Hatutan.com, (10 Dezembru 2024), Díli- Prezidente Repúblika (PR), José Ramos-Horta, kontinua husu ba IX Governu Konstitusionál lidera husi Primeiru-Ministru Kay Rala Xanana Gusmão atu haree no tetu hikas Empreza Públika (E.P) no Institutu Públiku (I.P) ne’ebé barak loos no hatodan mákina estadu, maibé la kontribui signifikativu ba reseita estadu Timor-Leste nian.
Lee Mós:Saláriu Prezidente EDTL $6.500 no BTL $6.000 Boot Liu Prezidente Repúblika

Prezidente Repúblika, José Ramos-Horta akompaña husi Vise-PM Francisco Kalbuadi Lay iha konférensia imprensa iha sala VIP Aeroportu Internasionál Prezidente Nicolau Lobato, Sesta (12/07/2024). Foto/Vito Salvadór
Prezidente Repúblika (PR), José Ramos-Horta hateten ko’alia ona ho Primeiru Ministru, Kay Rala Xanana Gusmão no Xanana rasik konkorda tanba instituisaun públiku ne’e barak loos iha Timor.
Horta kestiona tanbasá mak halo instuituisaun públika ne’e la’ós tanba iha justifikasaun razaun atu halo. Hanesan iha Austrália, Portugál ka rai sira avansadu tebe-tebes ne’e tenke haree servisu eletrisidade bele privadu iha Nova Iorke, iha Amérika privadu kompañia boot tebe-tebes mak kaer eletrisidade.
Xefe Estadu afirma iha Portugál servisu eletrisidade no bee-moos la’ós privadu mas institutu públiku ida, maibé ho jestaun tuir regra privadu nian. Iha servisu ne’e hatama osan boot loos ba estadu ho susesu la’ós de’it iha Portugál, sira halo investimentu iha Amérika 60% investimentu eletrisidade iha setór enerjia solár iha Amérika mai husi eletrisidade Portugál ne’e justifika osan bo’ot ba sira nia ema ne’e.
“Agora iha Timor eletrisidade mate-moris, eletrisidade karun ona tanba viza depois tau Institutu Públiku selu Diretór ne’e hanesan Prezidente Repúblika liu tan fali ne’e mai husi lobby polítiku, partidu loloos Institutu Públiku ne’e tenke revee kompletamente barak demais, abuzu podér,” Prezidente Repúblika José Ramos-Horta ba jornalista sira iha Palásiu Prezidensiál, Tersa (10/12/2024).
Ramos-Horta argumenta katak nia mak Primeiru-Ministru, primeiru koa sira nia vensimentu, labele liu fali Prezidente Repúblika, Tribunál Rekursu, Prezidente Parlamentu Nasionál, tanbasá mak Prezidente EDTL liu fali deputadu ida.
Deputadu halo lei, loro-loron tur iha Parlamentu Nasionál, Prezidente EDTL purtantu ita gasta orsamentu boot loos ba eletrisidade mais $1 billaun liu tan maibé jestaun ha’u hatete at tebe-tebes, iha klasifikasaun 1 ba 10 top, ha’u fó 2 ka 3 ba jestaun eletrisidade tanba buat barak bainhira eletrisidade tun, sa’e ema nia mákina at inkluidu mákina hospitál nian.
“Foin daudaun ha’u ba Baukau mákina extrin ne’e at tanba eletrisidade, privadu nia produtu hahan, komputadór, sistema elektróniku oi-oin gasta osan bo’ot avaria sunu tanba eletrisidade,” Xefe Estadu haktuir.
Prezidente Repúblika José Ramos-Horta argumenta mós katak loloos lori sira ba Tribunál atu institutu sira ne’e simu responsabilidade.
Hanesan prevalese iha Lei númeru 07/2007, kona-bá Titulár bá Órgaun Soberanu sira, iha artigu 10, esplika kona-bá vensimentu no regalia sira seluk (remunerasaun). Konteúdu hosi lei ne’e, bandu órgaun ka titulár sira Estadu nia saláriu boot liu fali Prezidente Repúblika nia saláriu ka remunerasaun.
Desde prinsípiu EDTL ho BTL nakfilak ba empreza pulbiku, prezidente ba instituisaun rua ne’e nia reminerasuan mensal, kompostu hosi Prezidente EDTL,E.P nia remunerasaun $6,500.00/ fulan no Prezidente BTL,E.P nia remunerasaun mensal $6,000.00.
Lembra fali katak Dekretu-Lei ne’ebé ko’alia kona-bá asuntu remunetóriu bá kargu xefia sira iha I.P ho E.P ne’e, hetan apresiasaun no aprovasaun hosi Konsellu Ministru sira, nune’e mós, hetan promulgasaun hosi Prezidente Repúblika, depois publika sai ba Jornál da República, hodi ema no sidadaun hotu-hotu bele hatene.
Tuir Lei Nu.14/2019, 21 Outubru, Kapítulu II (Prezidente Repúblika) iha artigu 4, kona-bá Remunerasaun Prezidente Repúblika nian iha númeru 2 mensiona Prezidente Repúblika simu saláriu mensál $2.500 no iha númeru 3 fó direitu ba Prezidente Repúblika kona-bá direitu abonu ba despeza ka allowance ho nia valór 100% hosi nia saláriu báziku ($2,500.00) ho nune’e, total kada mensál Prezidente Repúblika hetan $5,000.00.
Jornalista: Vito Salvadór