Connect with us

Ekonomia

Governu Submete Proposta OJE 2025 ho Montante Billaun $2,6 bá Parlamentu Nasionál

Published

on

Hatutan.com, (01 Outubru 2024), Díli– Parlamentu Nasionál (PN), Tersa loraik ne’e (01/10/2024), hale’u tuku 16:00 Otl, simu ona proposta  OJE-2025 Billaun $2,6 husi Governu  liuhosi Ministériu Finansa nune’e sei halo diskusaun iha tempu badak.

Timoroan barak iha área remota sei moris iha kondisaun ki’ak no mukit tebes. Imajen ne’e inan feto ida nia kondisaun uma iha Oé-Cusse. Foto/Dok. Pajina Asesoria Asuntu Sosiál RAEOA.

Ministra Finansa Santina Viegas Cardoso ne’ebé lori dokumentu proposta lei OJE 2025 ne’e bá submete bá PN informa tuir lei enkuadramentu orsamentál no mós jestaun finanseira públika katák 01 Outubru, Governu tenke hato’o nia proposta  OJE 2025 mai PN.

“Entaun ohin Governu hatama orsamentu jeral estadu OJE 2025 mai iha Parlamentu Nasionál, ha’u hanoin ha’u presiza esplika uituan bá totál OJE 2025 bá, sé ita haree tuir ita-nia lei, ita-nia orsamentu fahe bá sub-setór tolu,” Ministra Finansa Santina Viegas Cardoso esplika  bá jornalista sira.

Sub-setór primeiru mak administrasaun sentrál ne’ebé sé konta administrasaun sentrál, la inklui transferénsia bá atu reforsa orsamentu bá seguransa sosiál no mós transferénsia para atu haforsa orsamentu RAEOA ne’e billaun $1,938,731 .

Advertisement

Tuir fila-fali Governu sentrál sei transfere ka sei aumenta trasferénsia  purvolta millaun $124,250  bá instituitu nasionál seguransa sosiál, tuir fila-fali bá trasferénsia RAEOA aumenta bá millaun $10 husi Governu sentrál bá reforsa orsamentu ne’ebé mak RAEOA nian iha.

Haree bá sub-setór administrasaun sentrál  sei haree mós bá seguransa sosiál nian,  haree katák seguransa sosiál husi reseita propria ne’ebé mak mai husi seguransa sosiál nian rasik ne’e millaun $52,65.680.

Tuir mai haree mós despeza ne’ebé mak mai husi fundu rezerva seguransa sosiál ne’e katák fundu ne’ebé transfere husi Governu sentrál no mós setór privadu ne’ebé akumula bá seguransa sosiál hahu husi tinan 2011 to’o agora nia akumulsaun ne’e hamutuk millaun $305,792,45.

Ministra Finansa mós espliká katák Governu sentrál sei transfere millaun $124,250, tanba klasifikasaun orsamentu ne’e iha tuir sub-setór Governu tenke  rejistu bá instituitu nasionál seguransa sosiál millaun $124,250. Nune’e  segurnasa sosiál inklui fundu rezerva mak millaun  $305,792,45 ne’ebé akumula husi tinan anteriór sira katák bá seguransa sosiál de’it ne’e millaun $166,315,689.

Nia mós esplika katák bá sub-setór rejiaun administrativu espesial Oe-Cusee (RAEOA), Governu sentrál sei transfere millaun $10 katák RAEOA iha orsamentu ne’ebé mak mai husi saldo jerénsia husi tinan sira anteriór ne’e iha millaun $52,181. Tán ne’e, Governu sei aumenta mais millaun $10 ne’ebé Governu sentrál sei reforsa bá RAEOA nian orsamentu ho autorizasaun Parlamentu Nasionál mak RAEOA sei bele uza saldo jerente anteriór nian. nune’e,  RAEOA nian orsamentu bá tinan 2025 millaun $62,181.

