Hatutan.com, (23 Dezembru 2024), Díli- Estudu konseituál independente kona-ba dezenvolvimentu Greater Sunrise nian, ne’ebé hala’o husi kompañia British Wood entre fulan Abril to’o Novembru 2024, konfirma katak dezenvolvimentu projetu Greater Sunrise nian ho oportunidade atu dezenvolve iha Timor-Leste no ida-ne’ebé viavel liu no fó vantajen ba país, hodi asegura benefísiu ekonómiku no sosiál ne’ebé signifikativu.
Lee Mós: Vizita Papa Francisco iha Timor-Leste hare husi perspetiva “Global Village”

Mapa husi estudu konseituál independente kona-bá dezenvolvimentu Greater Sunrise . Foto/Espesiál
Haktuir ba komunikadu Imprensa ne’ebé Hatutan.com asesu husi Portal do Governo de Timor-Leste, Segunda (23/12/2024), relata estudu husi empreza British Wood ne’e avalia opsaun prinsipál dezenvolvimentu haat – Gas Natural Liquefied Timor-Leste (TLNG – Gás Natural Liquefeito de Timor-Leste), Darwin LNG (DLANG), Ichthys LNG no instalasaun foun LNG iha Australia. Opsaun hotu-hotu tékniku konsidera viavel, ho sira-nia risku asosiadu maibé ekivalente.
Opsaun TLNG ne’e subliña liu husi provizaun kustu operasionál menus (OPEX) no liuhosi fasilidade atu halo retornu jerál, direta no indireta ne’ebé di’ak liu ba Timor-Leste, sei kria impaktu sosio-ekonomiku boot ida ba nasaun ne’e.
Opsaun ida-ne’e mós fó impaktu pozitivu bo’ot liu ba Produtu Brutu Internu (PIB) no kriasaun empregu, nune’e mós retornu bo’ot liu ba Konsorsiu Dezenvolvimentu Greater Sunrise (Sunise Joint Venture). Tuir estudu ne’e, TLNG mós bele hetan retornu diretu di’ak liu ba Austrália.
“Wood, ho esperiénsia boot iha estudu sustentabilidade gás naturál globál, uza rekizitu rigorozu hodi análize enjeñaria, teknolojia, finansiamentu, estrutura komersiál sira, nune’e mós impostu, ambiente, saúde no seguransa, no impaktu sosio-ekonomiku sira,” sita portal governu ne’ebé Hatutan.com asesu.
Primeiru-Ministru Timor-Leste no Austrália, Kay Rala Xana Gusmao no Anthony Albane, iha deklarasaun konjunta ida-ne’ebé fó sai iha loron Sabadu, 21 fulan-Dezembru, afirma fali kompromisu nasaun rua ne’e nian atu asegura katak dezenvolvimentu kampu Greater Sunrise nian iha Timor-Leste lori benefísiu ba tempu naruk ba povu Timor-Leste.”
“Atu apoia Timor-Leste nia aspirasaun atu asegura kreximentu ekonómiku ba tempu naruk, hadi’a modelu moris no diversifika ninia ekonómia, Australia hakarak halo investimentu signifikativu iha futuru Timor-Leste liu husi estabelesimentu fundu infraestrutura ida-ne’ebé dedikadu, ne’ebé kapitalizadu husi parte balun husi Australia nia parte iha futuru reseita projetu Great Sunrise nian,” sita komunikadu.
Xefe Governu husi nasaun rua ne’e hanoin katak “sira hein atu asina inisiativa signifikante sira-ne’e iha tinan oin mai, hanesan hatudu husi kompromisu nasaun rua ne’e nian iha dezenvolvimentu Greater Sunrise no hametin relasaun bilaterál.”
Ministru Prezidensia Konsellu Ministrus, porta-vós Governu no Interlokador Timor-Leste nian iha diskusaun sira kona-ba Greater Sunrise, Agio Pereira, hateten katak “konkluzaun estudu ne’e nu’udar enkuadramentu fundamentál ida-ne’ebé konfirma viabilidade dezenvolvimentu Greater Sunrise nian iha Timor-Leste. Solusaun hirak ne’e lori benefísiu ne’ebé signifikativu no sustentavel ba povu Timor-Leste no konsolida potensialidade ekonómika país nian. Ami sei kontinua servisu besik ho ami-nia parseiru sira hodi implementa vizaun ida-ne’e.
Kampu gás Greater Sunrise nian iha tasi-ibun Timor-Leste nia parte súl besik 140 km. Konsorsiu ne’ebé responsavel ba dezenvolvimentu kampu Greater Sunrise (Sunrise Joint Venture) no kompostu husi Timor GAP, ne’ebé kaer 50.6%, Woodside, ho 33.44%, no Osaka Gas Austrália, ho 10%.
Jornalista: Vito Salvadór