Hatutan.com, (20 Maiu 2024), Dili—Primeiru Ministru (PM), Kay Rala Xanana Gusmão konsidera vizita Liurai Brunei Darussalam, Sua Majestade Sultan Haji Hassanal Bolkiah Mu’izzaddin Waddaulah iha Dili, nu’udár fatór importante ida atu motiva Timor Leste hodi prepara-an di’ak liu tán, bele adere lalais bá Association of Southeast Asian Nations (ASEAN).

Liurai Brunei Darussalam, Sua Majestade Sultan Haji Hassanal Bolkiah Mu’izzaddin Waddaulah iha Dili, segunda (20/05/2024). Foto: Elio dos Santos da Costa.
Xanana hato’o nia konsiderasaun ida-ne’e, durante simu vizita no enkontru ho Liurai Brunei Darussalam iha palásiu Governu Dili, segunda (20/05/2024).
Lee Mós: Ramos-Horta Kondekora Liurai Brunei Darussalam Majestade H. Hassanal Bolkiah ho Medalla Grande Colar da Ordem de Timor-Leste
Liurai Brunei Darussalam hala’o vizita bá Xefe Governu Kay Rala Xanana Gusmão, hafoin partisipa serimónia komemorasaun loron restaurasaun independénsia Timor-Leste nian bá dala 22 iha palasiu Prezidensiál Aitarak-Laran.
Vizita ne’e tanba Liurai Bolkiah simu konvite hosi Kay Rala Xanana Gusmão bainhira partisipa iha ASEAN Summit bá dala-43 iha Jakarta, iha Setembru 2023 no konsidera vizita ida-ne’e sai hanesan motivasaun bá Timor-Leste iha prosesu preparasaun atu adere bá organizasaun Sudeste Aziátiku ASEAN.
“Ita mós oras-ne’e daudaun prepara-an hela atu adere bá ASEAN. Klaru katak, ho vizita Sua Majestade nian ne’e sei sai hanesan fatór ida atu bele motiva ami,” Hatutan.com sita deklarasaun PM Xanana nian iha komunikadu, ohin.

Estudante sira iha Dili simu Liurai Brunei Darussalam, Sua Majestade Sultan Haji Hassanal Bolkiah Mu’izzaddin Waddaulah, segunda (20/05/2024). Foto Média PR.
La to’o de’it iha ne’e, Primeiru-Ministru informa, Timor-Leste ho Brunei Darussalam iha ona área hirak mak prepara hela atu estabelese kooperasaun, hanesan iha área edukasaun no área saúde nian tanba iha ne’ebá sira-nia tratamentu saúde di’ak tebtebes no mós área mina no gas.
“Ha’u hala’o vizita dala-rua no sira laiha buat ida. Maibé, iha tinan rua nia laran ha’u bá vizita dala ida tán, wao…iha ona infraestrutura mina no gas ne’ebé fantástiku tebes. Hosi ne’e komesa haruka ita-nia ema atu bá aprende hosi sira kona-bá ne’e no ida-ne’e mós hanesan área ida ne’ebé ita bele estabelese kooperasaun atu bele servisu hamutuk, no seluk tán,” Xefe Governu subliña.
Biban ne’e, asina mós akordu ida kona-bá visa on arrival, free visa ne’ebé vale bá pasaporte diplomata no pasaporte servisu nian.
Asinatura akordu ne’e, Brunei Darussalam reprezenta hosi Vise-Ministru no Gabinete Primeiru Ministru, Dato Mohd Riza DP Haji Md Yunos no Timor-Leste reprezenta hosi Ministru Negósiu Estranjeiru no Kooperasaun, Bendito dos Santos Freitas.
Molok ne’e, Konsellu Ministru aprova ona proposta atu asina akordu ho nasaun ASEAN sira bá esesaun vistu durante loron 30.

Primeiru-Ministru, Kay Rala Xanana Gusmão reuniaun Bilaterál ho Liurai Brunei Darussalam, Sua Majestade Sultan Haji Hassanal Bolkiah Mu’izzaddin Waddaulah iha Palásiu Governu, Dili, segunda (20/05/2024).
Ne’e hanesan parte ida hosi kritériu mapa entrada nian no ida-ne’e mak atu negosia esesaun vistu bá diplomata, traballadór no turista sira.
Nasaun sira ASEAN nian maka Brunei Darussalam, Kamboja, Indonézia, Laos, Malázia, Myanmar, Filipina, Singapura, Tailándia no Vietnam. Timor-Leste mós antes asina ona ho Indonézia, Kamboja, Singapura no Malázia.
Akordu sira ne’e asina ona hosi kada Estadu- membru ASEAN nian no sei permite bá sidadaun Timor-Leste nian, nasaun hirak ne’e bainhira hala’o viazen bá territóriu Estadu signatáriu seluk, sei benefisia hosi livre vistu ho períudu másimu loron 30 bá fins turístiku.
Antes ne’e mós Prezidente Repúblika (PR), José Ramos-Horta konvida Liurai Bolkiah atu halao vizita Estadu mai Timor-Leste bainhira hala’o vizita Estadu bá Brunei Darussalam, iha 8 Novembru 2023.

Primeiru-Ministru, Kay Rala Xanana Gusmão reuniaun Bilaterál ho Liurai Brunei Darussalam, Sua Majestade Sultan Haji Hassanal Bolkiah Mu’izzaddin Waddaulah iha Palásiu Governu, Dili, segunda (20/05/2024).
Brunei Darussalam nu’udár nasaun ida iha Sudeste Aziátiku ne’ebé rekoñese indepenéndia Timor-Leste nian hafoin konkista ninia liberdade hosi Indonéiza iha tinan 2002 liu hosi luta ne’ebé difísil no naruk.
Delegasaun ne’e kompostu hosi Liurai Brunei Darussalam Sua Majestade Sultan Haji Hassanal Bolkiah, Vise-Ministru no Gabinete Primeiru Ministru, Dato Mohd Riza DP Haji Md Yunos, Ministru Administrasaun Interna, Dato Haji Ahmaddin Haji Abdul Rahman, Ministru Relasaun Exteriór II, Dato Erywan Pehin, Sekretáriu Permanente Adjuntu Ministériu Relasaun Esteriór, Yusof Hajah Mardiana Haji Omar, Ofisiál peskiza Ministériu Relasaun Esteriór, Nurul Syaffeenazz Abdul Tahir, Embaixadór Brunei Darussalam iha Timor-Leste, Wan Hadfi Lutfan Adbul Latif.
Jornalista: Rogério Pereira Cárceres