Advertisement

Avó feto ida nia kondisaun uma no kondisaun moris iha Oé-Cusse. Foto/Dok. Pajina Asesoria Asuntu Sosiál RAEOA

Nia mós akresenta  katák fundu rezervadu seguransa ne’e Governu  tenke rejistu, maibé nia latama ka la hola parte iha ezekusaun ka totál orsamentu nian, maibé tán lei ita tenke rejistu.

“Sé ita hasai tiha fundu reservadu seguransa sosiál millaun  $305,792,45 mais tán ho millaun $124 ne’ebé mak Governu sentrál sei tau bá iha seguransa sosiál para evita tiha double counting ne’e entaun totál orsamentu ne’ebé mak husi Governu nian bá tinan 2025 mak billaun $2,6 ne’e  mak totál orsamentu ne’ebé mak Governu mai aprezenta iha Parlamentu Nasionál,” Ministra Finansa ne’e tenik.

Molok ne’e, Segunda (30/09/2024), IX Governu Konstitusionál liuhosi sorumutuk estraordináriu Konsellu Ministru sira-nian, aprova proposta lei kona-bá Orsamentu Jerál Estadu (OJE) tinan 2025 nian ho montante Billaun $2,6.

“Konsellu Ministrus hala’o sorumutuk iha Palásiu Governu, Díli no, aprova Projetu Proposta Lei Orsamentu Jerál Estadu (OGE) nian bá tinan 2025, ne’ebé aprezenta husi Ministra Finansas, Santina José Rodrigues F. Viegas Cardoso, ho valór totál billaun 2,6,” sita komunikadu imprensa husi rezultadu sorumutuk estraordináriu Konsellu Ministru sira-nian.

Hosi montante Billaun $2,6 ne’e sei aloka bá Administrasaun Sentrál, bá Rejiaun Administrativa Espesiál Oé-Cusse Ambeno (RAEOA) no bá Seguransa Sosiál, inklui Fundu Rezerva Seguransa Sosiál nian. Montante ida-ne’e inklui alokasaun ida ho billaun $2,07 bá Administrasaun Sentrál no millaun $62 bá RAEOA.

Proposta Lei OJE bá tinan 2025 ne’e tuir estratéjia implementasaun bá prioridade sira ne’ebé prevee iha Programa Governu, ho lema “Investimentu iha infraestrutura estratéjika, hametin ekonomia no hadi’a moris-di’ak sidadaun sira nian”.

Advertisement

Proposta ne’e elabora bazeia bá Objetivu Estratéjiku Governu Konstitusionál da-9 nian, ho objetivu atu promove dezenvolvimentu sósiu-ekonómiku bá nasaun ne’e liuhosi investimentu alvu sira iha infraestrutura estratéjika, reforsu ekonómiku no inisiativa sira ne’ebé ho objetivu atu hadi’a moris-di’ak sidadaun sira-nian.

Kondisaun avó feto ida iha Oé-Cusse. Foto/Dok. Pajina Asesoria Asuntu Sosiál RAEOA

Objetivu hosi OJE tinan 2025 ne’e mak atu promove dezenvolvimentu ekonómiku no hadi’a kondisaun moris populasaun timoroan nian, liuhosi estratéjia klaru ida ne’ebé foka bá kreximentu ekonómiku sustentável, hadi’a servisu públiku no garante katak benefísiu dezenvolvimentu nian to’o bá sidadaun hotu-hotu.

Kona-bá infraestrutura estratéjika, aloka millaun $227,3 bá konstrusaun, expansaun, reabilitasaun no manutensaun estrada no ponte sira, no mós bá implementasaun medida protesaun hasoru dezastres naturais, ho objetivu atu hadi’a konektividade no proteje komunidade sira hosi efeitu mudansa klimátika nian.

Prevee mós dotasaun sira bá reabilitasaun Aeroportu Internasionál Prezidente Nicolau Lobato no bá konkluzaun kabu submarinu fibra ótika ne’ebé liga Timor-Leste bá Austrália. Expansaun hosi rede interna fibra ótika nian ne’e sei permite, hahú hosi tinan 2025, fornesimentu hosi internet ho velosidade aas iha Timor-Leste laran tomak.

