Hatutan.com, (01 Dezembru 2024), Díli- Bispu sira liuhosi Konferénsia Episkopál Timorense (CET, sigla portugés), hasai Karta Pastoral ba Sarani sira no povu Timor-Leste atu prepara an iha tempu Adventu ho tinan liturjia foun nian hodi selebra natal Kristu nian no exorta (husu/orientasaun tuir termu liturjia) pontu importante lima mak hanesan;

1. Atu Sarani sira hatene konfigura an ho Kristu Jesus,
2. Atu virtude haraik an no simplisidade sai iis moris sarani nian,
3. Atu sarani ida-idak moris tuir vokasaun ne’ebé nia simu ona,
4. Atu toman sira halo prezépiu iha dalan ninin ho ahi lakan artifisiál oi-oin bele sai biban kmanek atu hafutar prezépiu fuan nian,
5. Atu ho Kosok oan Jesus Nia moris halo Natal sai festa dame, domin no ksolok boot, nune’e fuan ne’ebé malirin sai manas, fuan ne’ebé toos sai mamar, neon ne’ebé nakraik nakfilak ba neon ksolok, no ida ne’ebé lakon esperansa hetan neon metin

Bispu Dioseze Baucau, Dom Leandro Maria Alves, akompaña hosi Dom Virgílio Kardeál do Carmo da Silva, SDB ho Bispu Norberto Amaral fó bensaun bá sarani sira ne’ebé partisipa misa ordenasaun episkopál Dom Leandro Maria Alves nian iha Igreja Katedrál Santu António Baucau, Sesta (21/07/2023). Foto/Dok

Tuir mai Hatutan.com oferese ba leitór sira hotu, konteúdu kompletu husi karta Pastoral Bispu sira nian bá adaventu-Natal 2024 katak “Esperansa la bosok” (RM, 5:5), ne’ebé públika, Domingu (01/12/2024).

Na’ilulik, diákonu, madre, irmaun, seminarista sira, maun-alin no bin-feton sira no ema hotu ne’ebé iha hakaran di’ak:

Grasa no domin Maromak nian horik ho imi hotu!

“Sira ne’ebé titu Na’i sei hafoun sira nia kbi’it hodi semo ho liras hanesan makikit, sira sei halai no sei la kole, sira sei la’o no kbi’it sei la nahas (Is 40,3 1).

Povu Timor, povu ne’ebé hatene hein. Ita sei hanoin, uainhira povu ida ne’e hahu nia luta ba ukun an, mundu tomak la fiar katak mehi ne’e ikus mai bele sai realidade. Experiência hatudu katak, maske timoroan sira mate rihun ba rihun maibé ninia Esperansa nunka mate, Povu ne’ebé hatene hein, nia iha futuro. Mesmu que futuro ne’e nakonu ho incerteza no insegurança, ba ema ne’ebé hatene hein la hein nale’et de’it. Basa, hein mak atitude ne’ebé nakonu ho optimismo katak loron aban sei sai diak liu.

Iha era ukun an nian, sei iha nafatin ka la’e razoes de Esperansa? Atu reflete no deskobre hikas kbi’it ida ne’e ita precisa uluk nanain hateke ho laran mos ba realidade Timor ohin loron nian; iha desafio oi-oin ne’ebé sadik ita nia consistência no persistência nu’udar povu ida hein nain to’o halo ema barak halerik tamba lakon Esperansa ba moris diak iha futuro; injustisa sosial la fo fatin ba solidariedade no justiça atu nadelun; sarani sira lakon confiança ba malu tamba sira ne’ebé simu knaar atu serbi ladun fo sasin nu’udar matadalan no banati kmanek; timoroan sira ne’ebé matenek ladauk haroman didiak konsiensia krítika nasaun nian; familia nu’udar celula sosiedade nian ladauk sai fatin dahuluk ba eskola umanidade nian; foinsa’e sira ladauk hatudu sira nia an nudar Esperansa Kreda no Nasaun nian; eskola sira seidauk sai fatin ba kreatividade no inisiativa ne’ebé bele haburas esperanca rai ne’e nian; falta de controlo ba uso media sosial ida responsável, halo ema lakon tiha respeito, hahí no tane malu, to’o harahun valor sira cultura, étika no moral iha sosiedade Timor nian. Ita hotu acompanha, ikus ikus ne’e mosu fenómenu grupu oi-oin ne’ebé kahur polítika, relijiaun, kultura no fiar. Grupu balun laiha fundamentu moral no étika, hakiak distúrbiu no dezorden sosial hodi uza arbiru atributu sagradu sira to’o hasai lia foer hasouru autoridade Kreda Katóliku nian iha Timor-Leste. Seita sira ne’e, sai dezafiu boot pastoral no katekeze Kreda Katóliku nian. Ba ida ne’e, ami Bispu sira tane aas sarani sira ne’ebé fiar metin nafatin no husu atu matan moris neon nain hodi la monu ba tentasaun sira ne’ebé mak mosu: apostasia katak ema sarani ne’ebé publikamente la fiar ka nega total doutrina Igreja Katóliku nian, heresia katak ema sarani ne’ebé publikamente nega parte balun husi doutrina Igreja Katóliku nian cisma katak ema sarani ne’ebé publikamente rejeita komuñaun plena ho Igreja Katóliku.

