministru, Republika Demokratika São Tomé e Principe, Patrice Emery Trovoada, no  Primeiru-Ministru Timor-Leste, Kay Rala Xanana Gusmão no seluk tán.

Jornalista: Rogério Pereira Cárceres

Advertisement
Kontinua Le'e
Advertisement
Hakarak Hato'o Komentariu?

Husik Hela Komentariu

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Internasionál

Ramos-Horta bá Portugál-EUA, Partisipa Aniversáriu Revolução dos Cravos

Published

on

Hatutan.com, (22 Abríl 2024), DíliPrezidente Repúblika (PR), José Ramos-Horta hamutuk ho delegasaun semo bá Portugál hodi partisipa aniversáriu Revolução dos Cravos bá dala-L (50).

(more…)

Kontinua Le'e

Internasionál

Xanana Konvida Sylvia Earle Atu Fahe Esperiénsia bá TL Kona-bá Kuidadu Tasi

Published

on

Hatutan.com, (20 Abríl 2024), Díli— Primeiru-Ministru (PM), Kay Rala Xanana Gusmão konvida Péritu American Marine Biologist and Oceanographer, Sylvia Earle atu hala’o vizita mai Timor-Leste (TL) hodi fahe esperiénsia kona-bá diviorsidade tasi nian.

(more…)

Kontinua Le'e

Internasionál

PM Xanana ho PM Dominica Roosevelt Skerrit Diskute Kooperasaun Rai-Rua

Published

on

Hatutan.com, (20 Abríl 2024), Díli—Primeiru-Ministru (PM), Kay Rala Xanana Gusmão akompaña hosi Embaixadór Timor-Leste iha Brusselas, Jorge Trindade de Camões no ekipa Gabinete Fronteira Marrítima no Terrestre hala’o enkontru ho Primeiru-Ministru (PM) Commonwealth of Dominica, Roosevelt Skerrit hodi deskute kooperasaun bilaterál entre rai rua nian ne’ebé sei estabelese iha tempu besik.

(more…)

Kontinua Le'e
Advertisement

Trending