Iha setór eletrisidade nian, orsamentu prevee aumentu signifikativu ida iha subvensaun ba empreza públika EDTL, E.P., ho objetivu atu hadi’a no habelar fornesimentu kontínuu eletrisidade nian, liuliu iha área rurál no remota sira, hodi garante servisu ida ne’ebé estável no abranjente liu.

Iha setór rekursu naturál nian, proposta millaun $40 bá melloria zona industriál sira no extrasaun petróleu no minerais iha kosta súl país nian, hodi kontribui bá dezenvolvimentu ekonómiku no bá reforsu seguransa enerjétika.

Advertisement

Iha setór finanseiru, prevee investimentu ida ho millaun $5 iha kapitalizasaun Banku Sentrál Timor-Leste (BCTL), ho objetivu atu reforsa estabilidade no reziliénsia sistema finanseiru nasionál.

Proposta lei ne’e aloka parte boot ida hosi despeza, ho valór dolar amerikanu millaun 406 hodi apoia sosiedade sivíl, saúde no servisu sosiál sira.

Iha dezenvolvimentu kapitál umanu, aloka millaun $17,2 bá programa formasaun profisionál no téknika, nune’e mós ba konsesaun bolsas estudu. Edukasaun sei simu mós millaun $145,8 bá konstrusaun eskola foun, formasaun profesór no fortalesimentu sistema jestaun edukativa nian.

Iha saúde, orsamentu aloka millaun $99,2 ba melloria rede ospitalár no sentru saúde sira iha Timor-Leste laran tomak, aleinde millaun $14,2 ba akizisaun no distribuisaun ai-moruk no ekipamentu médiku sira ne’ebé esensiál.

Kona-bá protesaun sosiál, sei reforsa Programa Bolsa da Mãe ho aumentu boot liu millaun $7, aumenta tan millaun $2,86 ho objetivu atu hadi’a saúde no nutrisaun ba inan isin-rua no labarik sira.

Advertisement

Proposta ne’e inklui mós transferénsia ida ho $124,1 ba Orsamentu Seguransa Sosiál, aumentu ida ho millaun $37,4 kompara ho 2024, ne’ebé reflete expansaun hosi sistema Seguransa Sosiál no valór hosi pensaun sosiál ferik-katuas no invalidés.

Jornalista Estajiária: Zita Menezes

Continue Reading
Advertisement
Click to comment

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Ekonomia

OJE 2026 Aloka Bá MCAE ho Montante Millaun $8 Resin Aprovadu

Published

on

By

Hatutan.com (14 Nobembru 2025),Díli— Bankada CNRT ho PD  trava propósta tolu husi Bankada opozisaun FRTILIN ho PLP, ne’ebé husu atu  hasai tiha  $985.50.000 husi  Orsamentu Jerál Estadu (OJE) 2026 ne’ebé atribui bá  Ministériu Koordenadór bá Asuntu Ekonómia (MCAE).

(more…)

Continue Reading

Ekonomia

Timor-Leste iha Difikuldade Kompete Kuantidade Produtu iha Merkadu ASEAN

Published

on

By

Hatutan.com, (06 Novembru 2025),Díli— Vise-Ministra bá Asuntu ASEAN, Milena Rangel rekoñese  Timor-Leste  iha difikuldade kona-bá kuantidade produtu lokal atu kompete iha merkadu nasaun sira Estadu membru ASEAN.

(more…)

Continue Reading

Ekonomia

Debate OJE 2026 iha Jeneralidade, Komisaun C Hato’o Rekomendasaun Forte Bá Governu

Published

on

By

Hatutan.com,  (05 Novembru 2025),Díli—Debate  Orsamentu Jerál Estadu (OGE-sigla portugés) 2026 iha faze jeneralidad, Kuarta (05/11/2025),  Komisaun C  Parlamentu Nasionál ba asuntu Finansas Públika  hato’o rekomedasaun forte bá IX Governu Konsititusionál  hodi anota no sai hanesan prioridade.

(more…)

Continue Reading

Trending