Na’i-lulik, diákonu, madre, irmaun, seminarista sira, maun-alin no bin-feton sira no ema hotu ne’ebé iha hakaran di’ak:

Hori u’ain kedas Maromak nunka husik nia povu la’o mesak: iha moris atan nian iha rai Egipto, iha dalan sira rai fuik maran nian, iha halerik sira povu nian ba hamlaha no hamrook, iha povu sira nia murmura hasoru Moisés no Maromak, iha sira nia neon nakukun no tauk nia laranvi, iha sira nia dúvida no sira nia fila kotuk ba Maromak. Iha situasaun hirak ne’e hotu, Maromak hatudu nafatin nia laran luak no nia laran sadia, Nia promesa sira la’ós liafuan mamuk, maibé nakonu ho Esperansa.

Adventu mak tempu Esperansa nian. Tempu atu hakbi’it ita nia neon titu; tempu atu halakon ita nia laran taridu no neon nakraik; tempu kmanek ba perdaun no rekonsiliasaun ho Maromak, maun-alin sira no criatura tomak; tempu atu foti ulun hateke ba oin, ho laran metin katak, ita la la’o mesak, Nia la`o hamutuk no horik ho ita nafatin basá Nia naran mak Immanuel katak Maromak ho ita.

Maromak ida ne’ebé hori uluk ko’alia fila-fila ona ba ita nia bei-ala sira ho dalan oi-oin, liu husi profeta sira, no oras ne’e, iha tempu ikus, Nia koalia mai ita liu husi nia Oan Mane. Jesus Cristo mak ita nia Esperansa! Esperansa ne’ebé ita hala’o iha biban Adventu ne’e hetan nia sentido nakonu uainhira Jesus tama no hola isin ema nian no horik ho ita iha ita ema nia história. Tinan rihun rua resin liu ba, Jesus hiit an tiha ona iha ita nia história; oras ne’e Nia mai nafatin iha Eucaristia no nia sei hiit an mai iha tempu ikus hodi tesi-lia ba ema moris no ema mate. Esperansa ida ne’e mak ita haklaken fila-fila iha eucaristia: “Na’i ami fo hatene ita nia mate, ami haklaken ita nia moris hias, Na’i Jesus hi’it an mai”.

Hasoru Na’i nia hi’it an mai, husu husi ita: laran badinas atu reza, laran haraik an atu hakribi salan, laran manas ba caridade. Iha biban ne’ebé Kreda tomak hafoun an fali ho espirito sinodalidade nian, hodi moris iha comunhão, participação no missão, ami Bispu sira convida ita hotu atu halo: konversaun pastoral no missionária ; konversaun estrutural; konversaun hosi maromak falso sira mundu ohin loron nian: kan ba isin, osan no podertvi; konversaun husi lia bosok hodi haklaken deit Lialos.

Na’i-lulik, diákonu, madre, irmaun, seminarista sira, maun-alin no bin-feton sira no ema hotu ne’ebé iha hakaran di’ak:  

Esperansa Adventu nian realiza iha mistério Natal. Mistériu kona-ba Kosok-Oan Jesus ne’ebé “maske Maromak, la tanesan An ho Maromak, maibé hamamuk nia An, hodi halo An sai atan, no sai ida de’it hanesan ema. Nu’udar ema, Nia haraik An liutan hodi halo tuir to’o mate no mate iha cruz

Husi ezemplu lala’ok moris Kristu Ni’an ne’ebé hatene hamamuk no haraik An mak ami Bispu sira exorta:

1. Atu ita hatene konfigurasi an ho Kristu Jesus, iha ita nia hanoin, hakaran, hahalok no lala’ok;
2. Atu virtude haraik an no simplisidade sai iis moris sarani nian, tuir lia menon Papa Francisco nian iha Tasi tolu dehan: “Keta tauk atu sai ki’ik iha Maromak fiutar oin no iha ema nia oin, Atu hatene saran ita nia moris, fo ita nia tempu, dedica ita nia programa sira ba ema seluk nia diak. Nune’e, ita bele husik buat ruma husi ita nia an atu maun-alin ida ka inan feton ida bele soi moris diak no haksolok”:
3. Atu ita ida-idak moris tuir vokasaun ne’ebé ita simu ona, bele aproveita biban Adventu nian hodi halo ezersísiu espirituál ne’ebé lori ita sai instrumentu no manu ain Esperansa nian ba futuru;
4. Atu toman sira halo prezépiu iha dalan ninin ho ahi lakan artifisiál oi-oin bele sai biban kmanek atu hafutar prezépiu fuan nian;
5. Atu ho Kosok-Oan Jesus Nia moris halo Natal sai festa dame, domin no ksolok boot, nune’e fuan ne’ebé malirin sai manas, fuan ne’ebé toos sai mamar, néon ne’ebé nakraik nakfilak ba néon ksolok, no ida ne’ebé lakon Esperansa hetan néon metin.

Hamutuk ho Rahun di’ak Virjen Maria, inan Esperansa no banati kmanek haraik an nian, ita la’o hamutuk ba hasoru Na’i nia loron moris, ho néon nakloke no fuan metin katak ho Maromak buat hotu bele deit no loron aban sei sai diak liu.

Ami deseja Rahun Di’ak Adventu no Ksolok Natal 2024 nian ba imi hotu.

Jornalista: Vito Salvadór